Διορθώνοντας την οικονομία

Αντί να χτυπούν τους τραπεζίτες, λοιπόν, οι πολιτικοί θα πρέπει να προσπαθούν να δημιουργήσουν τα κίνητρα που θα ανταμείβουν τις λογικές, ευαίσθητες και ηθικά ορθές συμπεριφορές. Και αντί να απαγορεύει την καινοτομία ή να προσπαθεί να εξομαλύνει τις αποζημιώσεις, υποστηρίζει ο Shiller, η κοινωνία πρέπει να αγκαλιάσει την οικονομική δημιουργικότητα και τον πλούτο. Τα χρηματοοικονομικά μπορεί να είναι εξαιρετικά επωφελή για όλους, όταν βοηθούν να προωθηθούν κεφάλαια μέσα στην οικονομία και επιτρέπουν στους καταναλωτές και στις εταιρείες να διαχειρίζονται το ρίσκο. «Ωστόσο, η υπέροχη χρηματοοικονομική υποδομή μας δεν μας έχει ακόμη αποφέρει την αρμονική κοινωνία που μπορούμε να οραματιζόμαστε», παραδέχεται.

Ο Shiller καταλήγει στο συμπέρασμα ότι τα χρηματοοικονομικά θα πρέπει να γίνουν πιο «δημοκρατικά», με περισσότερους ανθρώπους να συμμετέχουν πιο ελεύθερα στις αγορές και να εκμεταλλεύονται τα χρηματοοικονομικά μέσα. Πράγματι, τα τελευταία χρόνια, προσπάθησε ο ίδιος να αναπτύξει παράγωγα και τίτλους συνδεδεμένους με στεγαστικά έτσι ώστε τα απλά νοικοκυριά να μπορούν να ασφαλίζονται έναντι του ρίσκου. Παράλληλα, προσθέτει, αυτοί που ανήκουν στον κλάδο πρέπει να απορρίψουν τη «μεγάλη ψευδαίσθηση» ότι πρόκειται μόνο για χρήματα και μισθούς. «Χρειαζόμαστε ένα σύστημα που να επιτρέπει στους ανθρώπους να κάνουν πολύπλοκες και εμπεριέχουσες κίνητρα συμφωνίες ώστε να προωθούνται περαιτέρω οι στόχοι τους», γράφει, «ένα σύστημα που να επιτρέπει μια διέξοδο για την επιθετικότητά μας και την δίψα για εξουσία».

Ο Φέργκιουσον είναι πολύ πιο απαισιόδοξες. Στα μάτια του, όταν οι τραπεζίτες αρχίζουν να μιλούν για φιλανθρωπία, καινοτομία και ανταγωνισμό της ελεύθερης αγοράς, αυτό είναι απλά ένας μανδύας που αποκρύπτει το γεγονός ότι η σύγχρονη τραπεζική είναι ένα ληστρικό θηρίο - ένα σύστημα που, έχοντας αλλοιώσει την παγκόσμια οικονομία μέσα στην πιστωτική έκρηξη, στη συνέχεια, προκάλεσε μια τρομερή αποτυχία. Ο Φέργκιουσον είναι ιδιαίτερα θυμωμένος επειδή οι τραπεζίτες έχουν βγει από αυτή την πανωλεθρία χωρίς να υποστούν σοβαρές οικονομικές κυρώσεις («οι κακοί ξέφυγαν απ’ αυτό») και ότι συνεχίζουν να πλασάρουν τα επικίνδυνα οικονομικά εμπορεύματά τους. «Από τις αρχές του 2012 δεν έχει υπάρξει ακόμη ούτε μία ποινική δίωξη για ένα ανώτερο οικονομικό στέλεχος που σχετίζεται με την οικονομική κρίση», γράφει. «Δεν υπήρξε καμία σοβαρή προσπάθεια από την ομοσπονδιακή κυβέρνηση να χρησιμοποιήσει αστικές διώξεις, κατασχέσεις περιουσιακών στοιχείων ή εκδόσεις διαταγμάτων για καταλογισμό προστίμων ή για αποκατάσταση από τα άτομα που είναι υπεύθυνα για την βύθιση της παγκόσμιας οικονομίας σε ύφεση».

Οι δηλώσεις αυτές δεν θα εκπλήξουν κανέναν από αυτούς που παρακολούθησαν το έξυπνο και αστείο, βραβευμένο με Όσκαρ, ντοκιμαντέρ του Φέργκιουσον Inside Job (Εσωτερική Δουλειά). Πράγματι, το Αρπακτικό Έθνος είναι ουσιαστικά μια γραπτή εκδοχή της ταινίας, αν και η έντυπη έκδοση περιέχει λιγότερο επίκαιρο χιούμορ. Ο Φέργκιουσον υποστηρίζει ότι η «ανεξέλεγκτη υπέρμετρη χρηματιστικοποίηση» της οικονομίας των ΗΠΑ τροφοδότησε την αυξανόμενη εισοδηματική ανισότητα και την εξουσία της οικονομικής ελίτ, η οποία στη συνέχεια χρησιμοποίησε την επιρροή της για να ελέγξει το Κογκρέσο και να επιτύχει τη γνωστική δέσμευση, τρόπον τινά, του ακαδημαϊκού κόσμου.

Προχωρεί ακόμη περισσότερο, ονομάζοντας και διαπομπεύοντας αυτούς που θεωρεί υπεύθυνους για την κρίση. Είναι μια μεγάλη λίστα, η οποία περιλαμβάνει τον πρώην διευθύνοντα σύμβουλο της Countrywide Financial, Angelo Mozilo, ο οποίος επέβλεψε μια οργάνωση που τροφοδότησε στεγαστικά δάνεια μειωμένης εξασφάλισης σε δανειολήπτες που δεν μπορούσαν να ελπίζουν ότι θα τα εξυπηρετήσουν. Τον πρώην διευθύνοντα σύμβουλο της Merrill Lynch, Stan O'Neal, του οποίου οι τράπεζες ξαναπακετάρισαν τέτοιες επικίνδυνες υποθήκες σε σάπιους τίτλους, χωρίς να αναγνωρίζει σωστά το ρίσκο. Τον πρώην διευθύνοντα σύμβουλο της Citigroup, Chuck Prince, ο οποίος απέτυχε να καταλάβει πόσο εκτέθηκε σε κίνδυνο η μεγάλη τράπεζά του. Και πολλά άλλα ονόματα της Wall Street και της Ουάσιγκτον. Ο Φέργκιουσον φθάνει ακόμη και να κάνει έκκληση να διωχθούν ποινικά ορισμένοι τραπεζίτες. Για παράδειγμα, κατηγορεί τον Lloyd Blankfein, τον διευθύνοντα σύμβουλο της Goldman Sachs, για ψευδορκία, επισημαίνοντας ότι ο Blankfein κατέθεσε ενώπιον του Κογκρέσου ότι δεν γνώριζε τη σημασία που έχουν οι αξιολογήσεις πιστοληπτικής ικανότητας στις αποφάσεις για αγορές από πλευράς των θεσμικών επενδυτών - ακόμα κι αφού είχε περάσει ολόκληρη την καριέρα του στην Goldman Sachs. «Η ιδέα ότι δεν γνώριζε τη σημασία που παίζουν οι αξιολογήσεις στις θεσμικές αγορές [εξασφαλισμένων υποχρεώσεων], για να το θέσω ωμά, ήταν πέραν του παραλόγου», γράφει ο Φέργκιουσον. «Όταν ο κ. Blankfein κατέθεσε έτσι, ήταν, κατά τη γνώμη μου, επίορκος.... Είμαι πρόθυμος να στοιχηματίσω ότι αν εξεταστούν τα e-mail του προσεκτικά και καθαιρεθούν όλοι γύρω του, θα υπάρξουν πολλές ενδείξεις ότι ήξερε πολύ καλά πόσο σημαντικές είναι οι αξιολογήσεις».