Η πτώση και η άνοδος της Δύσης | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η πτώση και η άνοδος της Δύσης

Γιατί η Αμερική και η Ευρώπη θα βγουν ισχυρότερες από την οικονομική κρίση
Περίληψη: 

Ενώ οι ζοφερές επιπτώσεις από την οικονομική κρίση του 2008 εξακολουθούν να κλονίζουν την υφήλιο, διαπιστώνεται ότι η ύφεση δεν είχε μόνον αρνητική επίδραση: επέφερε θεμελιώδη οικονομική αναδιάρθρωση, με αποτέλεσμα η αμερικανική οικονομία να ετοιμάζεται να αναδυθεί ισχυρότερη από πριν. Αν και είναι πολύ νωρίς για να μιλήσει κανείς με βεβαιότητα, ακόμη και η Ευρώπη θα μπορούσε ίσως να βγει ωφελημένη.

Ο ROGER C. ALTMAN είναι Εκτελεστικός Πρόεδρος της Evercore Partners. Διετέλεσε αναπληρωτής υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ κατά την περίοδο 1993–94.

Η οικονομική κρίση του 2008 και η Μεγάλη Ύφεση που επακολούθησε, είχαν καταστροφικές επιπτώσεις στην αμερικανική οικονομία και στη ζωή εκατομμυρίων Αμερικανών. Παρά ταύτα, η αμερικανική οικονομία θα εξέλθει του δράματος ισχυρότερη και με εμπειρία ευρύτατων αναδιαρθρώσεων. Στο τέλος, ακόμη και η Ευρώπη θα πρέπει να βγει ενισχυμένη, αν και το μέλλον της γηραιάς ηπείρου δεν είναι εξίσου βέβαιο και η ανάκαμψη θ’ αργήσει περισσότερο μέχρι να γίνει αισθητή. Οι ΗΠΑ βρίσκονται σε καλύτερο δρόμο, επειδή η κρίση τις έπληξε τρία χρόνια πριν από την Ευρώπη, το 2008, προκαλώντας αναταράξεις που διαρκούν μέχρι σήμερα. Θα χρειαστούν άλλα δύο ως τρία χρόνια μέχρι να υποχωρήσουν, αλλά κατόπιν η ανάπτυξη της αμερικανικής οικονομίας θα ξεπεράσει κάθε προσδοκία. Αντιθέτως, η Ευρώπη βρίσκεται ακόμη μέσα στη δίνη της οικονομικής κρίσης. Με βάση, λοιπόν, τη λογική τής ιστορίας, θα χρειαστούν τέσσερα ως έξι χρόνια για να λάβει σάρκα και οστά μια ισχυρή οικονομική ανάπτυξη στην Ευρώπη.

Αυτή η ισχυροποίηση σε Αμερική και Ευρώπη θα προκύψει για έναν σπουδαίο λόγο: στα χρόνια της κρίσης υλοποιείται εκτεταμένη οικονομική αναδιάρθρωση. Μεγάλες αλλαγές λαμβάνουν χώρα στα δημοσιονομικά, στα τραπεζικά συστήματα και στη βιομηχανία, καθώς και διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις στις αγορές εργασίας. Για μία ακόμη φορά αποδεικνύεται ότι οι διεθνείς κεφαλαιαγορές, που είναι η ισχυρότερη οικονομική δύναμη στον κόσμο, μπορούν να πραγματοποιήσουν αλλαγές πέρα και έξω από τις δυνατότητες των συνήθων πολιτικών διαδικασιών. Και, στη συγκεκριμένη περίπτωση, μπορούν να διαψεύσουν όλες τις προβλέψεις για οικονομική παρακμή της Δύσης. Πράγματι, μέσα στα επόμενα χρόνια, οι ΗΠΑ και η Ευρώπη είναι δυνατόν να γίνουν ξανά οι ατμομηχανές της παγκόσμιας οικονομικής ανάπτυξης.

Αυτό καθόλου δεν σημαίνει ότι οι κρίσεις άξιζαν το κακό που προκάλεσαν. Ασφαλώς όχι. Και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού υπάρχει μεγάλη δυστυχία λόγω της ανεργίας και των πολιτικών λιτότητας που έχουν επιβληθεί. Είναι τραγικό το γεγονός ότι τόσο πολλοί άνθρωποι έχουν χάσει τη δουλειά τους και δεν θα την ξαναποκτήσουν. Επίσης, στις κοινωνίες προκαλεί αποσάθρωση το γεγονός ότι οι κρίσεις όξυναν τις προϋπάρχουσες τάσεις για μεγαλύτερες εισοδηματικές ανισότητες. Όμως, αυτά έχουν ήδη συμβεί και το ζήτημα που εξετάζουμε εδώ είναι ο μακροπρόθεσμος αντίκτυπός τους.

Παρά τα πισωγυρίσματα, η αμερικανική οικονομία παρουσιάζει ανάπτυξη ήδη από τον Ιούνιο του 2009. Η Ευρώπη, ωστόσο, βρίσκεται εντελώς στον αντίποδα. Σε αντίθεση με τις ΗΠΑ, τα ευρωπαϊκά οικονομικά συστήματα δεν εξερράγησαν το 2008. Διαπιστώθηκαν σοβαρά προβλήματα στην Ιρλανδία και στη Βρετανία, αλλά οι κεφαλαιαγορές δεν εξεγέρθηκαν κατά της Ευρώπης στο σύνολό της, και γι’ αυτό δεν σημειώθηκε μεγάλη δημοσιονομική ή νομισματική αντίδραση. Μόνο το 2012, όταν οι κρίσεις του δημοσίου χρέους και του τραπεζικού τομέα έπληξαν πάση δυνάμει τη γηραιά ήπειρο, η ευρωζώνη ήρθε αντιμέτωπη με προβλήματα παρόμοια με εκείνα που ταλάνισαν την αμερικανική οικονομία στο διάστημα 2008-9. Συνεπώς στις μέρες μας, το ΑΕΠ της ευρωζώνης εξακολουθεί να συρρικνώνεται και η καθοδική του πορεία ίσως να μην έχει ακόμη τελειώσει. Οι ΗΠΑ, από την πλευρά τους, έχοντας από πριν την εμπειρία της κρίσης, έχουν τώρα μπροστά τους συντομότερο δρόμο. Εντούτοις, αν οι ευρωπαϊκές χώρες κατορθώσουν να αναδιαρθρώσουν τις οικονομίες τους στον ίδιο βαθμό που το κατάφεραν οι ΗΠΑ, θα υπάρχει βάσιμος λόγος αισιοδοξίας.

Οι οικονομολόγοι Κάρμεν Ράινχαρτ και Κένεθ Ρογκόφ έχουν υποστηρίξει ότι οι περίοδοι οικονομικής ανάκαμψης, ύστερα από δημοσιονομικές κρίσεις, είναι βραδύτερες, μακρύτερες και πιο ανεξέλεγκτες σε σύγκριση με εκείνες που υπήρξαν ως επακόλουθο μιας οικονομικής ύφεσης που προήλθε από τις διακυμάνσεις του οικονομικού κύκλου. Η οδυνηρά αργή ανάκαμψη στις ΗΠΑ και η οξύτατη οικονομική πίεση που ασκείται στην Ευρώπη, επιβεβαιώνουν αυτήν την άποψη. Η ιστορία, όμως, είναι γεμάτη από παραδείγματα χωρών, οι οικονομίες των οποίων ισχυροποιήθηκαν μετά την εσωτερική κατάρρευσή τους. Μετά την ασιατική οικονομική κρίση των ετών 1997–98, η Νότια Κορέα αποδέχθηκε ένα πακέτο διάσωσης από το ΔΝΤ, ενίσχυσε το φορολογικό της σύστημα και βελτίωσε την ευελιξία στην αγορά εργασίας. Σύντομα η χώρα γνώρισε τα ευεργετικά αποτελέσματα της οικονομικής άνθησης. Στο Μεξικό, η οικονομία παρουσίασε καλή πορεία μετά την κατάρρευση του πέσο και το αμερικανικό πακέτο διάσωσης του 1994. Παρόμοια ήταν τα φαινόμενα και σε άλλες περιοχές της Λατινικής Αμερικής ύστερα από τις κρίσεις δημοσιονομικού χρέους στα τέλη της δεκαετίας του 1980. Μολονότι αυτές οι δημοσιονομικές κρίσεις ήταν κατά πολύ μικρότερης έκτασης σε σύγκριση με την κατάρρευση του 2008 στις ΗΠΑ, ακολούθησαν εντούτοις την ίδια πορεία, με τις κεφαλαιαγορές να απορρίπτουν την παλαιά τάξη πραγμάτων - και στη συνέχεια να προκαλούν μείζονα οικονομική αναδιάρθρωση.

ΑΝΑΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΣΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΗ

Γιατί, άραγε, οι παρούσες κρίσεις σταδιακά θα ενδυναμώσουν την αμερικανική και τις ευρωπαϊκές οικονομίες; Στις ΗΠΑ, την οικονομική άνοδο θα πυροδοτήσουν η ανάκαμψη του κατασκευαστικού κλάδου, η επανάσταση στον τομέα της παραγωγής ενέργειας, η αναδιάρθρωση του τραπεζικού συστήματος και η αποδοτικότερη βιομηχανική παραγωγή. Παράλληλα, η επανεκλογή του προέδρου Μπαράκ Ομπάμα και ο επαπειλούμενος «δημοσιονομικός γκρεμός» έχουν ενισχύσει τις προοπτικές μιας μείζονος συμφωνίας για τη μείωση του ελλείμματος και για μια λύση στο πρόβλημα χρέους της χώρας.