Οι παγίδες των οίκων αξιολόγησης

Ταϋλάνδη 1997: Οι οργανισμοί αξιολόγησης χρέους, λίγες εβδομάδες πριν ξεκινήσει η κρίση, παρέχουν κορυφαίο βαθμό αξιοπιστίας στο δημόσιο χρέος της χώρας.

ΗΠΑ 2007: Η κρίση ξεσπά εξαιτίας των «τοξικών» ομολόγων τα οποία, όμως, είχαν αξιολογηθεί από τους ίδιους οργανισμούς ως απολύτως ασφαλή. Η παγκόσμια οικονομία βρίσκεται στη δίνη της ύφεσης που σύντομα περνά από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Το 2008, η Αμερικανική Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς (SEC) άρχισε να έρευνα για το αν οι οίκοι αξιολόγησης επηρεάζονται από τους εκδότες και τις επενδυτικές τράπεζες που πωλούν δομημένα ομόλογα.

Ευρώπη 2007: Ο πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας, Νικολά Σαρκοζί, με επιστολή του στη Γερμανίδα καγκελάριο Άγκελα Μέρκελ ζητά να διερευνηθεί ο ρόλος που παίζουν οι οίκοι αξιολόγησης στον καθορισμό των κινδύνων. Επισήμαινε μάλιστα το οξύμωρο ότι από τη μία πλευρά αξιολογούν ενώ από την άλλη οι ίδιες εταιρείες συμβάλλουν στην δημιουργία των προϊόντων που αξιολογούν.

Ευρώπη 2007: Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε ότι θα διεξαγάγει έρευνα για τις εταιρείες αξιολόγησης του χρέους. Συγκεκριμένα, θα ερευνούσε γιατί καθυστέρησαν να αντιδράσουν στην κρίση που προκλήθηκε από τα στεγαστικά δάνεια υψηλού κινδύνου.

Ευρώπη 15.11.2011: Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επισημαίνει ότι οι οργανισμοί αξιολόγησης λειτουργούν ως σύγχρονοι τιμητές των πάντων, χωρίς να υπόκεινται σε κανόνες ανταγωνισμού. Ο αρμόδιος για την Εσωτερική Αγορά και τις Χρηματοοικονομικές Υπηρεσίες της ΕΕ, επίτροπος Μισέλ Μπαρνιέ, μίλησε για την ανάγκη να τεθούν οι οίκοι υπό ένα καθεστώς λειτουργίας που θα διέπεται από αυστηρότερους ρυθμιστικούς κανόνες.

Γαλλία, Νοέμβριος 2011: Προσωρινή αναστάτωση προκάλεσε ένα μήνυμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου που εστάλη από τον οίκο αξιολόγησης Standard&Poor's σε ορισμένους συνδρομητές του, σύμφωνα με το οποίο ο οίκος είχε προχωρήσει σε υποβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας της Γαλλίας.

Λίγη ώρα αργότερα ο οίκος αξιολόγησης εξέδωσε ανακοίνωση με την οποία αναφέρθηκε σε ένα λάθος. «Αυτό δεν ισχύει: η αξιολόγησή μας για την πιστοληπτική ικανότητα της Γαλλίας παραμένει αμετάβλητη, στη βαθμίδα AAA, συνοδευόμενη από μια “σταθερή” προοπτική», ανέφερε ο Standard&Poor's.

Τη διερεύνηση της υπόθεσης ζήτησε ο Γάλλος υπουργός Οικονομικών Φρανσουά Μπαρουέν, ζητώντας από τις ρυθμιστικές Αρχές των χρηματαγορών, τόσο της Γαλλίας όσο και όλης της ΕΕ, να ξεκινήσουν αμέσως την έρευνά τους, για το «πώς ακριβώς έγινε η εσφαλμένη μετάδοση του ηλεκτρονικού μηνύματος του οίκου αξιολόγησης αξιόχρεου Standard&Poor's, ότι δήθεν μειώθηκε η γαλλική πιστοληπτική ικανότητα». Λίγες μέρες αργότερα τα επιτόκια δανεισμού της χώρας ανεβαίνουν.

Η αλήθεια είναι όλοι φωνάζουν και διαμαρτύρονται, καθώς σε όλες τις σύγχρονες μεγάλες κρίσεις χρέους οι οίκοι αξιολόγησης εμφανίζονται «όταν έχει τελειώσει το πάρτι», στο οποίο όμως είχαν «προσκαλέσει φίλους και γνωστούς οι οποίοι, μάλιστα, πλήρωσαν και εισιτήριο». Το παράξενο της ιστορίας είναι ότι ύστερα από κάθε κρίση χρέους που δεν πρόβλεψαν την έκρηξη της, αλλά συνέβαλαν σημαντικά στην μεγέθυνση της όταν αυτή ξέσπασε, η Standard&Poor’s, η Moody's Investors Service και η Fitch Ratings εμφανίζονται πιο ενισχυμένες, πιο αξιόπιστες και πιο ισχυρές στα μάτια των επενδυτών αλλά και των κρατών. Τελικά πώς κατάφεραν αυτοί οι τρεις να βρίσκονται στο απυρόβλητο;

Οι τρείς «σωματοφύλακες» άρχισαν να ισχυροποιούνται το 1975. Η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς των ΗΠΑ θεσμοθέτησε τον Εθνικά Αναγνωρισμένο Οργανισμό Στατιστικής Αξιολόγησης (ΝRSRO). Η Fitch, η Standard&Poor's και η Moody's ήταν ανάμεσα στους οίκους στους οποίους δόθηκε αυτός ο περιζήτητος χαρακτηρισμός.

Στην ουσία, όποιος πουλούσε χρεόγραφα έπρεπε να πάρει αξιολόγηση από ένα από αυτά τα ειδικά γραφεία. Η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς αναγνώρισε επτά γραφεία, τα οποία όμως μειωθήκαν μέσω συγχωνεύσεων στις τρεις γνωστές εταιρείες, αν και στη συνέχεια η Επιτροπή απένειμε αυτόν τον χαρακτηρισμό και σε μερικές λιγότερο γνωστές επιχειρήσεις.

Σιγά - σιγά, οι επιχειρήσεις αξιολόγησης άλλαξαν ριζικά. Τα πρώτα χρόνια, έβγαζαν το ψωμί τους από τους επενδυτές, οι οποίοι πλήρωναν προκειμένου να αποκτήσουν μια αποτίμηση επενδύσεων που σχεδίαζαν. Με τον καιρό, το εν λογω εισοδηματικό μοντέλο τροποποιήθηκε, καθώς ορισμένοι επενδυτές άρχισαν να φωτοτυπούν τα εγχειρίδια αξιολόγησης και τα διένειμαν. Για να λύσουν αυτό το πρόβλημα, οι οίκοι αξιολόγησης υιοθέτησαν ένα νέο επιχειρηματικό μοντέλο: άρχισαν να πουλούν τις υπηρεσίες τους σε εκδότες ομολογιακών δάνειων αντί για τους επενδυτές.