Το ενεργειακό παιχνίδι στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο

Παρά το γεγονός ότι η μετάβαση της Αραβικής Μεσογείου προς μια πιο πλουραλιστική εσωτερική κατανομή πολιτικής εξουσίας θα μπορούσε να εγκαινιάσει μια περίοδο ομαλότητας, εσωτερικής ασφάλειας και οικονομικής ανάπτυξης, αυτή η διαδικασία μετάβασης δεν είναι ούτε εξασφαλισμένη, ούτε πρόκειται να είναι σύντομη και δυστυχώς αναίμακτη. Στην Αίγυπτο, η ανατροπή του καθεστώτος Μουμπάρακ οδήγησε στη μεταβίβαση της εξουσίας και πάλι στα χέρια της τάξης των στρατιωτικών η οποία και κυριαρχή στην πολιτική ζωή της πολυπληθέστερης αραβικής χώρας από τη Νασσερινή Επανάσταση του 1952.

Ωστόσο, η ανακατανομή αυτής της εξουσίας μεταξύ μιας ποικιλίας διαφορετικών ομάδων συμφερόντων που θα περιλαμβάνει απόφευκτα και διάφορες ακραίες συνιστώσες της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, θα μπορούσε να έχει σημαντικές επιπτώσεις στην αιγυπτιακή εξωτερική και αμυντική πολιτική. Η ήδη αυξημένη ένταση μεταξύ της σουνιτικής πλειοψηφίας και της χριστιανικής κοπτικής μειονότητας, η οποία έχει λάβει τη μορφή των αιματηρών συγκρούσεων σε διάφορες επαρχίες της Αιγύπτου μετά τον Φεβρουάριο, αποτελεί μια απόδειξη για την αυξανόμενη αποσταθεροποίηση της χώρας, καθώς και για την αναλογικά διευρυνόμενη πολιτική επιρροή των ακραίων σουνιτικών στοιχείων.

Αυτό δεν μπορεί να οδηγήσει κατ' ανάγκη σε μια μονομερή αναθεώρηση των συμφωνιών του Καμπ Ντέιβιντ από το Κάιρο, ωστόσο ακόμη και μια λιγότερο φιλοϊσραηλινή ή φιλοαμερικανική πολιτική έναντι του Παλαιστινιακού Ζητήματος από την πλευρά της Αιγύπτου, θα μπορούσε να αναζωπυρώσει τους φόβους των Ισραηλινών για την εκ νέου δημιουργία ενός νότιου μετώπου, ανεξάρτητα από τη στρατιωτική ικανότητα του Καϊρου να πραγματοποιήσει όντως μια τέτοια υποθετική απειλή.

Μια πιθανή επαναπροσέγγιση μεταξύ μιας ισλαμικότερης Αιγύπτου και του θεοκρατικού Ιράν θα μπορούσε επίσης να έχει σημαντική επίδραση στην περιφερειακή σταθερότητα επηρεάζοντας όλη την ισορροπία δυνάμεων από τη Γάζα, και τη Δυτική Όχθη έως το Νότιο Λίβανο και τη Συρία. Μια πιο έντονη αντι-δυτική στροφή στην αιγυπτιακή εξωτερική πολιτική θα μπορούσε επίσης να επηρεάσει αναπόφευκτα την αιγυπτιακή ενεργειακή πολιτική τόσο ως προς την Ευρώπη όσο και ως προς την Ανατολική Μεσόγειο.

Η Αίγυπτος διαθέτει περίπου 2,2 τρισεκατομμύρια κυβικά μέτρα (TCM) αποθεμάτων φυσικού αερίου αλλά έχει τη δυνατότητα να εκμεταλλευθεί πολύ μεγαλύτερα αποθέματα προωθώντας περαιτέρω τη διενέργεια ερευνών & γεωτρήσεων τόσο στην Ερυθρά Θάλασσα όσο και στη Μεσόγειο. Είναι ενδεικτικό ότι χάρις στη συστηματική εκτέλεση ερευνητικών γεωτρήσεων τα αιγυπτιακά αποθέματα αυξήθηκαν μέσα σε μια μόλις δεκαετία από τα 1,4 TCM το 2000 σε περίπου 2,2 TCM το 2010 [5].

Ολόκληρη η λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου εκτιμάται ότι περιέχει περίπου 122 TCF (τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια) εκμεταλλεύσιμων αποθεμάτων, σύμφωνα με μια έκθεση της Αμερικανικής Γεωλογικής Υπηρεσίας που δημοσιεύθηκε το 2010. Το ίδιο ισχύει και για ολόκληρη την Ανατολική Μεσόγειο όπου η Κύπρος και το Ισραήλ έχουν ανακαλύψει - σε μια περίοδο μικρότερη των δύο ετών ξεκινώντας από τα τέλη του 2009 - εκμεταλλεύσιμα αποθέματα συνολικής δυναμικότητας που προσεγγίζει το 1 TCM φυσικού αερίου.

Αν και οι εξαγωγές αιγυπτιακού αερίου ανέρχονται σε λιγότερο από 1% των παγκόσμιων εξαγωγών και σε περίπου 0,010% της τελικής ευρωπαϊκής κατανάλωσης, έχουν πολύ πιο μεγάλη πολιτική και οικονομική σημασία σε περιφερειακό επίπεδο καθώς το 2010 κάλυπταν περίπου το 40% της ζήτησης αερίου στο Ισραήλ, το 84% της κατανάλωσης αερίου στην Ιορδανία και περίπου 12% της Συριακής ζήτησης. [6]
Οποιαδήποτε ουσιαστική εκδήλωση ενός αντι-δυτικού ριζοσπαστισμού στην αιγυπτιακή εξωτερική πολιτική είναι πολύ πιθανό να θέσει επί τάπητος ορισμένα πολύ σοβαρά ερωτήματα σε επίπεδο ενεργειακής ασφάλειας και οι απαντήσεις αυτών των ερωτημάτων δεν αναμένεται να είναι ιδιαιτέρως ευχάριστες, όπως φαίνεται από την κατάρρευση της ενεργειακής αλληλεπίδρασης Καϊρου-Τέλ Αβίβ.

Ποιά είναι τα ερωτήματα αυτά;

Θα θελήσει επί παραδείγματι ένα νέο «φιλοισλαμικότερο» αιγυπτιακό καθεστώς να υιοθετήσει μια λιγότερο φιλική στάση απέναντι στις μεγαλύτερες ευρωπαϊκές εταιρίες οι οποίες έχουν αναπτύξει τα υπεράκτια κοιτάσματα φυσικού αερίου της χώρας από τα μέσα της δεκαετίας;

Θα συνεχίσει η Αίγυπτος να προμηθεύει με φυσικό αέριο το Ισραήλ και τα άλλα αραβικά κράτη της Ανατολικής Μεσογείου (Ιορδανία, Συρία, Λίβανος) μέσω του Διαραβικού αγωγού; Σε ποιες ποσότητες και σε ποια τιμή; Ήδη το τμήμα αυτού του αγωγού που διασχίζει την περιοχή του Σινά εξάγοντας 5,5 bcm ετησίως (bcm = δισ. κυβικά μέτρα) το 2010, βομβαρδίστηκε τέσσερις φορές από τις αρχές του έτους. Το αποτέλεσμα ήταν να διακοπούν ουσιαστικά οι αιγυπτιακές εξαγωγές που –όπως ήδη σημειώθηκε- αναλογούσαν περίπου στο 40% των ισραηλινών αναγκών.

Ένα ακόμη σημαντικό ερώτημα είναι το κατά πόσο ένας περισσότερο αντι-δυτικός προσανατολισμός θα οδηγούσε την Αίγυπτο να αναθεωρήσει την συμφωνία του 2003 με την Κύπρο επί της οριοθέτησης των αντίστοιχων Αποκλειστικών Οικονομικών Ζωνών τους (ΑΟΖ) ή και να στηρίξει τις λιβανέζικες αξιώσεις κατά της ισραηλινής ιδιοκτησίας επί τμημάτων του υπεράκτιου πεδίου φυσικού αερίου Λεβιάθαν.

Θα μπορούσε μια πιο φιλο-ισλαμική μεταβολή στην αιγυπτιακή εξωτερική πολιτική να φέρει το Κάιρο πιο κοντά στην θέση της Άγκυρας για την οριοθέτηση των ορίων μεταξύ της ΑΟΖ της Κύπρου και της Ελλάδας, δημιουργώντας έτσι μια νέα πηγή τριβών ανάμεσα στην Ελλάδα, την Κύπρο, το Ισραήλ, και κατ’επέκταση την Ε.Ε.;
Ο τρόπος που η Αίγυπτος θα επιλέξει να αναπροσανατολίσει την εξωτερική (ενεργειακή) της πολιτική θα επηρεάσει επίσης σε μεγάλο βαθμό και τις επιλογές του Ισραήλ σχετικά με την ενεργειακή του ασφάλεια και την εξελισσόμενη στρατηγική του προσέγγιση τόσο με την Κύπρο όσο και την Ελλάδα, ειδικά εάν ανακαλυφθούν σημαντικά αποθέματα υδρογονανθράκων στα ανεξερεύνητα και απροσδιόριστα ύδατα μεταξύ Κύπρου, Ελλάδας και Αιγύπτου, που είναι γεωλογικώς γνωστά ως «η λεκάνη του Ηροδότου».