Διορθώνοντας την οικονομία | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Διορθώνοντας την οικονομία

Οι αγορές και το πρόβλημα της ανισότητας
Περίληψη: 

Καθώς ο παγκόσμιος χρηματοοικονομικός τομέας έχει διογκωθεί, το χάσμα μεταξύ των πλουσίων και των φτωχών έχει διευρυνθεί. Τρία νέα βιβλία - από τον James Galbraith, τον Robert Shiller και τον Charles Ferguson - καταλήγουν με διαφορετικό τρόπο στο κατά πόσον οι τράπεζες ευθύνονται για την ανισότητα και τι θα πρέπει να κάνουν γι' αυτό οι κυβερνήσεις. Η προώθηση μέτρων για περισσότερη λογοδοσία θα ήταν μια καλή αρχή.

Η GILLIAN TETT είναι η διευθύντρια των Financial Times στις ΗΠΑ.

Πριν από μερικά χρόνια, ενώ κοίταζε την Journal of Economic Literature, την «βαριά» επιθεώρηση που παρακολουθεί την οικονομική έρευνα, ο οικονομολόγος James Galbraith εντόπισε μια περίεργη παράλειψη. Παρά το γεγονός ότι το περιοδικό παρακολουθεί τις εργασίες για την εισοδηματική ανισότητα και την χρηματοπιστωτική σταθερότητα από πριν την πρόσφατη οικονομική κρίση, όπως εξηγεί ο ίδιος στο νέο του βιβλίο, «δεν υπήρχε (και δεν υπάρχει) καμιά ταξινόμηση για έρευνες που σχετίζουν την ανισότητα με το χρηματοπιστωτικό σύστημα».

Μέρος του προβλήματος αφορά τους ακαδημαϊκούς ανταγωνισμούς: το είδος των οικονομολόγων που μελετούν την ανισότητα τείνει να ενδιαφέρεται για τα ζητήματα της φτώχειας σε μίκρο-επίπεδο και όχι για μακροοικονομικά θέματα, όπως η παγκόσμια προσφορά πίστωσης. Ωστόσο, η διαφορά αντανακλά επίσης μια πνευματική αυταπάτη που επικράτησε κατά τη δεκαετία πριν από το 2007. Τότε, οι περισσότεροι Δυτικοί οικονομολόγοι πίστευαν ότι ο κόσμος είχε εισέλθει σε μία εποχή κατά την οποία ο επιχειρηματικός κύκλος είχε ισοπεδωθεί και η οικονομική αστάθεια δεν είχε πλέον σημασία – «η μεγάλη μετριοπάθεια», ονομαζόταν με δυο λόγια αυτή η πεποίθηση. Ειδικότερα, πολλοί ήλπιζαν ότι οι αγορές ήταν αυτο-ιάσιμες: περίοδοι οικονομικής υπέρβασης ήταν απίθανο να διαρκέσουν διότι γρήγορα θα αυτο-διόρθωναν. Πριν από το 2007, ο Galbraith γράφει στο βιβλίο του Ανισότητα και Αστάθεια (Inequality and Instability), «δεν υπήρχε σχεδόν καμία μελέτη για τις πιστώσεις και ως εκ τούτου δεν υπάρχει καμιά μελέτη περί την οικονομική αστάθεια. Σε έναν κλάδο που πολλοί θα μπορούσαν να υποθέσουν ότι θα ασχολείται με τα προβλήματα της διαχείρισης μιας προηγμένης χρηματοπιστωτικής οικονομίας, η κυρίαρχη γραμμή των επιχειρημάτων ήταν ότι τέτοια προβλήματα δεν θα μπορούσαν να υπάρχουν».

Πώς αλλάζουν οι καιροί... Αυτές τις μέρες, οι γκουρού που συντάσσουν την Journal of Economic Literature χρειάζονται απλώς να ανοίγουν την τηλεόραση ή μια εφημερίδα για να δουν γιατί η ανισότητα και η οικονομική σταθερότητα έχουν μεγάλη σημασία, όχι μόνο ως ξεχωριστά θέματα το καθένα αλλά και σε σχέση μεταξύ τους. Ξεχάστε όλη την αγωνία για τις αποτυχίες της οικονομικής πολιτικής πριν από το 2007 ή την αναστάτωση στις ρυθμιστικές αρχές για να εκπονήσουν νέους κανόνες προκειμένου να κάνουν και πάλι ασφαλές το χρηματοπιστωτικό σύστημα. Αυτές τις μέρες υπάρχουν εξίσου θυμωμένες γραμμές αντιπαράθεσης σχετικά με την ανισότητα: στο Κογκρέσο μεταξύ Δημοκρατικών και Ρεπουμπλικανών για τον φόρο των «εκατομμυριούχων» και, φυσικά, στο κίνημα των «Αγανακτισμένων» (Occupy Wall Street), του οποίου οι οπαδοί διαμαρτύρονται τόσο για τις υπερβολές των χρηματοοικονομικών όσο και για τα προνόμια που απολαμβάνει το κορυφαίο ένα τοις εκατό της κοινωνίας.

Το επίκαιρο και προκλητικό βιβλίο του Galbraith προσθέτει κάποιο οικονομικό και στατιστικό βάρος στα ασαφή ρητορικά συνθήματα των διαδηλωτών του Occupy Wall Street. Με βάση την σχολαστική ακαδημαϊκή έρευνα, υποστηρίζει ότι η κύρια πηγή της αυξανόμενης ανισότητας σε όλο τον κόσμο τα τελευταία χρόνια δεν υπήρξε η βιομηχανική αλλαγή, η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση ή οι γεωπολιτικές μεταβολές αλλά η χρηματιστικοποίηση του σύγχρονου κόσμου. Με άλλα λόγια, η αμερικανική μεσαία τάξη δεν μπορεί να κατηγορήσει για τα δεινά της την Κίνα και μόνο. Η Wall Street έχει επίσης πολύ μεγάλη ευθύνη. Ο χρηματοοικονομικός τομέας ήρθε για να κυριαρχήσει, όχι να εξυπηρετήσει, την οικονομία, «χρηματιστικοποιώντας» έτσι την κοινωνία στο σύνολό της με δάνεια, παράγωγα και άλλα χρηματοοικονομικά μέσα. Σύμφωνα με την ανάλυση του Galbraith επί των παγκόσμιων ιστορικών τάσεων, «η διαφορά μεταξύ του χρηματοπιστωτικού τομέα και άλλων πηγών εισοδήματος είναι - αν μπορούμε να τις απομονώσουμε - μια μεγάλη (ακόμη και η πρωταρχική) πηγή μεταβολής των ανισοτήτων».

Όπως εξηγεί ο Galbraith, η θεαματική ανάπτυξη του χρηματοπιστωτικού τομέα τις τελευταίες δεκαετίες, μέσα σε μια υπερβολική παροχή πιστώσεων από τις κεντρικές τράπεζες και άλλες πηγές, επέτρεψε σε μια μικρή ελίτ να γίνει πολύ πιο πλούσια από ό, τι όλοι οι άλλοι, ιδιαίτερα στις Ηνωμένες Πολιτείες. Εν μέρει, οι πλούσιοι έγιναν πλουσιότεροι επειδή η περίσσεια πίστωσης ανέβασε την αξία των εμπορεύσιμων χρεογράφων, αυξάνοντας έτσι την αξία του χαρτοφυκλακίου τους. Όμως, η αυξανόμενη επιρροή των χρηματοοικονομικών αγορών ενίσχυσε επίσης τη θέση τους, επιτρέποντας στις τράπεζες να προσπορίζονται περισσότερα κέρδη από την οικονομία – rents, «ενοίκια», στην οικονομική ορολογία.

Επιπλέον, προσθέτει, είναι λάθος να πιστεύουμε ότι αυτά τα μεταβαλλόμενα πρότυπα έχουν επηρεάσει τον πληθυσμό στο σύνολό του. Η αυξανόμενη ανισότητα στις Ηνωμένες Πολιτείες κατά τη διάρκεια των δεκαετιών του 1980 και του 1990 ήταν μια αντανάκλαση της «συγκέντρωσης του εισοδήματος και του πλούτου στους πλουσιότερους εκ των πλουσίων και η αντίστοιχη οικονομική αστάθεια επηρέασε όλους τους άλλους». Αντί να παρακολουθούν το κορυφαίο ένα τοις εκατό, με άλλα λόγια, οι διαδηλωτές του Occupy Wall Street και οι οικονομολόγοι πρέπει να εξετάσουν την συμπεριφορά του κορυφαίου 0,01 τοις εκατό, δεδομένου ότι είναι οι υπερ-πλούσιοι που έχουν διαστρέψει τα δεδομένα σε όλο τον κόσμο.