Η Αίγυπτος στον ανήφορο… | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η Αίγυπτος στον ανήφορο…

Ανταπόκριση από το θέρετρο της ελίτ Ain Sukhna
Περίληψη: 

Ο Χόσνι Μουμπάρακ διακήρυττε ότι η Αίγυπτος αναπτυσσόταν οικονομικά και προόδευε πολιτικά. Η σκληρή, χωρίς ελπίδα πραγματικότητα πίσω από αυτές τις πομφόλυγες αποδείχτηκε η καταστροφή του. Τώρα το μέλλον της χώρας στηρίζεται σε δύο γνωστές δυνάμεις που παίζουν ασυνήθιστους ρόλους: Ο στρατός και η Μουσουλμανική Αδελφότητα. Ετοιμαστείτε για έναν ακόμη χρόνο αγώνων...

Ο STEVEN A. COOK είναι Ανώτερος Συνεργάτης στην έδρα Hasib J. Sabbagh για τις μελέτες επί της Μέσης Ανατολής στο Council on Foreign Relations. Είναι ο συγγραφέας του βιβλίου (Ο Αγώνας για την Αίγυπτο: Από τον Νάσερ στην πλατεία Ταχρίρ (The Struggle for Egypt: From Nasser to Tahrir Square).

Η πόλη Ain Sukhna είναι πανέμορφη. Μετά από δύο ώρες με το αυτοκίνητο ανατολικά από το Κάιρο μέσω της άδειας ερήμου, ο δρόμος κυλά προς τα καταγάλανα νερά του κόλπου του Σουέζ. Φωλιασμένη ανάμεσα σε λόφους στο χρώμα της ώχρας, η πόλη είναι μια σειρά βιομηχανικά κτίρια, μισοτελειωμένες κτιριακές κατασκευές και βίλες για τα Σαββατοκύριακα των εύπορων κατοίκων του Καΐρου. Εκεί είναι που οι falool - οι πρώην αξιωματούχοι, επιχειρηματίες και διανοούμενοι, που, εδώ και σχεδόν τρεις δεκαετίες, έδιναν νόημα στο καθεστώς Μουμπάρακ - κατέφυγαν, όταν ο αρχηγός τους έπεσε. Με τα περιποιημένα γκαζόν της, με τις τέλειες γιγάντιες πισίνες και τα μονοπάτια στην παραλία, η Ain Sukhna δεν θα μπορούσε να είναι πιο αταίριαστη από την φθαρμένη και ραγισμένη Αίγυπτο που ο πρώην πρόεδρος Χόσνι Μουμπάρακ κληροδότησε στο λαό του.

Οι falool παραμένουν πεπεισμένοι ότι η πτώση του Μουμπάρακ ήταν ένα τραγικό λάθος που θα φέρει μόνιμη καταστροφή στη χώρα τους. Πιστεύουν ακόμη το επιχείρημα που ήταν τόσο συνηθισμένο πριν την εξέγερση - ότι η Αίγυπτος ήταν μια αναδυόμενη δημοκρατία με μια αναδυόμενη οικονομία. Δεν μπορούν να καταλάβουν πώς οι Αιγύπτιοι συμπολίτες τους δεν κατάφεραν να συνειδητοποιήσουν το πόσο καλός ήταν ο Μουμπάρακ. Σύμφωνα με την λογική του κύκλου τους, η προοδευτική πολιτική του Μουμπάρακ επέφερε την πτώση του: αν ο Μουμπάρακ δεν ήταν εκσυγχρονιστής και εκδημοκρατιστής, οι διαδηλώσεις δεν θα είχαν εξαρχής ποτέ επιτραπεί. Εξ ου και τα φευγαλέα τηλεφωνήματα της Suzanne Mubarak προς τους αυλικούς της, όπου φέρεται να αναρωτιέται: «Δεν βλέπει κανείς το καλό που κάναμε;».

Πράγματι, οι Αιγύπτιοι δεν το βλέπουν. Αλλά η σύζυγος του τέως προέδρου θα μπορούσε να δικαιολογηθεί επειδή σκέφθηκε πως οι αριθμοί ήταν με το μέρος της. Μεταξύ 14 Οκτώβρη 1981, όταν ο Μουμπάρακ ανέλαβε την αιγυπτιακή προεδρία, και 11 Φεβρουαρίου 2011, όταν παραιτήθηκε, η χώρα φαινομενικά προόδευσε. Οι άμεσες ξένες επενδύσεις αυξήθηκαν. Το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν αυξήθηκε. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, το προσδόκιμο ζωής, οι εμβολιασμοί παιδιών, οι δαπάνες των νοικοκυριών, καθώς και ο αριθμός των τηλεφώνων ανά νοικοκυριό αυξήθηκαν, γεγονός που υποδηλώνει ότι η βασιλεία του Μουμπάρακ έκανε τους Αιγύπτιους πιο υγιείς και πιο εύρωστους.

Οποιαδήποτε δικαίωση που η πρώην πρώτη κυρία θα μπορούσε να βρει στους απλούς αριθμούς, ωστόσο, θα είναι τελείως κούφια. Οι έρευνες της Παγκόσμιας Τράπεζας χρησιμοποιούν δεδομένα που παρέχονται από Αιγύπτιους αξιωματούχους, των οποίων οι μέθοδοι και η ακρίβεια υπόκεινται σε πολιτικές πιέσεις. Υπάρχουν από καιρό φήμες ότι η Παγκόσμια Τράπεζα διατηρούσε δύο σετ βιβλίων για την Αίγυπτο - ένα για δημόσια κατανάλωση, με στατιστικά στοιχεία που υποστήριζαν τους ισχυρισμούς ότι η Αίγυπτος ήταν σε στάδιο οικονομικής απογείωσης, και ένα άλλο που αποκάλυπτε μια πολύ πιο περίπλοκη χώρα, γεμάτη προκλήσεις.

Αυτή ήταν η καρδιά του προβλήματος: το χάσμα μεταξύ της κατασκευασμένης από τον Μουμπάρακ εικόνας και της πραγματικής Αιγύπτου. Τι σημασία είχε που Αιγύπτιοι αξιωματούχοι σηματοδοτούσαν το 2008 ως ένα έτος ορόσημο για τις άμεσες ξένες επενδύσεις, όταν, την ίδια στιγμή, οι Αιγύπτιοι αναγκάστηκαν να σταθούν σε μεγάλες ουρές για να βρουν ψωμί; Η μηχανή της πατρονίας του Μουμπάρακ θα μπορούσε να διοργανώνει απανωτά συνέδρια για να διαλαλεί τις μεταρρυθμίσεις και την επερχόμενη μετάβαση προς τη δημοκρατία. Αλλά όταν η Λαϊκή Συνέλευση (η κάτω βουλή του κοινοβουλίου της Αιγύπτου) ανανέωσε για άλλη μια φορά την ισχύ του από δεκαετίες νόμου που κρατά τη χώρα σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, bloggers, δημοσιογράφοι, πολιτικοί, δικαστές, και οι ακτιβιστές όλων των αποχρώσεων έσπευσαν να πουν την ιστορία μιας Αιγύπτου στην οποία η ζωή ήταν πολύ πιο περιορισμένη από την σιδερένια πυγμή των δυνάμεων ασφαλείας του καθεστώτος. Αυτή η ιστορία διαδόθηκε. Λίγοι, εάν υπάρχουν, πίστεψαν τα ωραία λόγια του καθεστώτος. Και εκείνοι που επεσήμαναν τις αντιφάσεις του, έγιναν στόχοι καθεστωτικής βαρβαρότητας.

Ο Μουμπάρακ, από την πλευρά του, αντέδρασε σκληρά. Ενθυμούμενος τον Οκτώβριο του 1973 και την ηρωική διέλευση της Διώρυγας του Σουέζ, είπε ότι θα ωθούσε την Αιγύπτου σε μια «διάβαση στο μέλλον». Αλλά η ρητορική του βρέθηκε σε έντονη αντίθεση με τα μπαστούνια από καλάμι και τα μεταλλικά ρόπαλα που εξαπέλυσε εναντίον των επικριτών του. Απομονωμένος στο προεδρικό μέγαρο στην Ηλιούπολη, ή στο καταφύγιό του στο Σαρμ ελ-Σέιχ, ο Μουμπάρακ δεν εκτίμησε ποτέ την ειρωνεία ότι η καταπίεσή του απλώς ενίσχυσε τα επιχειρήματα των επικριτών του. Με κάθε προσπάθεια καταστολής, διεύρυνε το χάσμα μεταξύ των ισχυρισμών του και της πρακτικής του.

Αυτή την εβδομάδα, το δημοκρατικά εκλεγμένο κοινοβούλιο επέλεξε τον πρόεδρό του, τον Mohamed Saad el-Katatni, τον ηγέτης του Κόμματος της Δικαιοσύνης και της Ελευθερίας που προέρχεται από την Μουσουλμανική Αδελφότητα, ανοίγοντας ένα νέο κεφάλαιο στην ιστορία της χώρας. Όμως, ένα χρόνο μετά το ξέσπασμα της εξέγερσης, στρεβλώσεις από το παρελθόν στοιχειώνουν το μέλλον. Οι Αιγύπτιοι μαθαίνουν αυτό που οι κοινωνικοί επιστήμονες έχουν από καιρό κατανοήσει: οι εξεγέρσεις μπορούν να ρίξουν ηγέτες, αλλά η αλλαγή θεσμών είναι δύσκολη. Δεν πρόκειται απλώς για φραστικές αλλαγές σε νόμους και κανονισμούς, αλλά η μεταρρύθμιση των εθιμικών προτύπων που έχουν προέλθει από δεκαετίες πρακτικής εφαρμογής. Για παράδειγμα, στην Αίγυπτο δεν υπάρχει ούτε ένα συνταγματικό άρθρο ούτε ένα επίσημο διάταγμα που να συνδέει τις ένοπλες δυνάμεις με την προεδρία, αλλά αυτή η θέση ήταν πάντα στα χέρια των αξιωματικών. Παρά τις αλλαγές που έχουν γίνει στην Αίγυπτο τον περασμένο χρόνο, οι άνθρωποι που συναγωνίζονται για την ηγεσία είναι τα ίδια παλαιά και γνωστά πρόσωπα και πολλοί από τους περιοριστικούς νόμους που βάζουν όρια στις Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις και τον Τύπο παραμένουν σταθερά στη θέση τους.