Η Αίγυπτος ρίχνει λάδι στη φωτιά

Η έφοδος στο προξενείο των ΗΠΑ στη Βεγγάζη την Τρίτη αντηχεί τα γεγονότα του 2005 που ακολούθησαν την δημοσίευση σκίτσων που απεικονίζουν τον Προφήτη Μωάμεθ και τα οποία οδήγησαν σε εκτεταμένες διαδηλώσεις το 2006 και επιθέσεις σε πρεσβείες της Δανίας σε όλο τον κόσμο. Σήμερα, ο πρόεδρος της Αιγύπτου, Μοχάμεντ Μόρσι και η κυβέρνησή του παίζουν τον ίδιο ρόλο που ο προκάτοχός του Χόσνι Μουμπάρακ έπαιζε τότε: προκαλεί διαδηλώσεις για να εδραιώσει την εξουσία του.

Το χάος την Τρίτη στη Βεγγάζη, που είχε ως αποτέλεσμα το θάνατο του πρέσβη των ΗΠΑ στη Λιβύη, Κρίστοφερ Τζέι Στήβενς, τέθηκε σε κίνηση την προηγούμενη Κυριακή όταν ο Αλί Γκομάα, ο μεγάλος μουφτής της Αιγύπτου, μίλησε εναντίον μιας κινηματογραφικής ταινίας την οποία καταδίκασε ως «προσβλητική για όλους τους μουσουλμάνους». Ισχυρίστηκε ότι παρήχθη από «κάποιους εξτρεμιστές Κόπτες» που ζουν στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η κυβέρνησης της Αιγύπτου που καθοδηγείται από την Μουσουλμανική Αδελφότητα, ακολούθησε το παράδειγμα του Γκομάα και απαίτησε μια δημόσια συγγνώμη και ποινική δίωξη των κινηματογραφιστών. Την Τρίτη, καθώς τα γεγονότα εξελίσσονταν στη Βεγγάζη, 3.000 διαδηλωτές πολιόρκησαν την πρεσβεία των ΗΠΑ στο Κάιρο. Ένας ένοπλος όχλος επιτέθηκε στο προξενείο των ΗΠΑ στη Βεγγάζη και σκότωσε τον Stevens και τρεις άλλους αμερικανούς αξιωματούχους. Παραμένει ασαφές ποιος ακριβώς σχεδίασε το χτύπημα στην Λιβύη, αλλά οι εκθέσεις δείχνουν την Ανσάρ αλ-Σαρία (που σημαίνει «Υποστηρικτές του Ισλαμικού Νόμου»), μια ομάδα που συνδέεται με την Αλ Κάιντα.

Η εν λόγω ταινία, όπως προκύπτει, είναι κάτι περισσότερο από μια ερασιτεχνική παραγωγή που αποτελείται από ιερόσυλα σκίτσα του προφήτη Μωάμεθ που αλιεύθηκαν από το Διαδίκτυο [2]. Παραμένει ασαφές ποιος παρήγαγε την αμφιλεγόμενη ταινία, αλλά φαίνεται να μην είναι Κόπτες της Αιγύπτου που ζουν στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ένα trailer του φιλμ δημοσιεύτηκε στο YouTube, τον Ιούλιο, αλλά προφανώς οι αιγυπτιακές αρχές το πρόσεξαν μόνο μετά από μια σκοτεινή εκστρατεία προώθησης στο Twitter, με την υποστήριξη ενός πάστορα στην Γκαίηνσβιλ της Φλόριντα, του Τέρι Τζόουνς, ο οποίος κέρδισε την προσοχή το 2010 με τα σχέδιά του να κάψει αντίτυπα του Κορανίου σε μια υπαίθρια φωτιά [3].

Η αίσθηση για όλα αυτά είναι σαν μια συνέχεια του 2006, όταν 12 σκίτσα του προφήτη Μωάμεθ που είχαν δημοσιευθεί στη δανέζικη εφημερίδα Jyllands-Posten το 2005 πυροδότησαν δημόσια κατακραυγή. Αυτά τα σκίτσα, επίσης, είχαν περάσει σχετικά απαρατήρητα όταν δημοσιεύθηκαν για πρώτη φορά. Αλλά όταν μυστηριώδη μηνύματα σε chat rooms στο Internet ειδοποίησαν τους Μουσουλμάνους για την προσβολή που υπέστησαν και η αιγυπτιακή κυβέρνηση άρχισε να διαφημίζει την ιεροσυλία των Δανών, οι άνθρωποι άρχισαν να δίνουν προσοχή. Και ακόμα και τότε, οι δρόμοι παρέμειναν ήρεμοι μέχρι που ο Γκομάα καταδίκασε τις γελοιογραφίες και ενθάρρυνε την αποκήρυξή τους κατά την προσευχή της Παρασκευής σε όλη τη Μέση Ανατολή. Μέσα σε τρεις εβδομάδες, ο όχλος έκαψε δανέζικες πρεσβείες και προξενεία στην περιοχή. Δύο χρόνια αργότερα, η Αλ Κάιντα βομβάρδισε την πρεσβεία της Δανίας στο Ισλαμαμπάντ, αφήνοντας οκτώ νεκρούς.

Το 2008, ταξίδεψα στο Κάιρο για να διερευνήσω γιατί η αιγυπτιακή κυβέρνηση είχε αποφασίσει να ηγηθεί μιας διεθνούς εκστρατείας εναντίον των δανέζικων σκίτσων. Μερικοί από αυτούς με τους οποίους μίλησα έδειξαν προς τα πάνω και είπαν, αόριστα, «Αυτό ήρθε από την κορυφή». Άλλοι ήταν πρόθυμοι να γίνουν πιο συγκεκριμένοι. Εξήγησαν ότι ο Χόσνι Μουμπάρακ, ο οποίος ήταν πρόεδρος εκείνη την εποχή, πρέπει να είχε εμπλακεί.

Προς μεγάλη μου απορία, Αιγύπτιοι διπλωμάτες, ξεκινώντας από τον Αμρ Μουσά, ο οποίος ήταν τότε ο γενικός γραμματέας του Αραβικού Συνδέσμου, αρνήθηκαν να μου μιλήσουν για τους Δανούς. Αντ' αυτού, ο Μουσά και οι συνεργάτες του στο Υπουργείο Εξωτερικών άρχιζαν κάθε φράση με το: «Οι Αμερικανοί πρέπει να καταλάβουν», μετά την οποία προσπαθούσαν να εξηγήσουν γιατί οι αμερικανικές πιέσεις για να επιτραπεί στην Μουσουλμανική Αδελφότητα να κατέβει σε ελεύθερες εκλογές θα οδηγούσαν σε χάος. Προφανώς, ήθελαν να υπονοηθεί ότι η Μουσουλμανική Αδελφότητα ήταν πίσω από τις ταραχές.

Στην πραγματικότητα, όσοι υποψιάστηκαν τον Μουμπάρακ είχαν δίκιο. Ο στόχος της εκστρατείας του καθεστώτος εναντίον των δανέζικων σκίτσων ήταν διττός. Κατ' αρχάς, οι γελοιογραφίες ήταν ένας βολικός τρόπος για να τονίσει τα δεινά ενός αδέσμευτου Τύπου. Ενισχυμένο από τις ταραχές για τα σκίτσα, το καθεστώς Μουμπάρακ ήταν σε θέση να προωθήσει ένα νέο χάρτη μέσων ενημέρωσης μέσω του Αραβικού Συνδέσμου το 2008. Περιόρισε την δορυφορική τηλεόραση εν γένει και ειδικότερα το Αλ Τζαζίρα.

Δεύτερον, η βίαιη και φαινομενικά θρησκευτική διαμαρτυρία που ακολούθησε την δημοσίευση των σκίτσων ήταν ένας τρόπος για να αποδείξει στους Αμερικανούς ότι η Μουσουλμανική Αδελφότητα ήταν επικίνδυνη. Όπως μου είπε ο Μουσά, η αιγυπτιακή κυβέρνηση ήθελε να διδάξει ένα μάθημα στη Δύση. «Εμείς πρέπει να αντιμετωπιζόμαστε ισότιμα», διαμαρτυρήθηκε, αντιτιθέμενος στις ευρωπαϊκές και αμερικανικές προσπάθειες να αναγκάσουν την Αίγυπτο να υπογράψει μια νέα χάρτα για την απελευθέρωση των ομάδων της κοινωνίας των πολιτών από τον έλεγχο του Μουμπάρακ.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες φαίνεται να έμαθαν το μάθημα του Μουμπάρακ. Το 2008, ο αιγύπτιος ηγέτης ανέτρεψε κάποιες μεταρρυθμίσεις που είχε εισαγάγει το 2005, ως απάντηση στην «ατζέντα της ελευθερίας», την αποτυχημένη προσπάθεια του προέδρου των ΗΠΑ George W. Bush να αλλάξει τη Μέση Ανατολή μέσω εκλογών. Η κίνηση αυτή του Μουμπάρακ αντιμετωπίστηκε απλώς με υποτονική κριτική από τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Από την πλευρά της, η Μουσουλμανική Αδελφότητα ήταν ανυπόμονη να βεβαιωθεί ότι κατάλαβα πως δεν ήταν υπεύθυνη για τις διαδηλώσεις. Ο Εσάμ Ελ Εριάν, τότε μέλος του Γραφείου Καθοδήγησης της Αδελφότητας γνωστός ως ανήκων στην μετριοπαθή πτέρυγά της, μόλις είχε απελευθερωθεί από τη φυλακή όταν συναντήθηκα μαζί του στο γραφείο του στο κέντρο του Καΐρου. Ήταν ωχρός και φορούσε αταίριαστα γυαλιά. Δεν ήξερε πολλά για την ιστορία των κινουμένων σχεδίων, αλλά μου εντυπώθηκε ότι, αν και η Αδελφότητα προσβλήθηκε από τις ισλαμοφοβικές απεικονίσεις του Προφήτη, κατανοεί επίσης ότι διαφορετικές χώρες έχουν διαφορετικές παραδόσεις. Αυτός θεωρούσε τις διαμαρτυρίες ενάντια στα σκίτσα ως μια απόσπαση της προσοχής από το πραγματικό έργο της μεταρρύθμισης. Υποπτευόταν ότι ο Μουμπάρακ χρησιμοποιούσε τα δανέζικα σκίτσα για να καταστείλει την Αδελφότητα. Σήμερα, ο Ελ Εριάν είναι σύμβουλος του Μόρσι και ο ασκών την προεδρία του νέου κόμματος της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, του Κόμματος της Ελευθερίας και της Δικαιοσύνης, το οποίο ελέγχει το κοινοβούλιο της Αιγύπτου.

Η συνάντησή μου με τον Χαλέντ Χαμζά, ο οποίος ήταν τότε ο επικεφαλής του ιστότοπου που είχε ανεβάσει στο διαδίκτυο στην αγγλική γλώσσα η Αδελφότητα εκείνη την εποχή, ήταν ακόμη πιο ενδιαφέρουσα. Συναντηθήκαμε αφότου συντονίσαμε με μυστικότητα ένα ραντεβού στο Starbucks σε ένα προαστιακό αιγυπτιακό εμπορικό κέντρο. Κατά τη διάρκεια της συνάντησης, ο Χαμζά με παρακινούσε να εξηγήσω αυτή την «ελευθερία του λόγου» που ήταν τόσο σημαντική για αυτούς που υπερασπίζονταν την δανέζικη εφημερίδα. Αυτό ξεκίνησε μια συζήτηση για το πώς μπορεί να καθοριστεί η νομική έννοια της βλασφημίας σε πολυ-θρησκευτικές ανοιχτές κοινωνίες.

Την μέρα μετά τη συνάντησή μας, οι υπηρεσίες ασφαλείας συνέλαβαν τον Χαμζά. Παρέμεινε στη φυλακή για οκτώ μήνες. Συμμετέχοντας σε μια ομάδα φιλελευθέρων στην Ευρώπη και στις Ηνωμένες Πολιτείες που είχε αποφασίσει ότι η συνεργασία με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα ήταν ο μόνος δρόμος προς τα εμπρός, το Φεβρουάριο του 2008 ο Μαρκ Λύντς έγραψε στο blog του [4]: «Ο Χαλέντ, πέρα από το να είναι ένας υπέροχος άνθρωπος, ήταν μια ηγετική φωνή υπέρ της μετριοπάθειας και της δέσμευσης». Τελικά, βέβαια, ο Χαμζά απελευθερώθηκε και η Μουσουλμανική Αδελφότητα πήρε αυτό που από καιρό υποστήριζε: πραγματικές εκλογές και την ελευθερία να ασκεί το Ισλάμ όπως επιθυμούν οι συντηρητικοί. Οι Αδελφοί δεν έκαναν την επανάσταση, αλλά την καρπώθηκαν. Τον Ιούνιο, οι επίσημοι της Αδελφότητας μετακόμισαν στα παλιά γραφεία του Μουμπάρακ.

Όμως, την περασμένη εβδομάδα, κατά ειρωνεία της τύχης, η Αδελφότητα συνέχισε να ακολουθεί την παλιά συνταγή του Μουμπάρακ. Ώρες μετά την επίθεση στο προξενείο των ΗΠΑ στη Βεγγάζη, η Μουσουλμανική Αδελφότητα ανακοίνωσε ότι «καταδικάζουμε έντονα τη θανατηφόρα επίθεση ... και την τραγική απώλεια της ζωής. Καλούμε για αυτοσυγκράτηση καθώς οι άνθρωποι διαδηλώνουν ειρηνικά και εκφράζουν το θυμό τους». Ακόμη και ενώ καταδίκαζε τις επιθέσεις, όμως, η Αδελφότητα έκανε έκκληση για μαζικές διαδηλώσεις σε τζαμιά σε όλη την Αίγυπτο, την Παρασκευή, σχεδόν εγγυώμενη ότι η αναταραχή θα εξαπλωθεί.

Η υποστήριξη της Μουσουλμανικής Αδελφότητας στις διαδηλώσεις για την ταινία θα μπορούσε να είναι μια απερίσκεπτη προσπάθεια για πολιτικές αντιπερισπασμού στις οποίες ο Μουμπάρακ ήταν αριστοτέχνης, αλλά το κόστος είναι υψηλό. Αν οι υπερ-σαλαφιστές της Αιγύπτου υιοθετήσουν μια πιο σκληρή γραμμή για την ταινία ή καταφέρουν να ελέγξουν τις διαδηλώσεις, ο Μόρσι θα μπορούσε εύκολα να χάσει έδαφος από αυτούς. Είναι ένα παιχνίδι. Το υπερ-συντηρητικό σαλαφιστικό κόμμα Nour, το δεύτερο μεγαλύτερο στο νέο κοινοβούλιο, έχει εντείνει την εκστρατεία του για να μετατρέψει τις θρησκευτικές αρχές της Αιγύπτου σε ένα νέο Ανώτατο Δικαστήριο και εκτροχίασε το έργο της Συντακτικής Συνέλευσης για την σύνταξη ενός νέου συντάγματος.

Στην Αίγυπτο, η ταινία παρουσιάζεται τώρα ως έργο Εβραίων και χριστιανών εξτρεμιστών, αλλά κανείς δεν ξέρει πραγματικά. Δεν έχει και μεγάλη σημασία. Δεν είναι όλα στο διαδίκτυο έτσι όπως φαίνονται. Το διαδίκτυο παρέχει στους ανθρώπους την ελευθερία να λένε ανόητα πράγματα, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που είναι προσβλητικά για τους Μουσουλμάνους και μπορούν να αξιοποιηθούν για πολιτικό κέρδος. Αλλά αυτό ισχύει και προς τις δύο κατευθύνσεις. Στο κάτω – κάτω, δεν έχει περάσει πολύς καιρός από τότε που αναρτήσεις στο YouTube οι οποίες έδειχναν κακοποιούς του Μουμπάρακ να πυροβολούν στην πλάτη νεαρούς διαδηλωτές βοήθησαν να πέσει ένα καθεστώς που ο Μόρσι και η Αδελφότητα είχαν αγωνιστεί για δεκαετίες να το τελειώσουν. Και μόνο για να θέσει τον εαυτό του μακριά από το παλαιό καθεστώς, ο Μόρσι θα πρέπει να αναλάβει την ευθύνη για το ξεσήκωμα μιας άστοχης δημόσιας οργής και για το ότι μετέτρεψε ένα διαδικτυακό μη-γεγονός σε μια πολύ πραγματική καταστροφή.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/138118/jytte-klausen/egypt-fans-t...

Συνδέσεις:
[1] http://yalepress.yale.edu/Book.asp?isbn=9780300124729
[2] http://zombietime.com/mohammed_image_archive/extreme_mohammed/
[3] http://content.usatoday.com/communities/theoval/post/2012/09/12/obama-de...
[4] http://abuaardvark.typepad.com/abuaardvark/2008/02/khaled-hamza.html

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/#!/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr