Κινδυνεύουν οι σχέσεις Αιγύπτου – Ισραήλ; | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Κινδυνεύουν οι σχέσεις Αιγύπτου – Ισραήλ;

Ο ανεξέλεγκτος λαϊκισμός φέρνει προβλήματα
Περίληψη: 

Η συνεχιζόμενη επιδείνωση των σχέσεων Αιγύπτου – Ισραήλ θα απειλήσει την σταθερότητα της περιοχής και θα θέσει σε κίνδυνο την μετάβαση της Αιγύπτου στη δημοκρατία. Οι στρατιωτικοί ηγέτες της Αιγύπτου θα πρέπει να προσέξουν ώστε η ρητορική κατά του Ισραήλ να μην ξεφύγει από τον έλεγχο.

Ο DANIEL C. KURTZER είναι επισκέπτης καθηγητής στην μελέτη της πολιτικής της Μέσης Ανατολής στην έδρα S. Daniel Abraham της σχολής Woodrow Wilson School of Public and International Affairs του Πανεπιστημίου Princeton. Έχει διατελέσει πρέσβης των ΗΠΑ στην Αίγυπτο και το Ισραήλ.

Δύο εβδομάδες πριν, ένας όχλος οργισμένων αιγυπτίων εισέβαλε στην ισραηλινή πρεσβεία στο Κάιρο, αναγκάζοντας τους ισραηλινούς διπλωμάτες να τραπούν σε φυγή και προκαλώντας το κλείσιμο μιας από τις λίγες διπλωματικές εγκαταστάσεις του Ισραήλ σε αραβικό κράτος με το οποίο βρίσκεται σε ειρήνη. (Η άλλη, η ισραηλινή πρεσβεία στην Ιορδανία έκλεισε επίσης μετά τις απειλές για ανάλογη επίδειξη βίας οδηγώντας τους ισραηλινούς να εκκενώσουν προληπτικά την πρεσβεία τους στο Αμμάν). Αυτή η κλιμάκωση της ρητορικής και των ενεργειών κατά του Ισραήλ στην Αίγυπτο, απειλεί όχι μόνο τις σχέσεις μεταξύ Αιγύπτου και Ισραήλ αλλά επίσης βάζει σε κίνδυνο την αξιοπιστία και την τελική επιτυχία της μετάβασης της Αιγύπτου στην δημοκρατία. Ο όχλος που κραύγαζε υπέρ της κατάργησης της Συνθήκης Ειρήνευσης της Αιγύπτου με το Ισραήλ και η αμφιταλάντευση των αιγύπτιων ηγετών, πολιτικών και στρατιωτικών, θα μπορούσε να αφήσει χώρο στην εξάπλωση πολιτικών άκρου λαϊκισμού. Αν κάτι τέτοιο συμβεί, με τη σειρά του, θα μπορούσε να καταστρέψει τα θεσμικά όργανα μέσω των οποίων ο λαός της Αιγύπτου θέλει να δει την χώρα να κυβερνάται δημοκρατικά.
Κατά κάποιο, ουσιώδη, τρόπο, η πρόσφατη βία του όχλου στο Κάιρο δεν αντιπροσωπεύει ένα καινούργιο φαινόμενο αλλά κάνει ακόμα εντονότερη την παρουσία ενός προβλήματος που προϋπήρχε εδώ και καιρό: Δηλαδή, την απόσταση ανάμεσα στις πολιτικές που εφαρμόζουν οι ηγέτες της περιοχής και τις διαθέσεις που κυριαρχούν στους δρόμους των αραβικών πόλεων. Για χρόνια, τα αυταρχικά καθεστώτα στη Μέση Ανατολή φοβούνταν περισσότερο τους δικούς τους πολίτες παρά τους υποτιθέμενους εχθρικούς γείτονες. Τώρα, οι εξεγέρσεις των περασμένων 12 μηνών στον αραβικό κόσμο άφησαν ελεύθερη αυτή την λαϊκίστικη οχλαγωγία από τους περιορισμούς που τους έθεταν οι κυβερνήσεις. Η εικόνα δεν είναι ευχάριστη.
Στην Αίγυπτο, η κοινή γνώμη κινητοποιείται από ένα μίγμα βάσιμων παραπόνων και παράλογου μίσους. Τα περισσότερα από 30 χρόνια διακυβέρνησης «εκτάκτου ανάγκης» από τον πρώην πρόεδρο Χόσνι Μουμπάρακ μετά τη δολοφονία του Ανουάρ Σαντάτ το 1981 – που περιελάμβαναν αυθαίρετες συλλήψεις πολιτών, παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων και διαφθορά – μετέτρεψαν τον αιγυπτιακό πληθυσμό σε ένα καζάνι που βράζει από δυσαρέσκεια. Οι αιγύπτιοι κυβερνήτες, από τον Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσσερ στον Σαντάτ και μετά στον Μουμπάρακ, καθοδηγούσαν αυτή την οργή μακριά από το πρόσωπό τους επιτρέποντας σε αντι-ισραηλινές (στην πραγματικότητα αντισημιτικές) δυνάμεις ελεύθερες να δηλητηριάζουν την κοινή γνώμη με ιδέες μίσους εναντίον του Ισραήλ και των εβραίων. Οι εναλλαγές στην πορεία της αραβο-ισραηλινής διένεξης συνεισέφεραν σε αυτό το μίγμα, καθώς ο αιγυπτιακός Τύπος δικαιολογούσε ή απλώς αγνοούσε κάθε παλαιστινιακό ολίσθημα ενώ υπερτόνιζε και υπερέβαλλε για κάθε ισραηλινό. Η παλαιστινιακή τρομοκρατία εναντίον ισραηλινών πολιτών περιγραφόταν ως έργο των μαχητών της ελευθερίας, ενώ οι ισραηλινές προσπάθειες αυτοάμυνας ως το κακοήθες έργο ενός κατακτητή.
Όσο κυβερνούσε την Αίγυπτο ένα αυταρχικό καθεστώς, αυτό το καζάνι που κοχλάζει μπορούσε να βρίσκεται υπό έλεγχο., κυρίως με τα ίδια μέσα καταστολής που κατέπνιγαν την αντιπολίτευση από οποιαδήποτε πολιτική κατεύθυνση. Όμως, όταν ο Μουμπάρακ έπεσε από την εξουσία τον Φεβρουάριο και η αυταρχική μέγγενη της κυβέρνησης χαλάρωσε, η οργή στους δρόμους εξεράγη. Παρότι η εξέγερση στην πλατεία Ταχρίρ δεν έχει να κάνει σε τίποτα με το Ισραήλ, ένα σημαντικό τμήμα του αιγυπτιακού πληθυσμού εκλαμβάνει το Ισραήλ ως τον υπ’ αριθμό ένα εχθρό της Αιγύπτου – και έτσι το αναγάγει σε κορυφαία προτεραιότητα της εξωτερικής της πολιτικής.
Το Ανώτατο Επιτελείο των Ενόπλων Δυνάμεων που τώρα κυβερνά την Αίγυπτο έχει μερίδιο ευθύνης για την διόγκωση του αντι-ισραηλινού αισθήματος των αιγυπτίων τις περασμένες εβδομάδες. Το Επιτελείο δεν επέδειξε την αποφασιστικότητα και τη σύνεση που αποτελούν προϋπόθεση για μια επιτυχημένη διακυβέρνηση. Για παράδειγμα, επέτρεψε στους αιγυπτίους να πιστέψουν ότι αυτοί, και όχι η κατ’ όνομα ανεξάρτητη αιγυπτιακή Δικαιοσύνη, μπορούν να υπαγορεύσουν την ταχύτητα και το εύρος των νομικών διώξεων κατά των μελών του καθεστώτος Μουμπάρακ. Το Επιτελείο επέτρεψε επίσης στην Μουσουλμανική Αδελφότητα να αναδυθεί όχι μόνο σαν ένα κόμμα ανάμεσα στα άλλα σχεδόν σαν ένα προνομιακό πολιτικό στοιχείο, με τους αξιωματούχους της Αδελφότητας να «εκπροσωπούν» την κυβέρνηση σε κρίσιμα ζητήματα. Σε ένα εξέχον παράδειγμα, ένας αξιωματούχος της Μουσουλμανικής Αδελφότητας εστάλη για να μετριάσει τα πάθη στο Κυβερνείο της Qena όπου ο κυβερνήτης, ένας Κόπτης χριστιανός, βρισκόταν κάτω από την πίεση του όχλου που ζητούσε την παραίτησή του ενώ ούτε η κυβέρνηση ούτε ο στρατός έδειξαν καμιά αποφασιστικότητα για να τον προστατέψουν. Επίσης, το Επιτελείο, με την σιωπή του και την ανεκτικότητά του απέναντι στη βία του όχλου, απέτυχε στο να κάνει ξεκάθαρο προς τους αιγυπτίους ότι, παρότι η έκφραση είναι πλέον ελεύθερη (συμπεριλαμβανομένων των ειρηνικών διαδηλώσεων απέναντι στην ισραηλινή πολιτική), έκνομες ενέργειες (όπως η βία εναντίον της ισραηλινής πρεσβείας και των ισραηλινών) δεν είναι επιτρεπτές.
Πουθενά στην Αίγυπτο η κατάρρευση του νόμου και της τάξης δεν ήταν τόσο δραματική όσο στη χερσόνησο του Σινά. Οι βεδουίνοι του Σινά θέλοντας να πουλήσουν την συνεργασία τους σε αυτόν που θα έδινε τα περισσότερα, έγιναν εκ των πραγμάτων η εξουσία στο Σινά, και οι τρομοκράτες, με προέλευση τη Γάζα όσο και, σύμφωνα με πληροφορίες, την Αλ Κάιντα, χρησιμοποίησαν την περιοχή για να διακινήσουν όπλα και να σχεδιάσουν τις επιχειρήσεις τους. Επανειλημμένα, εξτρεμιστές σαμποτάρισαν τον αιγυπτιακό αγωγό φυσικού αερίου προς το Ισραήλ, με τις αιγυπτιακές Αρχές να κάνουν ελάχιστα για να τους αποτρέψουν. Και πιο πρόσφατα, οπλισμένοι τρομοκράτες επιχειρώντας από το Σινά επιτέθηκαν στο Ισραήλ από το αιγυπτιακό έδαφος, καταστρέφοντας την ηρεμία στα σύνορα που για 30 χρόνια αποτελούσαν ένα από τα πιο εμφανή σημεία επιτυχίας των συμφωνιών για τις σχέσεις ανάμεσα στα δύο κράτη.