Το πραξικόπημα στο Μάλι είναι μόνο η αρχή…

Στις 21 Μαρτίου ο Πρόεδρος του Μάλι, Αμαντού Τουμανί Τουρέ, κατηφόριζε βιαστικά την πλαγιά του λόφου Κουλούμπα στο προάστιο Νταρ ες Σαλάμ της πρωτεύουσας Μπαμάκο. Διέφευγε από το Προεδρικό Μέγαρο, το οποίο ήταν υπό πολιορκία από τα στρατεύματα που δήλωναν ότι αποτελούσαν τους νέους κυβερνήτες της χώρας. Όπως και το βιαστικό κατηφόρισμα από το λόφο, η πτώση του από την εξουσία ήταν ταχύτατη, ειδικά για έναν ηγέτη ο οποίος κάποτε χαιρετίστηκε ως «στρατιώτης της δημοκρατίας» -ένας ήρωας που είχε βοηθήσει να εξασφαλιστεί η επιτυχής μετάβαση του Μάλι προς τη δημοκρατία, μόλις δύο δεκαετίες πριν.

Όσο συγκλονιστικό και αν ήταν το ξαφνικό πραξικόπημα, σύντομα επισκιάστηκε από τις συγκρούσεις στην από πολύ καιρό διεκδικούμενη περιοχή βόρεια του Μάλι. Τους μήνες πριν από το πραξικόπημα, το Εθνικό Κίνημα για την Απελευθέρωση της Azawad (MNLA), μια εθνικιστική ομάδα Τουαρέγκ, είχε καταγάγει σημαντικές νίκες έναντι της κυβέρνησης. Στις αρχές Απριλίου, εκμεταλλευόμενη τη σύγχυση από το πραξικόπημα, η MNLA ανακήρυξε την ανεξαρτησία της Azawad (της πατρίδας των Τουαρέγκ) σε τρεις από τις βόρειες περιοχές του Μάλι. Μέχρι τις 2 Απριλίου, η Ανσάρ Ντινέ, μια φονταμενταλιστική ισλαμιστική ομάδα, έκανε τη σαρία επίσημο νόμο στο Τιμπουκτού, το Γκάο και την Κιντάλ, τρεις μεγάλες πόλεις στο βόρειο Μάλι.

Προς το παρόν, στην Μπαμάκο φαίνεται να έχουν ηρεμήσει. Εκφράζοντας την ανησυχία της για μια επικείμενη κρίση, ο ECOWAS, ο Δυτικοαφρικανικός Περιφερειακός Εμπορικός Συνασπισμός, έσπευσε να επιβάλει κυρώσεις στο καθεστώς και να διαπραγματευθεί συμφωνίες με τον Τουρέ και τον ηγέτη της χούντας, Αμαντού Σανόγκο, για να μπουν στο περιθώριο και να εκχωρήσουν την εξουσία σε έναν προσωρινό πρόεδρο, τον Ντιονκουντά Τραορέ, ο οποίος είχε διατελέσει πρόεδρος της Εθνικής Συνέλευσης. Με αντάλλαγμα την αμνηστία για τους ηγέτες του πραξικοπήματος, ο ECOWAS πήρε διαβεβαιώσεις ότι το σύνταγμα της Τρίτης Δημοκρατίας θα παραμείνει σεβαστό. Υπό τους θεσμούς του δημοκρατικού Μάλι, η μεταβίβαση εξουσίας θα πραγματοποιηθεί σύμφωνα με το άρθρο 36 του Συντάγματος του 1992 του Μάλι, το οποίο ορίζει ότι, σε περίπτωση κενού εξουσίας, ο πρόεδρος της Εθνοσυνέλευσης γίνεται προσωρινός Πρόεδρος της Δημοκρατίας.

Αλλά οι συνθήκες στα βόρεια του Μάλι παραμένουν αβέβαιες. Η MNLA, η οποία υποστηρίζεται από χιλιάδες πολύ καλά οπλισμένους και εκπαιδευμένους μαχητές, κατάφερε την πιο αποτελεσματική εξέγερση στο Μάλι για πάνω από μισό αιώνα. Και η πίεση της Ανσάρ Ντινέ για τη σαρία απειλεί την παράδοση του Μάλι υπέρ του ανεκτικού Ισλάμ και ανοίγει το δρόμο για την Αλ Κάιντα στο Ισλαμικό Μαγκρέμπ (AQIM) ώστε να σταθεροποιήσει την παρουσία του στην περιοχή.

Παρά το γεγονός ότι το πραξικόπημα ήταν απρόσμενο κατά μία έννοια, κατά μια άλλη ήρθε με πολύ μεγάλη καθυστέρηση. Πολλοί πολίτες του Μάλι λένε ότι κυκλοφορούσαν φήμες στο Μπαμάκο για μήνες και ότι ο Τουρέ απλά τις είχε αγνοήσει. Κατά πρώτον, η κυβερνητική διαφθορά ήταν ενδημική και οι πολίτες ήταν όλο και πιο απογοητευμένοι με μια ελίτ που φάνηκε να τρέφεται από τον λαό. Οι περίφημοι θεσμοί της δημοκρατίας και της διαφάνειας φαίνονταν πια σ' αυτούς ως τίποτα περισσότερο από προπετάσματα καπνού.

Επιπλέον, η δραστηριότητα της Αλ Κάιντα στο βόρειο τμήμα είχε αυξηθεί τον τελευταίο χρόνο, οδηγώντας σε απότομη μείωση των εσόδων από τον τουρισμό, τον μοναδικό πόρο πολλών κατοίκων του Μάλι. Το 2010, μετά από μια σειρά απαγωγών στο Μάλι, η γαλλική κυβέρνηση έφθασε να προειδοποιήσει τους πολίτες της να μείνουν μακριά από τη χώρα. Αυτό ήταν καταστροφικό: οι τουρίστες από τη Γαλλία αποτελούσαν μεγάλο μερίδιο του τουρισμού του Μάλι.

Τελικώς, η μάχη κατά της MNLA είχε φτάσει σε μια κορύφωση. Η σύγκρουση είχε διατηρηθεί για χρόνια και είχε επιδεινωθεί από την αποτυχία διαδοχικών κυβερνήσεων να τηρήσουν τις συμφωνίες με τους Τουαρέγκ. Για παράδειγμα, το 1958, οι Τουαρέγκ συμφώνησαν να καταθέσουν τα όπλα τους με αντάλλαγμα μια δική τους ξεχωριστή περιοχή στη Σαχάρα, αλλά η ανεξαρτησία του Μάλι το 1960, διέκοψε απότομα αυτό το όνειρο. Η εξέγερσή τους διατηρήθηκε από το 1960 ως τη δεκαετία του 2000, με ελάχιστη οριστική πρόοδο κατά τον ένα ή τον άλλο τρόπο.

Το 1991, η κυβέρνηση του Μάλι και οι αντάρτες Τουαρέγκ υπέγραψαν τις Συμφωνίες Ταμανρασέτ, οι οποίες δημιούργησαν ένα «ειδικό καθεστώς» για το βόρειο τμήμα το οποίο, όμως, ποτέ δεν υλοποιήθηκε. Σχέδια για την αποκέντρωση, που προορίζονταν να εξασφαλίσουν την αποτελεσματική και δίκαιη αποκέντρωση των εξουσιών και των πόρων στις δημοτικές Αρχές σε ολόκληρη τη χώρα, ομοίως ποτέ δεν έχουν υλοποιηθεί πλήρως - η αποκέντρωση πραγματοποιήθηκε στα χαρτιά, αλλά οι πόροι δεν αποδόθηκαν ποτέ ώστε να την καταστήσουν λειτουργική. Στη δεκαετία του 1990, προκειμένου να σταματήσουν τους αξιωματικούς του στρατού που στάθμευαν στο βόρειο τμήμα της χώρας από το να παρενοχλούν τους άμαχους Τουαρέγκ, η κυβέρνηση του Μάλι έκανε κινήσεις για να ενσωματώσει στον στρατό αξιωματικούς και στρατιώτες Τουαρέγκ σε περιοχές που ζούσαν Τουαρέγκ. Αλλά αυτό ήταν αναποτελεσματικό και η σύγκρουση συνεχίστηκε.

Στη συνέχεια, μετά τη φρικιαστική δολοφονία, στις 24 Ιανουαρίου των στρατιωτών από τις επαναστατικές δυνάμεις στο Άγκουελχοκ, οι σύζυγοι των στρατιωτών έκαναν πορεία προς το Προεδρικό Μέγαρο για να ζητήσουν από την κυβέρνηση να εξοπλίσει καλύτερα τον στρατό. Οι εκκλήσεις τους προφανώς συνάντησαν ώτα μη ακουόντων. Ήταν σαφές ότι ο στρατός του Μάλι είχε ταπεινωθεί από την MNLA και ότι η κυβέρνηση δεν ενδιαφερόταν για τις απώλειες, οπότε οι στρατιωτικοί ηγήθηκαν της ανταρσίας της 21ης Μαρτίου. Επιβεβαιώνοντας ότι ποτέ οι διαφορετικές εθνότητες δεν αναμίχθηκαν αποτελεσματικά εντός των ενόπλων δυνάμεων, όσο εξελισσόταν η εξέγερση ένας διοικητής του στρατού του Μάλι ενθάρρυνε 300 Τουαρέγκ στρατιώτες του να εγκαταλείψουν τον στρατό και να ενταχθούν στην MNLA. Άλλοι 200 στρατιώτες Σονγκάι κατέφυγαν στον Νίγηρα. Η ενσωμάτωση στο στρατό απέτυχε.

Στον απόηχο του πραξικοπήματος, παραμένουν αναπάντητα πολλά ερωτήματα. Το πρώτο είναι αν το νέο κράτος των Τουαρέγκ, το Azawad, θα έχει διάρκεια. Είναι μάλλον απίθανο. Οι διαιρέσεις στο Βορρά αποτελούν μια σοβαρή πρόκληση. Ο πληθυσμός των Τουαρέγκ στο Μάλι αποτελείται από πολλές διαφορετικές φυλές και κάστες, και είναι νομαδικός. Είναι δύσκολο να γνωρίζουμε το πώς αντιλαμβάνεται τα τρέχοντα γεγονότα η πλειοψηφία του πληθυσμού. Επιπλέον, το χάσμα ανάμεσα στην κοσμική και αποσχιστική MNLA και την ισλαμιστική Ανσάρ Ντινέ θα κάνει ακόμα δυσκολότερη την διατήρηση της συνοχής της περιοχής. Η MNLA αναγνωρίζει ότι οι δεσμοί της Ανσάρ Ντινέ με το AQIM και την πρόθεσή τους να επιβάλλουν και να εξαπλώσουν την σαρία τους κάνει βαθιά αντιδημοφιλείς σε πολλούς πολίτες στο βόρειο τμήμα του Μάλι αλλά και νότια και στον έξω κόσμο. Τέλος, πολλοί Φουλάνι, Σονγκάι και Μαυριτανοί ζουν επίσης στο βόρειο Μάλι. Περίπου 200.000 πρόσφυγες από αυτές τις εθνοτικές ομάδες έχουν ήδη φύγει προς νότο ή προς τις χώρες στα σύνορα του Μάλι.

Γειτονικά κράτη που διαθέτουν δικούς τους πληθυσμούς Τουαρέγκ επίσης αντιτίθενται στη δημιουργία της Azawad. Μόλις ο Τραορέ αναλάβει καθήκοντα προέδρου του Μάλι, οι ηγέτες της περιοχής θα τον πιέσουν να αντιμετωπίσει την προσάρτηση του βορρά από την MNLA. Ο ECOWAS, ο οποίος διαθέτει 3.000 στρατιώτες σε κατάσταση αναμονής, μπορεί να κληθεί να παρέμβει. Μια μεγάλης κλίμακας σύγκρουση, εάν συμβεί, θα καταποντίσει την περιοχή και θα περιπλέξει την επιστροφή της χώρας στη δημοκρατία.

Το δεύτερο ερώτημα είναι το τι θα συμβεί στο Μάλι ως παράδειγμα περιφερειακής δημοκρατίας. Εάν η πολιτική τάξη αγνοήσει τις ανάγκες των πολιτών του Μάλι, η αναταραχή στην Μπαμάκο θα επανεμφανιστεί. Αν με την ευκαιρία αυτή ξεκινήσει ένας δημοκρατικός διάλογος σε όλη τη χώρα - που θα καταλήξει σε συγκεκριμένα βήματα προς τη μείωση της φτώχειας, της διαφθοράς και της εξέγερσης – τότε η σταθερότητα και η δημοκρατία θα έχουν την ευκαιρία να ριζώσουν. Πράγματι, η νέα κυβέρνηση πρέπει να εξετάσει το γιατί η δημοκρατία απογοήτευσε τους πολίτες του Μάλι. Σε προηγούμενες συγκρούσεις, η χώρα βασίστηκε στο διάλογο για να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις εθνικού επιπέδου. Φόρουμ για να συζητήσουν την εξέγερση στο Βορρά πραγματοποιήθηκαν σε ολόκληρη τη χώρα στα μέσα της δεκαετίας του 1990 και απέφεραν τα σχέδια για την αποκέντρωση. Αυτά απέτυχαν όχι επειδή ο διάλογος ήταν αναποτελεσματικός, αλλά γιατί η αποκέντρωση δεν έγινε ποτέ πλήρως και αποτελεσματικά. Το Μάλι θα μπορούσε να αποφύγει ένα τέτοιο αποτέλεσμα ετούτη τη φορά. Εν όψει μιας επικείμενης διεθνούς στρατιωτικής επέμβασης, μια λύση ανθεκτική στις τρέχουσες κρίσεις απαιτεί ότι η χώρα θα βασιστεί στην πλούσια ιστορία της σε διαπραγματεύσεις και σε δημοκρατικό διάλογο.

Πρωτότυπο: http://www.foreignaffairs.com/articles/137398/susanna-wing/the-coup-in-m...

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.