Πώς η εξέγερση στη Συρία μετατρέπεται σε εμφύλιο πόλεμο

Η εξέγερση που ξεκίνησε τον Μάρτιο του 2011 στη Συρία έχει αρχίσει να προσλαμβάνει την εικόνα ενός μακροχρόνιου εμφυλίου πολέμου παρόμοιου με εκείνον του Λιβάνου, καθότι τα σεκταριστικά της χαρακτηριστικά οξύνονται, το τέλος δεν φαίνεται να είναι κοντά, και δεν αποκλείεται η στρατιωτική εμπλοκή ξένων δυνάμεων. Μετά από ενάμιση χρόνο αιματηρών μαχών καμία από τις δύο πλευρές δεν φαίνεται να είναι αρκετά ισχυρή ώστε να επικρατήσει της άλλης, και αυτή η σχετική ισορροπία δυνάμεων δημιουργεί τις προϋποθέσεις για έναν μακροχρόνιο σεκταριστικό εμφύλιο πόλεμο μεταξύ των σιιτών και των σουνιτών. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις, ο Ελεύθερος Συριακός Στρατός, που πρόσφατα μετέφερε το αρχηγείο του από την Τουρκία στη βόρεια Συρία, αριθμεί περίπου 30.000 άνδρες. Από την άλλη πλευρά, οι Συριακές Ένοπλες Δυνάμεις, παρά τις απώλειες και τις συνεχείς λιποταξίες, εξακολουθούν να διατηρούν τουλάχιστον το ήμισυ της ονομαστικής τους δύναμης που ανέρχεται σε 220.000 άνδρες. Εξ αυτών οι δύο πιο αξιόμαχες και πιστές στο καθεστώς μονάδες είναι η 3η και 4η Τεθωρακισμένη Μεραρχία, που αποτελούνται σχεδόν αποκλειστικά από αλαουίτες. Ωστόσο το καθοριστικό όπλο που εξακολουθεί να έχει στα χέρια του ο Άσαντ είναι η αεροπορία, και ο μοναδικός τρόπος για να εξουδετερωθεί είναι η επιβολή μιας ζώνης απαγόρευσης πτήσεων – κάτι που προς το παρόν δεν εξετάζει ως ενδεχόμενο η Δύση.

Ο Άσαντ έχει απολέσει τον έλεγχο σε τμήματα της βόρειας Συρίας, αλλά εξακολουθεί να ελέγχει τον Νότο, τα παράλια και τη Δαμασκό. Οι μάχες διεξάγονται κυρίως στον άξονα Χομς-Χάμα-Ιμπλίντ-Χαλέπι, χωρίς να είναι ξεκάθαρο ποια από τις δύο πλευρές ελέγχει τις περιοχές αυτές. Στις αρχικές φάσεις της σύγκρουσης θεωρείτο πιθανό το σενάριο διάσπασης της Συρίας σε δύο κράτη: ένα σιιτικό υπό τον Μπασάρ αλ Άσαντ, που θα περιλάμβανε την παραλιακή ζώνη μεταξύ Λατάκιας και Ταρτούς και θα αποτελούσε ουσιαστικά αναβίωση του σιιτικού κρατιδίου της περιόδου της γαλλικής Εντολής· και ένα σουνιτικό στην υπόλοιπη επικράτεια υπό τον έλεγχο των αντικαθεστωτικών, με δυνητική απόσχιση των Κούρδων για τον σχηματισμό ενός ανεξάρτητου κουρδικού κράτους στο έδαφος της βορειοανατολικής Συρίας. Ωστόσο είναι πλέον φανερό ότι όσο ο Άσαντ ελέγχει τη Δαμασκό δεν πρόκειται να οπισθοχωρήσει και να περιοριστεί στην ακτή, αλλά αντιθέτως θα αγωνιστεί μέχρι τέλους για τον έλεγχο ολόκληρης της Συρίας. Επιπλέον υπάρχει ένας ισχυρός εξωτερικός δρών που αντιτίθεται στη δημιουργία ανεξάρτητου κουρδικού κράτους στη βορειοανατολική Συρία – η Τουρκία.

Οι Κούρδοι, ένας λαός 30 εκατομμυρίων χωρίς εθνική πατρίδα, κατοικούν στον γεωγραφικό χώρο που περιλαμβάνει τη νοτιοανατολική Τουρκία, τη βορειοανατολική Συρία, το βορειοδυτικό Ιράν και το βόρειο Ιράκ. Ο γεωγραφικός αυτό χώρος, εδαφικά ενιαίος αλλά κατακερματισμένος μεταξύ τεσσάρων κυρίαρχων κρατών, αποτελεί το Κουρδιστάν. Οι Κούρδοι διεκδικούν την αυτονομία τους σε όλες τις κουρδικές περιοχές, αλλά μέχρι στιγμής την έχουν κατοχυρώσει μόνο στο βόρειο Ιράκ, όπου έχουν σχηματίσει περιφερειακή κυβέρνηση. Την περιοχή αυτή χρησιμοποιούν ως ορμητήριο και οι Κούρδοι αντάρτες του PKK, που διεξάγουν εδώ και δεκαετίες ένοπλο αγώνα με στόχο την αυτονομία των κουρδικών περιοχών της νοτιοανατολικής Τουρκίας. Οι Κούρδοι της Συρίας έχουν κρατήσει εξαρχής αποστάσεις και από τις δύο αντιμαχόμενες πλευρές του συριακού εμφυλίου. Οι επιχειρήσεις των ένοπλων κουρδικών πολιτοφυλακών έχουν στόχο να κρατήσουν τόσο τις κυβερνητικές όσο και τις αντικαθεστωτικές δυνάμεις έξω από τις κουρδικές περιοχές, ούτως ώστε οι Κούρδοι να αποκτήσουν τον απόλυτο έλεγχο των περιοχών τους.

Η Τουρκία φοβάται πως η τυχόν αυτονόμηση των Κούρδων της Συρίας θα ανοίξει τον δρόμο για την εκδήλωση αποσχιστικών τάσεων στις κουρδικές περιοχές της νοτιοανατολικής Τουρκίας, με απώτερο στόχο την ενσωμάτωση όλων των κουρδικών περιοχών σε ένα ενιαίο ανεξάρτητο κράτος – το Μεγάλο Κουρδιστάν. Το ζήτημα αυτό αποτελεί για την Τουρκία έναν μείζονα κίνδυνο, και πολλοί είναι εκείνοι που συνδέουν την πρόσφατη αναζωπύρωση της στρατιωτικής δράσης των Κούρδων αναρτών του PKK στο έδαφος της Τουρκίας με την τροπή της συριακής εξέγερσης και τις αποσχιστικές τάσεις που εκδηλώνουν οι Κούρδοι της Συρίας. Η Τουρκία, που έχει πραγματοποιήσει επανειλημμένως εκκαθαριστικές στρατιωτικές επιχειρήσεις εναντίον των Κούρδων στο βόρειο Ιράκ, επιθυμεί τώρα να δημιουργήσει μια παραμεθόρια «ζώνη ασφαλείας» υπό τον έλεγχό της για τους Σύριους πρόσφυγες στη βορειοανατολική Συρία. Η Τουρκία προτάσσει ως λόγο την ανάγκη να παρασχεθεί ανθρωπιστική βοήθεια και άσυλο στους Σύριους πρόσφυγες εντός του συριακού εδάφους, καθότι μέχρι στιγμής περισσότεροι από 70.000 πρόσφυγες έχουν διασχίσει τα σύνορα και έχουν καταφύγει στην Τουρκία. Εκτός όμως από τους ανθρωπιστικούς λόγους τους οποίους επικαλείται, η Τουρκία επιδιώκει με τον τρόπο αυτό να θέσει υπό τον στρατιωτικό της έλεγχο τα κουρδικά εδάφη της βορειοανατολικής Συρίας για να αποσοβήσει τις αποσχιστικές και αυτονομιστικές τάσεις των Κούρδων.