Ο κόσμος περιμένει τη Γερμανία

Το γεγονός ότι τρία έτη φθηνού χρήματος «αγόρασαν» τρεις μήνες χρόνου σίγουρα το παρατήρησαν στο Βερολίνο, και εδώ είναι που μπαίνει ο παράγοντας «κατάλληλη στιγμή». Η απειλή της κρίσης εξαπλώθηκε στην Ιταλία και την Ισπανία την άνοιξη του 2012 καθώς τα προσωρινά οφέλη των LTRO's εξανεμίστηκαν. Μέχρι τον Μάρτιο φαινόταν ότι η Ιταλία θα ήταν το νέο προβληματικό παιδί της περιοχής, αλλά στη συνέχεια, τον Απρίλιο και τον Μάιο, η κλίμακα των ζημιών στις ισπανικές εμπορικές τράπεζες, τις cajas, ήρθαν στο φως. Η Γερμανία ανησυχεί διότι το ισπανικό πρόβλημα είναι ουσιαστικά σαν το ιρλανδικό, αλλά πολύ μεγαλύτερο. Η κατασκευή κατοικιών δημιουργούσε το 14% της απασχόλησης και το 16% του ισπανικού ΑΕΠ πριν από το 2007, και τα στεγαστικά δάνεια αυξήθηκαν από 28% στο 103% του ΑΕΠ κατά την ίδια περίοδο.

Οι cajas αποτελούν ζήτημα, γιατί η άλλη πλευρά των ισολογισμών τους αποτελείται από ιδιωτικό ισπανικό χρέος, το οποίο τώρα ανέρχεται σε πάνω από 200% του ΑΕΠ. Ένας στους τέσσερις Ισπανούς – δηλαδή, από έναν πληθυσμό που είναι χρεωμένος - είναι άνεργοι. Οι τραπεζικές απώλειες της Ισπανίας επί του παρόντος, εκτιμώνται σε περίπου 220 δισεκατομμύρια δολάρια, και αν η εμπειρία του παρελθόντος λέει κάτι, το ποσό αυτό είναι σχεδόν βέβαιο ότι είναι υποεκτιμημένο. Κατά πάσα πιθανότητα, η Ισπανία θα πρέπει να ζητήσει από την Ευρώπη μια περιορισμένη διάσωση των τραπεζών της. Η Ισπανία συνολικά - σε αντίθεση με την Ελλάδα, την Ιρλανδία ή την Πορτογαλία - είναι «πολύ μεγάλη για να διασωθεί» και αυτός είναι ο λόγος που δεν είναι επιτρεπτό να αποτύχει, το οποίο με τη σειρά του εξηγεί γιατί οι Γερμανοί αλλάζουν πορεία.

Η επισφαλής θέση της Ισπανίας στα πρόθυρα του χάους υπογραμμίζει το γεγονός ότι οι ευρωπαϊκές τράπεζες είναι οι πραγματικοί παραγωγοί της κρίσης. Η γερμανική ρητορική περί σπάταλων κρατών που ξοδεύουν πάρα πολύ δεν είναι πλέον αξιόπιστη για τον απλό λόγο ότι δεν είναι αλήθεια οπουδήποτε αλλού εκτός από την Ελλάδα. Το 2007, το καθαρό χρέος της Ιρλανδίας προς το ΑΕΠ ήταν 11% και της Ισπανίας 27%. Το τρέχον χάος στην ευρωπαϊκή περιφέρεια προέρχεται από την έκρηξη της αξίας των ακινήτων που χρηματοδοτήθηκε από τον ιδιωτικό τομέα και από τις αλόγιστες αγορές ομολόγων από βορειο-ευρωπαϊκές τράπεζες. Η έκθεση των γερμανικών τραπεζών στο ισπανικό χρέος είναι τέτοια που ένας γενικευμένος τραπεζικός πανικός θα μπορούσε να τις καταστρέψει. Αν σκεφτεί κανείς ότι η έκθεση του ενεργητικού της Deutsche Bank είναι στο 80% του ΑΕΠ Γερμανίας, και είναι μοχλευμένο περίπου κατά 44:1, η νέα κατεύθυνση της πολιτικής της Γερμανίας ξεκινά να έχει περισσότερο νόημα.

Εν ολίγοις, ξεκινώντας από τον Μάρτιο, τα γεγονότα έχουν αποκαλύψει στη Γερμανία ότι καμιά λιτότητα δεν μπορεί να λύσει μια τραπεζική κρίση. Οι Βρυξέλλες μπορεί να ωθήσουν τις δαπάνες του ελληνικού δημοσίου προς τα κάτω μέχρι και σε Νεολιθικά επίπεδα, αλλά αυτό δεν θα κάνει τίποτα για να βελτιωθεί, για παράδειγμα, ο ισολογισμός της Commerzbank. Έτσι, υποθέτοντας ότι οι Γερμανοί έχουν πάρει το μήνυμα, και ότι πραγματικά προτίθενται να στηρίξουν τις προτάσεις για μια ένωση τραπεζών και μια δημοσιονομική ένωση τις οποίες ο Χέρμαν βαν Ρόμπαϊ, ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, θα προωθήσει κατά την επόμενη συνεδρίαση του Συμβουλίου στα τέλη του Ιουνίου, το ευρώ τελικά θα σωθεί; Δεν υπάρχει λόγος να αμφιβάλλει κανείς ότι θα σωθεί, και όλα ξαναγυρίζουν στην ιδέα του Kindleberger περί ηγεσίας.

Ένα πλήρως επεξεργασμένο σχέδιο για δημοσιονομική ένωση δεν αναμένεται νωρίτερα από το Δεκέμβριο, με τη Γερμανία να υπαινίσσεται ότι το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο θα μπορούσε να υπογράψει αυτά τα σχέδια την άνοιξη του επόμενου έτους. Αυτό θα ήταν απλά κάτι πολύ λίγο, πολύ αργά. Δεν είναι μόνο ο Τζορτζ Σόρος ο οποίος πιστεύει ότι στην Ευρώπη έχουν απομείνει μόνο τρεις μήνες. Οι αγορές συμφωνούν μαζί του. Τα spreads των συμβάσεων ανταλλαγής κινδύνου αθέτησης (CDS, credit default swaps, που μετρούν τον κίνδυνο της ασφάλισης έναντι αδυναμίας αποπληρωμής ενός δανείου) και οι μεταφορές καταθέσεων στο εσωτερικό της ευρωζώνης δείχνουν τον ευρύτερο φόβο. Αν οι ελίτ της πολιτικής της ΕΕ δεν θέλουν να συνθλιβούν από έναν τραπεζικό πανικό σε αργή κίνηση, τα θεσμικά όργανα της ΕΕ πρέπει να ενεργήσουν πολύ πιο γρήγορα και αποφασιστικά. Αλλά, όπως ο οικονομολόγος Mancur Olson μας δίδαξε, και όπως γενίκευσε ο Kindleberger, στην καρδιά της ΕΕ βρίσκεται το πρόβλημα της συλλογικής δράσης. Η δομή - είκοσι επτά ριζικά διαφορετικά κράτη μέλη και κανένας ηγέτης - παραμένει το κύριο εμπόδιο. Η Γερμανία είναι ο de facto ηγέτης, αλλά όπως είπε ο Kindleberger για τις Ηνωμένες Πολιτείες στη δεκαετία του 1930, «θα μπορούσε να ηγηθεί, αλλά δεν το έκανε», κάτι που αφήνει την ΕΚΤ να παίξει το ρόλο της Μεγάλης Βρετανίας, που «ήθελε να ηγηθεί, αλλά δεν μπορούσε».

Λαμβάνοντας υπόψη την ιστορία του εικοστού αιώνα, δεν είναι έκπληξη το γεγονός ότι η Γερμανία έχει μια δυσκολία να ηγηθεί στην Ευρώπη. Ωστόσο, δεν υπάρχει πραγματικό υποκατάστατο ως προς την κατεύθυνση. Ο κόσμος αντιμετώπισε ένα παρόμοιο πρόβλημα το 1944 στο Bretton Woods. Τότε, οι Ηνωμένες Πολιτείες ανέλαβαν τον ηγετικό ρόλο που περιγράφει ο Kindleberger και συμφώνησαν να προμηθεύσουν τα παγκόσμια δημόσια αγαθά που χρειαζόταν το σύστημα για να επιβιώσει. Ήταν μόλις στις αρχές του 1970, όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες - τότε μια χώρα με πλεόνασμα - αρνήθηκαν να προσαρμοστούν στις παγκόσμιες ανισορροπίες και στο χρονίως ασθενές δολάριο, και θέλησαν να θέσουν ολόκληρο το βάρος της προσαρμογής στις ελλειμματικές χώρες, οπότε το σύστημα κατέρρευσε.