Το Ιράν και η Σαουδική Αραβία ετοιμάζονται για μάχη | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Το Ιράν και η Σαουδική Αραβία ετοιμάζονται για μάχη

Ο Ψυχρός Πόλεμος στον Κόλπο Μετατρέπεται σε Θερμό
Περίληψη: 

Η χθεσινή ανακοίνωση σχετικά με τη συνωμοσία για τη δολοφονία του πρέσβη της Σαουδικής Αραβίας στον ΟΗΕ είναι μόνο η πιο πρόσφατη ιστορία του αγώνα μεταξύ Ιράν και Σαουδικής Αραβίας που τώρα αρχίζει να αποκαλύπτεται.

Ο MOHSEN M. MILANI είναι καθηγητής Πολιτικών Επιστημών και επικεφαλής στο Τμήμα Διακυβέρνησης και Διεθνών Υποθέσεων στο Πανεπιστήμιο South Florida στην πόλη Tampa.

Χθες το απόγευμα, η αμερικανική κυβέρνηση κατηγόρησε τον Mansoor Arbabsiar, ο οποίος έχει διπλή υπηκοότητα όντας υπήκοος και των ΗΠΑ και του Ιράν, και τον Gholam Shakuri, ο οποίος θεωρείται μέλος της ιρανικής Δύναμης Quds (ένα τμήμα των Φρουρών της Επανάστασης) για συνομωσία προκειμένου να δολοφονήσουν τον σαουδάραβα πρεσβευτή στις Ηνωμένες Πολιτείες, Adel Al-Jubeir, αλλά και να επιτεθούν στις πρεσβείες της Σαουδικής Αραβίας και του Ισραήλ στην Ουάσιγκτον. Παρότι δεν έχει γίνει φανερή ακόμα η φύση της εμπλοκής της ιρανικής κυβέρνησης στην υπόθεση αυτή, το κατηγορητήριο εναντίον των δύο ιρανών είναι απλώς το πιο πρόσφατο επεισόδιο στον περίπλοκο ψυχρό πόλεμο που αναπτύσσεται μεταξύ του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας.

Οι δύο χώρες έχουν αναπτύξει αντιθέσεις μεταξύ τους από την ιρανική επανάσταση το 1979 και ακόμη περισσότερο με το ξέσπασμα της Αραβικής Άνοιξης, καθώς ανταγωνίζονται για την κυριαρχία επί των παγκόσμιων ενεργειακών αγορών αλλά και για την πυρηνική τεχνολογία στην περιοχή καθώς και για την πολιτική επιρροή στον Περσικό Κόλπο και στην Ανατολική Μεσόγειο. Η σύγκρουσή τους, συνυπολογιζομένων των θρησκευτικών αποχρώσεων που έχει, δυνητικά μπορεί να αποδυναμώσει τις φωνές υπέρ της δημοκρατίας στη Μέση Ανατολή και στη Βόρεια Αφρική, να ενισχύσει τους ισλαμιστές και να σύρει τις ΗΠΑ σε στρατιωτικές επεμβάσεις. Για να αποφευχθούν όλα αυτά, οι ΗΠΑ θα χρειαστούν στρατηγική φαντασία προκειμένου να εφεύρουν τρόπους μετριασμού και διαχείρισης της αντιπαλότητας μεταξύ του Ριάντ και της Τεχεράνης.

Το Ιράν και η Σαουδική Αραβία δεν είναι ούτε φυσικοί σύμμαχοι ούτε φυσικοί εχθροί αλλά είναι φυσικοί αντίπαλοι οι οποίοι επί μακρόν ανταγωνίζονται ως μεγάλοι πετρελαιοπαραγωγοί αλλά και ως αυτόκλητοι υπερασπιστές του Σιιτικού και του Σουνιτικού Ισλάμ αντιστοίχως. Μέχρι την Ιρανική επανάσταση το 1979, η αντιπαλότητα μεταξύ τους διαχειριζόταν και ελεγχόταν από τις ΗΠΑ, με τις οποίες και οι δύο χώρες ήταν σύμμαχοι. Αλλά μετά την εκθρόνιση του Σάχη, οι καταγγελίες του Αγιατολάχ Χομεϊνί ότι η σαουδική μοναρχία είναι αντίθετη με το Ισλάμ και η φιλοδοξία του να εξάγει την επανάσταση σε όλο τον αραβικό κόσμο φόβισαν την ηγεσία της Σαουδικής Αραβίας. Η Σαουδική Αραβία παρέμεινε φίλη των ΗΠΑ, το Ιράν μετατράπηκε σε αδυσώπητο εχθρό. Έκτοτε, η αντιπαλότητα μεταξύ του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας καθορίστηκε από τη νέα στρατηγική των ΗΠΑ – σύμμαχοι με τη Σ. Αραβία προκειμένου να αντισταθμιστεί το Ιράν.

Σαν συνέπεια, το Ιράν αντιμετωπίζει τη Σαουδική Αραβία ως έναν πλούσιο και φιλόδοξο αντιπρόσωπο των ΗΠΑ και η Σαουδική Αραβία βλέπει το Ιράν σαν μια κύρια πηγή αποσταθεροποίησης στην περιοχή, πιστεύοντας ότι επιδιώκει την εγκαθίδρυση της λεγόμενης Σιιτικής Ημισελήνου προκειμένου να κυριαρχήσει στους Σουνίτες άραβες. Η αντιπαλότητα διαμόρφωσε τις πολιτικές και των δύο χωρών καθώς προσπάθησαν να περιορίσουν και να καταπολεμήσουν της επιρροή ο ένας του άλλου. Αλληλοκατηγορήθηκαν για κατάφωρη παραβίαση των εσωτερικών τους υποθέσεων, συμπεριλαμβανομένης και της έμμεσης υποστήριξης τρομοκρατικών ενεργειών εναντίον της μιας ή της άλλης χώρας.

Αυτός ο αγώνας ήταν πιο προφανής στον ενεργειακό τομέα, στον οποίον αμφότεροι το Ιράν και η Σαουδική Αραβία αποτελούν ισχυρές δυνάμεις. Με μια πρώτη ματιά το Ιράν φαίνεται να είναι στο ίδιο επίπεδο με τη Σαουδική Αραβία καθώς τα αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου των δύο χωρών είναι περίπου τα ίδια και το Ιράν έχει το στρατηγικό πλεονέκτημα να βρίσκεται μεταξύ της Κασπίας Θάλασσας και του Περσικού Κόλπου ενώ ελέγχει και το πλάτους 34 μιλίων Στενό του Χορμούζ από το οποίο περνά περί το 40% του πετρελαίου που διακινείται παγκοσμίως.

Αλλά οι αμερικανικές κυρώσεις κατά του Ιράν περιόρισαν δραματικά την ιρανική παραγωγή πετρελαίου και εμπόδισαν τις ξένες επενδύσεις στη χώρα, προσφέροντας στη Σαουδική Αραβία το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Σαν αποτέλεσμα η Σαουδική Αραβία κερδίζει στον ανταγωνισμό για την υπεροχή στην παγκόσμια ενεργειακή αγορά. Είναι το ηγετικό μέλος του Οργανισμού Πετρελαϊκών Εξαγωγικών Κρατών (ΟΠΕΚ), μια θέση που κατείχε το Ιράν επί Σάχη. Ελέγχει συναλλαγματικά αποθέματα 567 δισεκατομμυρίων δολαρίων σε σύγκριση με τα μόλις 105 δις. δολάρια του Ιράν. Το ονομαστικό ΑΕΠ της Σ. Αραβίας είναι στα 567 δις. δολάρια ξεπερνώντας σημαντικά τα 475 δις. δολάρια του Ιράν παρά το γεγονός ότι το Ιράν έχει τριπλάσιο πληθυσμό από όσο η Σαουδική Αραβία. Έτσι, η Σ. Αραβία απολαμβάνει ένα επίπεδο οικονομικής ισχύος που το Ιράν μπορεί μόνο να φθονεί και σαν αποτέλεσμα δεν έχει κανένα κίνητρο να προωθήσει τη βελτίωση των σχέσεων μεταξύ της Ουάσινγκτον και της Τεχεράνης.

Το Ριάντ χρησιμοποίησε την επιρροή του στις ενεργειακές αγορές για να δαμάσει την Τεχεράνη, μειώνοντας τις τιμές του πετρελαίου και προσπαθώντας να περιορίσει τις ξένες επενδύσεις στην ιρανική βιομηχανία πετρελαίου και φυσικού αερίου, προκειμένου να σακατέψει την ήδη προβληματική ιρανική οικονομία. Η Σαουδική Αραβία μπορεί εύκολα να αντισταθμίσει την μείωση των εσόδων της λόγω των μειωμένων τιμών του πετρελαίου απλώς αυξάνοντας την πετρελαϊκή παράγωγη της, ενώ το Ιράν δεν μπορεί να κάνει το ίδιο, καθώς δεν έχει την τεχνική ικανότητα να αυξήσει την παραγωγή του. Καθώς η ζήτηση για ενέργεια στις αναπτυσσόμενες χώρες αυξάνει, οι τιμές των καυσίμων δεν έπεσαν τόσο ώστε να πλήξουν το Ιράν. Επιπλέον, η Σαουδική Αραβία πέτυχε ελάχιστα στην προσπάθειά της να πείσει την Κίνα και την Ινδία να μειώσουν την εμπλοκή τους στον ιρανικό ενεργειακό τομέα. Πάντως, μια σημαντική πτώση των εσόδων από το πετρέλαιο μπορεί να έχει καταστροφικές οικονομικές συνέπειες για την Τεχεράνη.