Εποχή για συμφωνίες στο Μεξικό | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Εποχή για συμφωνίες στο Μεξικό

Εντολή για ευρείες μεταρρυθμίσεις
Περίληψη: 

Αρχικά, οι πρόσφατες προεδρικές εκλογές του Μεξικό δεν φαίνονταν ελπιδοφόρες: το PRI, το μακροχρόνια κυρίαρχο κόμμα της χώρας, επέστρεψε στα καθήκοντά του, αλλά με μόνο το 38% των ψήφων και χωρίς πλειοψηφία στο Κογκρέσο. Ωστόσο, η εκστρατεία αποκάλυψε κατά πόσο συμφωνούν πραγματικά οι Μεξικανοί στις από καιρό αναμενόμενες μεταρρυθμίσεις και η νέα κυβέρνηση είναι πιθανό να τις περάσει.

Ο HÉCTOR AGUILAR CAMÍN είναι εκδότης και διευθυντής του Nexos και συγγραφέας του μυθιστορήματος La guerra de Galio (Ο πόλεμος του Galio).
Ο JORGE G. CΑSTANEDA ήταν υπουργός Εξωτερικών του Μεξικό κατά την περίοδο 2000-2003. Είναι παγκόσμια διακεκριμένος καθηγητής της Πολιτικής Λατινοαμερικάνικων και Καραϊβικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης και συγγραφέας του Mañana Forever; (Αύριο για Πάντα; Μεξικό και οι Μεξικάνοι).

Το Μεξικό εδώ και πολύ καιρό είναι όμηρος αδιαμφισβήτητων παραδόσεων: της εθνικιστικής προσέγγισής του στον πλούτο του πετρελαίου, της υπερβολικά ευαίσθητης στάσης του απέναντι στην εθνική κυριαρχία των παραδοσιακών μονοπωλίων εργασίας, της επίμονης διαφθοράς και της αυτο-εξυπηρετούμενης γραφειοκρατίας. Αυτές οι συμπεριφορές και οι πρακτικές, που αποκτήθηκαν με την πάροδο του χρόνου, «τσιμεντώθηκαν» στην εθνική ψυχή και ενσωματώθηκαν στις συνήθειες της κυβέρνησης και της κοινωνίας, υποσκάπτοντας τις δυνατότητες της χώρας.

Τα καλά νέα είναι ότι όλα αυτά μεταβάλλονται ραγδαία, καθώς το Μεξικό αφήνει πίσω το βαρύ ψυχολογικό φορτίο του. Ναι, τα τελευταία 15 χρόνια, μια εποχή με πολύ μικρή οικονομική ανάπτυξη και πολύ λίγες μεταρρυθμίσεις, ήταν απογοητευτικά, ειδικά για εκείνους που ανέμεναν ότι η μετάβαση προς τη δημοκρατία θα λύσει όλα τα προβλήματα. Αλλά αυτά τα χρόνια παρουσίασαν μια νέα εθνική συναίνεση: μια ευρεία συμφωνία σχετικά με τις αξίες, που αν και θα ήταν φαινομενικά φυσιολογική για οποιαδήποτε άλλη σύγχρονη δημοκρατία, δεν φαινόταν ξεκάθαρα στην συνείδηση των Μεξικανών μέχρι πολύ πρόσφατα.

Η συντριπτική πλειοψηφία των Μεξικανών τώρα συμφωνεί ότι ο μόνος τρόπος ώστε οι πολιτικοί να πάρουν και να κρατήσουν την εξουσία είναι μέσω της κάλπης και ότι η κραυγή για μεγαλύτερη υπευθυνότητα και λιγότερη διαφθορά είναι νόμιμη. Πιστεύουν ότι η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η τήρηση του κράτους δικαίου και η λήξη της κουλτούρας της ατιμωρησίας είναι αδιαπραγμάτευτοι στόχοι. Απαιτούν διαδικασίες προστασίας των ατομικών δικαιωμάτων και μεγαλύτερη ασφάλεια και πιστεύουν ότι η φτώχεια και η κοινωνική ανισότητα πρέπει να μειωθούν, μαζί με την επιρροή των ισχυρών μονοπωλίων και των ολιγοπωλίων του Μεξικό. Ωστόσο, απορρίπτουν επίσης κάθε μακροοικονομική πολιτική που συνδέεται με τα μεγάλα δημόσια ελλείμματα και θεωρούν ότι τα πλεονεκτήματα της παγκοσμιοποίησης, του ελεύθερου εμπορίου και της οικονομικής ολοκλήρωσης με την υπόλοιπη Βόρεια Αμερική είναι μεγαλύτερα από τα μειονεκτήματα.

Αυτό το νέο πρότυπο έχει εκτοπίσει αργά τον επαναστατικό εθνικισμό που προκαλούσε το κεντρώο Θεσμικό Επαναστατικό Κόμμα (PRI), το οποίο είχε την προεδρία από το 1929 μέχρι το 2000 και νικήθηκε από το συντηρητικό Κόμμα Εθνικής Δράσης (PAN). Στις εκλογές του περασμένου Ιουλίου, το PRI ξαναπήρε την εκτελεστική εξουσία, όταν ο Ενρίκε Πένα Νιέτο νίκησε πανηγυρικά τον υποψήφιο του PAN για την προεδρία και το αριστερό Κόμμα της Δημοκρατικής Επανάστασης (PRD) έκανε μια εκπληκτικά ισχυρή παρουσία. Αυτό το αποτέλεσμα ήταν επιφανειακά ανησυχητικό: η προεκλογική εκστρατεία ήταν πικρή, ο νικητής έλαβε μόνο το 38% των ψήφων, το κόμμα του δεν κατάφερε να κερδίσει την πλειοψηφία ούτε στο Κογκρέσο και η αριστερά έφτασε πολύ κοντά στο να κερδίσει αρκετές έδρες ώστε να μπλοκάρει τη συνταγματική μεταρρύθμιση. Όμως, η προεκλογική εκστρατεία αποκάλυψε σε πόσα πράγματα συμφωνούν τώρα οι Μεξικανοί και ότι οι εκλογές, παρά το μπερδεμένο αποτέλεσμά τους, μπορούν στην πραγματικότητα να οδηγήσουν σε ένα πολλά υποσχόμενο μέλλον. Οι Μεξικανοί πολιτικοί μπορεί τώρα να είναι στα πρόθυρα να περάσουν τελικά τις πολυπόθητες απαραίτητες μεταρρυθμίσεις που αναβάλλονται εδώ και πολύ καιρό.

ADIÓS ΣΤΟΝ ΑΥΤΑΡΧΙΣΜΟ

Κατά κύριο λόγο, το PRI το 2000, έμεινε έξω από την εξουσία λόγω της δημοσιονομικής του ανευθυνότητας και της ευνοιοκρατίας, που είχε οδηγήσει στις φρικτές οικονομικές κρίσεις του 1976, του 1982, του 1987, και του 1994. Ωστόσο, οι Μεξικανοί δεν χρειάζεται να φοβούνται μια αναβίωση του εν λόγω παλαιού καθεστώτος. Η δημοκρατία κατέστρεψε το επίκεντρο του: ένα ενιαίο κόμμα με συνταγματική πλειοψηφία και στα δύο σώματα του Κογκρέσου, με επικεφαλής έναν πρόεδρο χωρίς αντίβαρα σε οποιονδήποτε άλλο κλάδο της κυβέρνησης.
Παρόλα αυτά, η παλιά διαφθορά εξακολουθεί να κυριαρχεί στην τοπική πολιτική. Τα τεράστια εργατικά συνδικάτα του δημόσιου τομέα είναι πιο δυνατά, πιο αυτόνομα και πιο αναποτελεσματικά από ποτέ. Το ίδιο ισχύει και για άλλα δημόσια και ιδιωτικά μονοπώλια. Καμία από αυτές τις ομάδες δεν έχει υποστεί το κράτος δικαίου και τη δημοκρατική προεδρική εξουσία.

Παραδόξως, όμως, αυτά ακριβώς τα συμφέροντα τώρα βοηθούν στην πρόληψη της επιστροφής της προεδρικής παντοδυναμίας που τα υποστήριζε κάποτε. Κανείς στο Μεξικό δεν θέλει έναν ισχυρό πρόεδρο: ούτε οι τοπικές αρχές, που επιθυμούν να αποφύγουν τον έλεγχο του προϋπολογισμού της κεντρικής κυβέρνησης, ούτε τα συνδικάτα, τα οποία θέλουν να διατηρήσουν το μονοπώλιό τους στις προσλήψεις, τις απολύσεις και τις συλλογικές διαπραγματεύσεις και ούτε οι μεγάλες επιχειρήσεις της χώρας, οι οποίες φοβούνται κάθε είδους αντιμονοπωλιακή νομοθεσία. Οι ψηφοφόροι, επίσης δεν θέλουν μια ισχυρή εκτελεστική εξουσία. Από το 1997, έχουν αρνηθεί σε τέσσερις διαδοχικούς προέδρους την καταστατική πλειοψηφία. Αυτό το αίσθημα και μόνο θα πρέπει να είναι επαρκές για να αποτρέψει την επανεμφάνιση μιας λαϊκίστικης κυβέρνησης που θα βυθίσει τη χώρα για άλλη μια φορά στις «φιέστες» του προϋπολογισμού και στο «χανγκόβερ» της λιτότητας, στα οποία υπέπιπτε το PRI.

Ο Πένα Νιέτο θα είναι επίσης ο πρώτος πρόεδρος του PRI που δεν ορίστηκε από τον προκάτοχό του. Κάθε υποψήφιος του PRI από το 1934 είχε οριστεί από τον απερχόμενο πρόεδρο, παίρνοντας το δαχτυλίδι με στημένες εκλογές. Κανείς δεν μπορεί να εγγυηθεί για τις δημοκρατικές πεποιθήσεις του Πένα Νιέτο, αλλά όταν πρόκειται για τη δημιουργία μιας αίσθησης λογοδοσίας, το να έχει επιλεγεί δεν είναι το ίδιο με το να έχει εκλεγεί. Εκτός αυτού, ο Πένα Νιέτο δεν έχει την πλειοψηφία και στα δύο σώματα του Κογκρέσου. Το αριστερό PRD θα συνεχίσει να ελέγχει τη δεύτερη σημαντικότερη εκλεγμένη θέση της χώρας, τη δημαρχία της Πόλης του Μεξικό, την οποία έχει στην κατοχή του από το 1997.