Η Ελλάδα και η Χάγη

Αλλά και στα αιτήματα γνωμοδότησης της Γεν. Συνέλευσης ή άλλων οργάνων του ΟΗΕ προς το ΔΔ διακρίνονται – αφετηριακά - τα στοιχεία διεθνούς πολιτικής, που ο ενδιαφερόμενος θα ήθελε να δει – στη συνέχεια- αποτυπωμένα στη Γνωμοδότηση του ΔΔ. Εδώ, εμπίπτουν ασφαλώς οι υποθέσεις «Νομικές συνέπειες για τα Κράτη από τη συνεχιζόμενη παρουσία της Νοτ. Αφρικής στη Ναμίμπια» (1971), «Συνέπειες της οικοδόμησης από το Ισραήλ τείχους στα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη» (2004), «Συμβατότητα προς το διεθνές δίκαιο της μονομερούς ανακήρυξης ανεξαρτησίας στο Κόσσοβο» (2010). Οι πολιτικές διαστάσεις της τελευταίας υπόθεσης δεν αποτυπώθηκαν μόνο στη Γεν. Συνέλευση που υπέβαλε το ερώτημα στο ΔΔ, αλλά συνεχίστηκαν και στις θέσεις που εκφράστηκαν ενώπιον του ΔΔ από πολλά κράτη. Χαρακτηριστικές είναι εξάλλου οι πολιτικές διαστάσεις στη Γνωμοδότηση για το «Τείχος» και τις θέσεις του Ισραήλ και τις θέσεις του Ισραήλ και άλλων, που αποτυπώνονται και στην Γνωμοδότηση.

Πρέπει να σημειωθεί ότι η – ούτως ή άλλως- πολιτική κίνηση κράτους προσφυγής στο ΔΔ, συνοδεύεται συνήθως με έντονες αμφιβολίες για το κατά πόσο τελικά το ΔΔ λέει (εφαρμόζει / ερμηνεύει) το διεθνές δίκαιο ή, μάλλον, επιχειρεί προσεγγίσεις και αποφαίνεται υπό το πρίσμα «πολιτικών» εκτιμήσεων. Το γεγονός ότι το ΔΔ, σε ευρεία κλίμακα κοινής γνώμης – λιγότερο σε επίπεδο ακαδημαϊκής διεθνολογικής κοινότητας - θεωρείται «πολιτικό» δικαστήριο, είναι μια σοβαρή μομφή και αμφισβήτηση του κορυφαίου θεσμού της διεθνούς δικαιοσύνης και υπονομεύει τις δυνατότητες παροχής δικαστικής προστασίας και αποτελεσματικής παρέμβασης στην επίλυση διεθνών διαφορών.

Στο πεδίο του ΔΔ, τέσσερα άλλα στοιχεία της διαδικασίας εκδίκασης μιας διαφοράς ενσωματώνουν πολιτικές επιλογές.

Το πρώτο, αφορά την ερημοδικία εγκαλούμενου κράτους (π.χ. η Τουρκία δεν παρέστη στην υπόθεση «Υφαλοκρηπίδα Αιγαίου»). Η Γαλλία στην υπόθεση «Πυρηνικές δοκιμές» δεν παρουσιάστηκε στο ΔΔ, απέστειλε ωστόσο υπόμνημα αμφισβήτησης της δικαιοδοσίας του ΔΔ, το Ιράν δεν παρέστη στην υπόθεση «Διπλωματικό και προξενικό προσωπικό των ΗΠΑ στην Τεχεράνη» (όπως οι ΗΠΑ στο στάδιο της ουσίας της υπόθεσης Νικαράγουα).

Tο δεύτερο, σχετίζεται με την ανταίτηση που εγείρει η εγκαλούμενη χώρα σε εκδικαζόμενη προσφυγή άλλου κράτους (υπόθεση Ιράν/ ΗΠΑ). Πολλές από αυτές έγιναν δεκτές από το ΔΔ.

Το τρίτο, αφορά την παραίτηση από την προσφυγή, ιδίως αν είναι μονομερής, που οδηγεί στην διαγραφή της υπόθεσης από το πινάκιο του ΔΔ. Χαρακτηριστικές είναι οι περιπτώσεις Πακιστανοί αιχμάλωτοι πολέμου (Πακιστάν/ Ινδία) 1973, Εναέριο επεισόδιο της 3ης Ιουλίου 1988 (Ιράν/ΗΠΑ) 1996. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η παραίτηση από τη συνέχεια της διαδικασίας. Έτσι, ενώ η Νικαράγουα των Σαντινίστας είχε καταγάγει νίκη στη δικαστική διαμάχη με τις ΗΠΑ στην υπόθεση Στρατιωτικές και παραστρατιωτικές δραστηριότητες στη Νικαράγουα, το 1986, που χάραξε τη νομολογία του ΔΔ, το οποίο αναγνώρισε τη διεθνή ευθύνη των ΗΠΑ για σοβαρές παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου, η Νικαράγουα της προέδρου Τσαμόρο δεν επέτρεψε στο ΔΔ να εξετάσει τις συνέπειες της ευθύνης των ΗΠΑ σε επίπεδο επανορθώσεων, αποσύροντας το σχετικό ενδιαφέρον της.

Το τέταρτο, τέλος, σχετίζεται με την έγερση προδικαστικών ενστάσεων που κατατείνουν στην αποφυγή εκδίκασης της διαφοράς.

ΤΟ Δ.Δ. ΜΕΣΟ ΕΠΙΛΥΣΗΣ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΩΘΗΣΗΣ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥ

Πρέπει να σημειωθεί ότι ανεξάρτητα από τη διευρυμένη δραστηριότητα του ΔΔ των τελευταίων ετών – ύστερα από μια μακρά άγονη περίοδο - που επιτρέπει και μια σχετική αισιοδοξία για το μέλλον, το βασικό πρόβλημα ως προς την επίλυση των διεθνών διαφορών μέσω του Δικαστηρίου της Χάγης παραμένει η απροθυμία μεγάλου αριθμού κρατών να αποδεχτούν την υποχρεωτική δικαιοδοσία του. Μόλις 67 από τα 193 κράτη μέλη του ΟΗΕ έχουν προβεί στη δήλωση αποδοχής της υποχρεωτικής δικαιοδοσίας (άρθρο 36 παρ.2 Κατ. ΔΔ). Σημαντικές περιφερειακές χώρες, 4 από τα 5 μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας, ευρωπαϊκές δυνάμεις μέλη της Ε.Ε. και πολλά άλλα αμερικανικά, ασιατικά και αφρικανικά κράτη, δεν εμπίπτουν σε αυτή την κατηγορία με ότι αυτό συνεπάγεται σε επίπεδο πολιτικής και ψυχολογίας διεθνών σχέσεων. Εδώ και η Τουρκία [7].

Σ’ αυτήν την πορεία κυμαινόμενου ενδιαφέροντος από την πλευρά των κρατών για δικαιοδοτική επίλυση των διαφορών τους, το ΔΔ κλήθηκε να αντιμετωπίσει σημαντικά ζητήματα –συχνά ιδιαίτερου πολιτικού χαρακτήρα- γύρω από τη θεσμική λειτουργία της διεθνούς οργάνωσης, της κυριαρχίας και των κρατικών αρμοδιοτήτων, ιδίως στις θαλάσσιες ζώνες, της διεθνούς ευθύνης, αλλά και της χρήσης βίας, όπως στις υποθέσεις της Νικαράγουα - ΗΠΑ (1894) σχετικά με τις στρατιωτικές και παραστρατιωτικές δραστηριότητες σε βάρος της Νικαράγουα, αλλά και τη Νομιμότητα της χρήσης βίας, ύστερα από άσκηση προσφυγών από τη Γιουγκοσλαβία κατά δέκα νατοϊκών χωρών, σε συνέχεια της νατοϊκής επίθεσης σε βάρος της Γιουγκοσλαβίας και την εκεί σύρραξη (1999), Κονγκό / Ουγκάντα (2005), κτλ.

Τα τελευταία χρόνια το ΔΔ βρέθηκε μ’ ένα πινάκιο φορτωμένο. Ωστόσο, το ζήτημα που τίθεται δεν είναι αν το ΔΔ είναι ή όχι απασχολημένο, αλλά «αν κατέχει πλήρως τη θέση που του ανήκει στο γενικό σύστημα διατήρησης της ειρήνης που οργανώνει ο Χάρτης», όπως εύστοχα παρατήρησε ο –τότε- Πρόεδρός του M. Bedjaoui, αλλά και τις επιπτώσεις από τη θέση αυτή. Και τούτο, ενώ η τελευταία δεκαετία του 20ου αιώνα, μέσα από μια πληθωρική κίνηση της διεθνούς κοινότητας, ανέδειξε ένα νέο θεσμικό τοπίο στην διεθνή δικαιοσύνη. Νέα δικαιοδοτικά όργανα ειδικού χαρακτήρα, περιφερειακής ή οικουμενικής εμβέλειας, θεσπίστηκαν δίπλα στα περιφερειακά δικαστήρια δικαιωμάτων του ανθρώπου σε Ευρώπη, Αμερική και Αφρική (ad hoc Διεθνή Ποινικά Δικαστήρια για την πρώην Γιουγκοσλαβία και τη Ρουάντα, το Διεθνές Δικαστήριο Δικαίου Θαλάσσης, το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο) μ’ ότι αυτό συνεπάγεται σ’ επίπεδο «ανταγωνισμού» και «προτεραιοτήτων» [8].

Η ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ