Η πτώση και η άνοδος της Δύσης

Καταρχάς, μετά την καταστροφική κατάρρευση, η στεγαστική αγορά στις ΗΠΑ ετοιμάζεται τώρα για μια σημαντική και πολυετή ανάπτυξη. Παραδοσιακά, κάθε φορά που ο αμερικανικός κατασκευαστικός τομέας πιέστηκε καθοδικά με μεγάλη ένταση και για μεγάλο χρονικό διάστημα, στο τέλος ανέκαμπτε με υψηλότατες επιδόσεις. Πριν από την παρούσα κρίση, η στεγαστική φούσκα είχε διογκωθεί τόσο πολύ ώστε, όταν τελικά έσκασε, ο κλάδος οδηγήθηκε σε πραγματική κατάρρευση. Μεταξύ των ετών 2000 και 2004, κατά μέσο όρο χτίζονταν περί το 1,4 εκατομμύριο μονοκατοικίες ετησίως. Μετά την κρίση, ο αριθμός αυτός περιορίστηκε στις 500.000 και παρέμεινε σε αυτά τα επίπεδα μέχρι πρόσφατα. Οι πωλήσεις νέων κατοικιών, που έφθαναν τις 900.000 στα χρόνια της φούσκας, μειώθηκαν κατά τα δύο τρίτα, όταν η φούσκα έσκασε. Και οι συνολικές δαπάνες για την κατοικία, που μεταξύ των ετών 1980 και 2005 ανέρχονταν στο 4% του αμερικανικού ΑΕΠ, έπεσαν κατά μέσο όρο στο 2,5% μετά το 2008.

Μολονότι η κατάρρευση της στεγαστικής αγοράς σήμαινε καταστροφή για εκατομμύρια ιδιοκτήτες ακινήτων που δεν ήταν σε θέση να εξυπηρετήσουν τα ενυπόθηκα δάνειά τους, ανέδειξε ωστόσο με σαφήνεια τις καταχρήσεις και τις υπερβολές που μάστιζαν επί χρόνια τον κλάδο. Οι αμερικανικές τράπεζες, ως εκ τούτου, ασχολήθηκαν τα τελευταία χρόνια με τη βελτίωση των όρων δανεισμού-χρηματοδότησης και των αγορών τιτλοποίησης. Έτσι, σήμερα οι τάσεις όσον αφορά τα ενυπόθηκα στεγαστικά δάνεια δείχνουν πιο υγιείς. Ο κατασκευαστικός τομέας έχει επιτέλους πραγματοποιήσει στροφή 180 μοιρών, με έναν βασικό δείκτη τιμών ακινήτων (τον S&P/Case-Shiller, που συνυπολογίζει τις τιμές σε 20 πόλεις), να παρουσιάζει άνοδο κατά 20% από τον Μάρτιο του 2012. Παράλληλα, η προσφορά κατοικιών έχει πέσει δραστικά (δηλαδή, λιγότερες κατοικίες διατίθενται προς πώληση), η ενυπόθηκη πίστωση παρέχεται με μεγαλύτερη προθυμία και η πληθυσμιακή αύξηση σε συνδυασμό με την ανάκαμψη στον ρυθμό δημιουργίας νέων νοικοκυριών, αναμένεται να οδηγήσει σε υψηλότερη ζήτηση. Όλα αυτά σημαίνουν πως οι τιμές των ακινήτων θ’ αρχίσουν και πάλι ν’ ακολουθούν ανοδική τροχιά. Οι παράγοντες που προαναφέρθηκαν είναι πιθανό να δώσουν μια κατά 15-20% ώθηση στις συνολικές επενδύσεις στον τομέα της κατοικίας (νέες κατασκευές και ανακαινίσεις), μέσα στην επόμενη πενταετία. Αυτή και μόνη η αλλαγή θα μπορούσε να προσθέσει μια εκατοστιαία μονάδα στο ετήσιο αμερικανικό ΑΕΠ, καθώς και περί τα τέσσερα εκατομμύρια νέες θέσεις εργασίας στην αμερικανική οικονομία.

Δεύτερον, οι νέες τεχνολογίες οδηγούν σε μια εντυπωσιακή ανάκαμψη την αμερικανική παραγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου. Συγκλονιστικές προηγμένες τεχνικές και καινοτόμες προσεγγίσεις, που αφορούν την «υδραυλική διάσπαση» και την «οριζόντια εξόρυξη», έχουν δώσει πρόσβαση σε ενεργειακά αποθέματα που ήταν προηγουμένως άγνωστα ή απροσπέλαστα. Το αποτέλεσμα ήταν μια δραστική ανάκαμψη στις βιομηχανίες του πετρελαίου και του φυσικού αερίου. Το 2012, η παραγωγή αμερικανικού φυσικού αερίου άγγιξε τα 65 δισ. κυβικά πόδια ημερησίως, ένα μέγεθος που αποτελεί ιστορικό ρεκόρ και είναι κατά 25% υψηλότερο σε σύγκριση με το προ πενταετίας αντίστοιχο. Γι’ αυτήν την αύξηση σημαντικά υπεύθυνο είναι το σχιστολιθικό φυσικό αέριο (shale gas). Εν τω μεταξύ, η αμερικανική παραγωγή πετρελαίου εκτοξεύθηκε στα ύψη. Εκτιμάται ότι μόνο μέσα στο 2012 η παραγωγή πετρελαίου και άλλων υγρών υδρογονανθράκων, όπως των βιοκαυσίμων, αυξήθηκε κατά 7%, φθάνοντας στα 10,9 εκατομμύρια βαρέλια ημερησίως. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη ετήσια αύξηση από το 1951.

Το αμερικανικό υπουργείο Ενέργειας προβλέπει ότι μέσα στο 2013 η αμερικανική παραγωγή υγρών υδρογονανθράκων θα αυξηθεί κατά 500.000 βαρέλια επιπλέον, ενώ η Διεθνής Υπηρεσία Ενέργειας (ΙΕΑ) εκτιμά ότι μέχρι το 2017 οι ΗΠΑ θα αναδειχθούν στη μεγαλύτερη πετρελαιοπαραγωγό χώρα, ξεπερνώντας τη Σαουδική Αραβία. Συνολικά, αυτή η ενεργειακή έκρηξη θα προσθέσει 3% στο αμερικανικό ΑΕΠ μέσα στην επόμενη δεκαετία, καθώς επίσης και σχεδόν τρία εκατομμύρια άμεσες και έμμεσες θέσεις εργασίας, που οι περισσότερες θα είναι υψηλά αμειβόμενες. Κατ’ αυτόν τον τρόπο οι ΗΠΑ θα μπορέσουν να περικόψουν κατά ένα τρίτο τις εισαγωγές πετρελαίου, συμβάλλοντας έτσι στη μείωση του ελλείμματος στο ισοζύγιο πληρωμών. Επιπλέον, η αυξημένη παραγωγή φυσικού αερίου θα συμβάλει στη μείωση της μέσης δαπάνης για υπηρεσίες κοινής ωφέλειας σχεδόν κατά χίλια δολάρια ετησίως, γεγονός που θα σημάνει επίσης περαιτέρω τόνωση της αμερικανικής οικονομίας. Η δίψα των Αμερικανών για οικονομική ανάκαμψη και θέσεις εργασίας έχει κάμψει την προηγούμενη αντίθεσή τους απέναντι σ’ αυτήν την ενεργειακή επανάσταση.

Τρίτον, αψηφώντας την αρνητική δημοσιότητα, το αμερικανικό τραπεζικό σύστημα ανακεφαλαιοποιήθηκε από το 2008 και αναδιαρθρώθηκε με προσεκτικά βήματα. Δικαιολογημένα, κανείς δεν θα μπορούσε να φανταστεί την ταχύτητα με την οποία βελτιώθηκαν από τότε οι κεφαλαιακοί δείκτες και οι δείκτες ρευστότητας των τραπεζών. Οι μεγαλύτερες τράπεζες πέρασαν με επιμέλεια από όλα τα αυστηρά τεστ αντοχής της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ και, παραδόξως, βρίσκονται πιο μπροστά από τον προγραμματισμό τους στην επίτευξη των απαιτουμένων κεφαλαιακών δεικτών, βάσει του διεθνούς κανονιστικού πλαισίου, γνωστού ως Βασιλεία ΙΙΙ. Οι μεσαίου μεγέθους τράπεζες είναι σε ακόμη καλύτερη μοίρα. Αν και η συγκεκριμένη δουλειά δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί, αυτά τα ιδρύματα φρόντισαν γρήγορα να απαλλαγούν από προβληματικά κληρονομηθέντα περιουσιακά στοιχεία, και, κυρίως, από τους τίτλους που είχαν εκδοθεί με την κάλυψη ενυπόθηκων δανείων. Τόσο οι μεγάλες όσο και οι μεσαίες τράπεζες απομακρύνθηκαν από μια μεγάλη γκάμα περιουσιακών στοιχείων και άντλησαν στέρεα νέα κεφάλαια από δημόσιες και ιδιωτικές πηγές. Σε πολλές περιπτώσεις, μάλιστα, αναδιάρθρωσαν τις διευθυντικές ομάδες και τα διοικητικά συμβούλιά τους. Υπό το πρίσμα αυτών των αλλαγών, οι προηγούμενες έντονες ανησυχίες ως προς τη χρηματοοικονομική σταθερότητα των αμερικανικών τραπεζών, έχουν σε μεγάλο βαθμό διαλυθεί.