Ο πλούτος του Αφγανιστάν και η κατάρα των φυσικών πόρων

Ένα παράδειγμα είναι το Κιργιστάν, μία ορεινή, ηπειρωτική χώρα με μικρή σιδηροδρομική υποδομή, δρόμους που διαλύονται και μια οικονομία που βασίζεται σε ξένη βοήθεια, εμβάσματα και εξορύξεις. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 μέχρι πρόσφατα, διαδοχικοί αυταρχικοί ηγέτες, όπως ο Ασκάρ Ακάγιεφ και ο Κουρμανμπέκ Μπακίγεφ, συμβούλεψαν τις εξορυκτικές εταιρείες να αποφύγουν να εμπλακούν σε τοπικό επίπεδο. Λίγα συμβολικά κοινωνικά έργα για να εξευμενίσουν τους ανθρώπους που ζουν κοντά σε μια τέτοια επιχείρηση θα αρκούσαν. Αλλά το να κρατηθούν έξω από τις τοπικές κοινωνίες γύρισε σαν μπούμερανγκ. Τα έσοδα από την εξορυκτική δραστηριότητα διοχετεύθηκαν στην ελίτ στην πρωτεύουσα και ένα αμελητέο ποσοστό πήγε στις τοπικές κοινότητες για ανάπτυξη και έργα υποδομής.

Με τον καιρό, οι τοπικοί ανθρακωρύχοι μετακόμισαν τις οικογένειές τους (και τον πλούτο τους) στην πρωτεύουσα. Η απώλεια των εσόδων και των επενδύσεων άφησε τις πόλεις δίπλα στα ορυχεία χωρίς τρεχούμενο νερό ή αποχετευτικό σύστημα εν λειτουργία. Στο Barskaun, ο μόνος ασφαλτοστρωμένος δρόμος είναι αυτός που οδηγεί στο ορυχείο – το Kumtor, ένα ενιαίο ορυχείο χρυσού, το οποίο αντιπροσωπεύει το 10% του ΑΕΠ της χώρας. Αυτού του είδους η παραμέληση δεν αδικεί μόνο τους ντόπιους αλλά τρέφει και την ανασφάλεια σήμερα. Στην Aral, όπου υπάρχει ένα λειτουργούν ορυχείο χρυσού από ξένους, έφιπποι ένοπλοι προκάλεσαν ζημιές αξίας ενός εκατομμυρίου δολαρίων τον Οκτώβριο του 2011, αναγκάζοντας το ορυχείο να παραμείνει κλειστό μέχρι που επιτεύχθηκε ένας διακανονισμός με τους χωρικούς τρεις μήνες αργότερα.

Αλλά μετά ας δούμε και το Καζακστάν, όπου συνέβη το αντίθετο. Η χώρα των 16 εκατομμυρίων είναι εξαγωγέας πετρελαίου και φυσικού αερίου αλλά και παγκόσμιος ηγέτης στον τομέα του χαλκού, του σιδηρομεταλλεύματος, του χρωμίτη, του μολύβδου, του ψευδαργύρου, του χρυσού, του άνθρακα αλλά και στα αποθέματα ουρανίου και στην παραγωγή. Από την ανεξαρτησία της χώρας στη δεκαετία του 1990, μαζί, ξένοι επενδυτές και κυβερνητικοί αξιωματούχοι έχουν επικεντρωθεί στην κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη των περιοχών γύρω από βασικές περιοχές εξόρυξης. Τα ορυχεία σήμερα χρησιμεύουν ως καταλύτης για την ανάπτυξη όλης της επαρχίας. Οι διευθυντές και οι εργαζόμενοι ζουν σε τοπικό επίπεδο, ξοδεύουν σε τοπικό επίπεδο και εκπαιδεύουν τα παιδιά τους σε τοπικό επίπεδο.

Η Αστάνα (η πρωτεύουσα του Καζακστάν) έχει επιβάλει αυστηρές προϋποθέσεις στις ξένες εταιρείες εξόρυξης - αναγκάζοντάς τις να υπογράψουν ετήσια μνημόνια συνεργασίας με τους τοπικούς κυβερνήτες, σύμφωνα με τα οποία τα δύο μέρη καθορίζουν από κοινού τα κοινωνικά επενδυτικά σχέδια που θα χρηματοδοτηθούν από την κάθε επιχείρηση στην αντίστοιχη επαρχία για το έτος αυτό. Η στρατηγική χρονολογείται από τη σοβιετική εποχή, όταν οι περισσότερες από αυτές τις δραστηριότητες εξόρυξης έβαζαν το χέρι τους σε όλες τις πτυχές της τοπικής κοινότητας. Σήμερα, αυτό αντικατοπτρίζεται στις ξένες εταιρείες εξόρυξης που χρηματοδοτούν σχολεία, γυμναστήρια, αθλητικά στάδια, παιδικούς σταθμούς, ορφανοτροφεία και ενισχύουν τα δίκτυα φροντίδας καθώς και παρέχουν ηλεκτρικό ρεύμα σε νοικοκυριά και επιχειρήσεις σε ολόκληρη τη χώρα. Όχι τυχαία, το Καζακστάν κατατάσσεται πολύ πιο μπροστά από όλα τα άλλα κράτη της Κεντρικής Ασίας σχετικά με τους δείκτες κινδύνου της χώρας για τους ξένους επενδυτές.

Δυστυχώς, αυτή τη στιγμή το Αφγανιστάν μοιάζει περισσότερο με την πρώτη περίπτωση παρά με την δεύτερη. Πολιτικά, η χώρα είναι ήδη υπερβολικά συγκεντρωτική στην Καμπούλ, και με το Aynak και το Hajigak σε σχετικά μικρή απόσταση, δεν είναι δύσκολο να οραματίζονται ένα μέλλον όπου τα οφέλη της εξορυκτικής βιομηχανίας θα παραμένουν στην πρωτεύουσα. Επιπλέον, ενώ όλες οι ξένες επιχειρήσεις υποχρεούνται να επενδύσουν σε έργα ανάπτυξης, μένει να δούμε αν αυτές οι επιχειρήσεις θα τηρήσουν τις υποσχέσεις τους και εάν οι τοπικοί ηγέτες θα έχουν την εξουσιοδότηση να παρέμβουν στην επακόλουθη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Εκεί που το Καζακστάν εφαρμόζει αυστηρά τις ποσοστώσεις παραγωγής και των επενδύσεων – αν δεν παράγεις και δεν επενδύεις όπως υποσχέθηκες βγαίνεις από το παιχνίδι – η επίκληση λόγων ανωτέρας βίας στο Αφγανιστάν (από τον πόλεμο μέχρι τις ταραχές ως και θέματα εργατικής νομοθεσίας) φαίνεται σαν ένας εύκολος τρόπος για το Aynak και το Hajigak να αθετήσουν τις δεσμεύσεις τους προς τις τοπικές κοινότητες, πιθανώς επιδεινώνοντας το υπάρχον κοινωνικοοικονομικό χάσμα μεταξύ της Καμπούλ και της υπόλοιπης χώρας.

Όλα ξανάρχονται στην εξασφάλιση μιας θετικής συσχέτισης μεταξύ της αύξησης των ξένων επενδύσεων και της βελτίωσης της ποιότητας ζωής. Στο Κιργιστάν υπάρχουν έφιπποι ένοπλοι. Στο Καζακστάν υπάρχουν τοπικοί αθλητές που φορούν αθλητικές φανέλες με το λογότυπο της ξένης εξορυκτικής εταιρείας. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ της κατάστασης στο Αφγανιστάν και εκείνης των κρατών της Κεντρικής Ασίας. Τα επίπεδα διαφθοράς και βίας του Αφγανιστάν είναι πολύ υψηλότερα, το μορφωτικό επίπεδο είναι πολύ χαμηλότερο και για υποδομές μεταφορών και ενεργειακά ζητήματα ξεκινά από το μηδέν. Αλλά ακριβώς όπως οι συμφωνίες της Καμπούλ μέχρι σήμερα στον εξορυκτικό τομέα είναι κάτι περισσότερο από συμβόλαια σε χαρτί, η μη παγιωμένη φύση των μεγάλων ζητημάτων μπορεί να δώσει την ευκαιρία να ανοιχτεί ένας δρόμος προς τα εμπρός. Αν το Αφγανιστάν θέλει την επίτευξη αυτής της θετικής συσχέτισης των ξένων επενδύσεων με την τοπική ποιότητα ζωής - και με αυτό τον τρόπο να ανοίξει τις πύλες για ξένες επενδύσεις από εκείνους που αποστρέφονται τον κίνδυνο – οι ελίτ που εδρεύουν στην Καμπούλ και οι ξένες εταιρείες εξόρυξης θα πρέπει να διανείμουν τον πλούτο.

Πρωτότυπο: http://www.foreignaffairs.com/articles/137306/j-edward-conway/how-afghan...