Ο γρίφος Πούτιν για τη Gazprom | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Ο γρίφος Πούτιν για τη Gazprom

Πώς το Κρεμλίνο απελευθέρωσε κατά λάθος τη ρωσική αγορά φυσικού αερίου
Περίληψη: 

Κατά τα προσεχή έτη, η Gazprom δεν θα είναι σε θέση να βασίζεται στα υψηλά περιθώρια κέρδους για να μένει στην κορυφή του κλάδου της ενέργειας. Και ο Πούτιν, ο οποίος ορκίστηκε πρόεδρος ξανά, δεν θα είναι σε θέση να βασίζεται στην Gazprom ως πηγή εξουσίας.

Ο AHMED MEHDI είναι ερευνητικός συνεργάτης στην Κοινοβουλευτική Συνέλευση του ΝΑΤΟ. Έχει εργαστεί ως αναλυτής στο International Institute for Strategic Studies.

Μόλις πριν από τέσσερα χρόνια, ο δυτικός Τύπος συνήθιζε να χαρακτηρίζει τον κρατικό γίγαντα του ρωσικού φυσικού αερίου Gazprom, ως όργανο της εξουσίας του πρωθυπουργού Βλαντιμίρ Πούτιν. Πράγματι, η αξίας 160 δισεκατομμυρίων δολαρίων επιχείρηση ελέγχει πολλές ισχυρότατες θυγατρικές, συμπεριλαμβανομένων πετρελαικών εταιρειών και εταιρειών ηλεκτρικής ενέργειας και τους ομίλους που ελέγχουν τους αγωγούς εξαγωγής καυσίμων από την Ρωσία. Έχει την ικανότητα να αφήσει να παγώσουν εκατομμύρια άνθρωποι στην Ευρώπη, όπως αποδείχθηκε όταν έκλεισαν οι στρόφιγγες στην Ουκρανία το 2006 και το 2009. Και κατέχει αρκετά μέσα μαζικής ενημέρωσης, συμπεριλαμβανομένου του NTV, ενός δημοφιλούς τηλεοπτικού σταθμού που ήταν κάποτε σφοδρός επικριτής της Μόσχας, αλλά τώρα είναι ένας (κάπως απρόθυμος) υπέρμαχος της εσωτερικής πολιτικής του Πούτιν. Συνολικά, τα κέρδη της Gazprom αποτελούν περίπου το 10% του ΑΕΠ της Ρωσίας. Ίσως αυτό γίνεται γιατί η εταιρεία - η οποία έχει ακόμα και δικό της ύμνο - θεωρείται ταγός της ρωσικής ισχύος.

Ωστόσο, ενώ ο Βλαντιμίρ Πούτιν ορκίστηκε για άλλη μια εξαετή θητεία ως πρόεδρος, ο γίγαντας της ενέργειας δεν είναι πια αυτό που ήταν. Παρά τις προσπάθειες του Κρεμλίνου, η ρωσική αγορά φυσικού αερίου άρχισε πρόσφατα να ελευθερώνεται. Κατά τα προσεχή έτη, η Gazprom δεν θα είναι σε θέση να βασίζεται σε υψηλά περιθώρια κέρδους για να μείνει στην κορυφή των επιχείρησεων ενέργειας. Και από την πλευρά του, ο Πούτιν δεν θα είναι σε θέση να βασίζεται στην Gazprom ως πηγή ισχύος.

Η Gazprom γεννήθηκε από το σοβιετικό υπουργείο Πετρελαίου και Φυσικού Αερίου, το 1989. Μέσα στα επόμενα λίγα χρόνια, ο Βίκτορ Τσερνομίρντιν, ο πρώτος επικεφαλής της (και αργότερα πρωθυπουργός της Ρωσίας), παρακολουθούσε ήσυχα την εταιρεία να φυλλοροεί κατά τη διάρκεια ενός κύματος ιδιωτικοποιήσεων. Εν τω μεταξύ, ο 45χρονος Πούτιν ήταν απασχολημένος με την υπεράσπιση της διδακτορικής του διατριβής με τίτλο «Ο Στρατηγικός Σχεδιασμός των Περιφερειακών Πόρων στο Πλαίσιο Διαμόρφωσης των Σχέσεων της Αγοράς» στο Ινστιτούτο Ορυχείων στην Αγία Πετρούπολη. Στη διατριβή του υποστήριξε ότι η ρωσική οικονομική επιτυχία θα εξαρτηθεί από τη δημιουργία εθνικών πρωταθλητών στον τομέα της ενέργειας.

Και αυτό ακριβώς είναι που προσπάθησε να κάνει όταν ήρθε στην εξουσία το 2000. Λίγο μετά την ορκωμοσία του, διόρισε τον πολιτικό του σύμμαχο Ντμίτρι Μεντβέντεφ ως πρόεδρο του διοικητικού συμβουλίου της Gazprom. Το επόμενο έτος, ο Αλεξέι Μίλερ εγκαταστάθηκε ως πρόεδρος της επιτροπής διαχείρισης της επιχείρησης. Ο Μίλερ, ένας σύμβουλος διεθνών υποθέσεων, αργότερα επικρίθηκε για παντελή έλλειψη γνώσεων σχετικά με τη βιομηχανία πετρελαίου και φυσικού αερίου της Ρωσίας. Δεν είχε σημασία: Αλλάζοντας την ηγεσία της εταιρείας, ο Πούτιν αναβάθμισε την «ομάδα της Αγίας Πετρούπολης» - την ομάδα των συνεργατών που τον περιέβαλε κατά τη διάρκεια των ετών που εργαζόταν για τον δήμαρχο της Αγίας Πετρούπολης, Ανατόλι Σόμπτσακ – στην Α’ κατηγορία.

Κατά τις δύο πρώτες θητείες του Πούτιν ως προέδρου, η Δούμα ενίσχυσε τη θέση της Gazprom, μέσω της εξασφάλισης αποκλειστικής άδειας για εξαγωγή φυσικού αερίου. Το Κρεμλίνο επίσης σιγούρεψε ότι η Gazprom θα μπορούσε να το κάνει πολύ φθηνά: Μεταξύ 2003 και 2010, το μερίδιο των εσόδων της εταιρείας, που πήγαινε σε ειδικούς φόρους και δασμούς μειώθηκε από 26% σε 16%. Κατά την ίδια περίοδο, ο Πούτιν έκανε γενικά τα στραβά μάτια στη μονοπωλιακή πρόσβαση της Gazprom στους αγωγούς φυσικού αερίου, απορρίπτοντας συχνά προτάσεις για το άνοιγμα του δικτύου. Λόγω της γενναιοδωρίας του Κρεμλίνου, η Gazprom μεγάλωσε για να γίνει ένας από τους μεγαλύτερους προμηθευτές φυσικού αερίου στον κόσμο.

Ο γίγαντας της ενέργειας, ωστόσο, δεν ήταν χωρίς προβλήματα. Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 2000, η Gazprom είχε ήδη αρχίσει να αγωνιά με την πτώση της παραγωγής στον πυρήνα των πεδίων φυσικού αερίου που κατέχει στη Δυτική Σιβηρία. Είχε εκμεταλλευτεί το μεγαλύτερο μέρος του αερίου που ήταν εύκολα προσβάσιμο και απέμεινε να προσπαθεί να εκμεταλλευτεί ολοένα δυσκολότερα κοιτάσματα. Ο Πούτιν, για να στηρίξει το εργοστάσιο που παράγει την ισχύ του, αντέγραψε το πρότυπο εγχειρίδιο κρατικού καπιταλισμού: Το 2006, αύξησε τις εγχώριες τιμές φυσικού αερίου με στόχο τελικά να ταυτίζονται με εκείνες της Ευρώπης. Ως αποτέλεσμα, τα τελευταία έξι χρόνια, οι τιμές του φυσικού αερίου έχουν αυξηθεί κατά μέσο όρο 15% ετησίως. Η αύξηση κάπως ισοσκέλισε την εκρηκτική αύξηση κόστους της Gazprom.

Παράλληλα, ο Πούτιν ενθάρρυνε άλλες ρωσικές εταιρείες φυσικού αερίου - αυτές των οποίων το κόστος λειτουργίας δεν ήταν ακόμη τόσο υψηλό όσο της Gazprom - να αυξήσουν την παραγωγή τους. Φαινομενικά, η ιδέα του Πούτιν ήταν να στηρίξει την Gazprom, ενώ θα τόνωνε την ρωσική οικονομία και θα μείωνε την εξάρτηση της χώρας από τις εξαγωγές. Τυχόν ελλείψεις φυσικού αερίου από την μεριά της Gazprom θα μπορούσαν να καλυφθούν από ανεξάρτητους παραγωγούς φυσικού αερίου. Αρκεί να μην διεκδικούσαν το μερίδιο αγοράς της Gazprom. Τελικά, οι ανεξάρτητες εταιρείες αναμενόταν να πιέσουν την Gazprom να λειτουργεί πιο αποτελεσματικά.

Αλλά αυτό δεν λειτούργησε. Αντ' αυτού, η κίνηση του Πούτιν υπονόμευσε τη θέση της Gazprom και ακούσια απελευθέρωσε την αγορά φυσικού αερίου.