Είναι καλή η ανάπτυξη;

«Τα όρια της ανάπτυξης» βοήθησαν να εκπαιδευτεί μια γενιά, και, τώρα περισσότερο από ποτέ, αυτοί που ενδιαφέρονται για την ανθρωπότητα πρέπει να προωθήσουν τις λύσεις που μπορούν να κάνουν πιο βιώσιμη την κοινωνία. Η άρνηση της επιστήμης είναι μια απολύτως ακίνδυνη δραστηριότητα όταν γίνεται στην ησυχία ενός σπιτιού, αλλά όταν οι επιστημονικές παρανοήσεις καταγράφονται στις σελίδες των μέσων μαζικής ενημέρωσης, όπως το δοκίμιο του Lomborg, αποτελούν απειλή για την παγκόσμια ευημερία.

Ο JOHN HARTE είναι καθηγητής της Επιστήμης των Οικοσυστημάτων στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, Berkeley.

Η MARY ELLEN HARTE είναι βιολόγος και αρθρογράφος για θέματα κλιματικής αλλαγής και πληθυσμού.

Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΟΥ LOMBORG

«Τα όρια της ανάπτυξης» προέβλεπαν την καταστροφή: η ανθρωπότητα θα εξαντλούσε τους φυσικούς πόρους και μόλυνε τον εαυτό της ως τον θάνατο. Η λύση που πρότεινε ήταν η λιγότερη οικονομική ανάπτυξη, η ενίσχυση της ανακύκλωσης καθώς και η βιολογική γεωργία. Το δοκίμιό μου τεκμηριώνει το πώς οι προβλέψεις του βιβλίου ήταν πάρα πολύ λάθος, κυρίως επειδή οι συγγραφείς του αγνοούσαν το πώς η καινοτομία θα βοηθήσει τους ανθρώπους να ξεπεράσουν τις περιβαλλοντικές προκλήσεις.

Επειδή ο στόχος του βιβλίου ήταν τόσο δραματικός – να αποτρέψει το τέλος του κόσμου - οι συστάσεις του προς την κοινωνία ήταν να κάνει ταυτόχρονα όλα όσα μπορεί για να αποτρέψει την έκβαση αυτή. Σήμερα, ένα μεγάλο μέρος του περιβαλλοντικού κινήματος συνεχίζει να χρησιμοποιεί τέτοια κινδυνολογία και, ως εκ τούτου, δεν είναι σε θέση να βάλει προτεραιότητες. Οι ανεπτυγμένες χώρες εστιάζουν τόσο πολύ στην ανακύκλωση, η οποία επιτυγχάνει ελάχιστα και με υψηλό κόστος, όσο και στην επίτευξη των πολύ μεγαλύτερων ωφελημάτων από την αντιμετώπιση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, μιας τεράστιας, αν και φθίνουσας, απειλής. Εν τω μεταξύ, οι απαιτήσεις κάποιων οικολόγων είναι απλά αντιπαραγωγικές. Το να αποφευχθούν τα παρασιτοκτόνα, για παράδειγμα, σημαίνει πολύ περισσότερη γεωργικά εκμεταλλεύσιμη γη αλλά με λιγότερο αποτελεσματικό τρόπο, κάτι που οδηγεί σε υψηλότερες τιμές, περισσότερη πείνα, περισσότερες ασθένειες (λόγω της χαμηλότερης πρόσληψης φρούτων και λαχανικών), και λιγότερη βιοποικιλότητα.

Το δοκίμιό μου υποστήριξε ότι αν και η ανάλυση στα «Όρια της ανάπτυξης» έχει αποδειχθεί λάθος, ένα μεγάλο μέρος της καταστροφολογικής της προφητείας και των συμβουλών για τις ενδεδειγμένες πολιτικές εξακολουθεί να κυριαρχεί στην περιβαλλοντική συζήτηση, 40 χρόνια αργότερα. Αυτές οι τέσσερις επικρίσεις (σ.σ.: που δημοσιεύονται ανωτέρω), αντί να ανατρέψουν το επιχείρημά μου, στην πραγματικότητα το δικαιώνουν.

Πρώτον, μόνον ο Dennis Meadows προσπαθεί πραγματικά να υπερασπιστεί τις προβλέψεις περί κατάρρευσης στα «Όρια της ανάπτυξης», και το κάνει με μικρή πειστικότητα. Δεύτερον, τουλάχιστον μερικές από τις απαντήσεις δέχονται κατ' αρχήν ότι η κοινωνία θα πρέπει να βάλει προτεραιότητες μεταξύ των διαφόρων περιβαλλοντικών στόχων και ότι η οικονομική ανάπτυξη θα καταστήσει ευκολότερη την επίτευξή τους - σύμφωνα με τα λόγια της Frances Beinecke, «η ευημερία οδηγεί συχνά σε μεγαλύτερη προστασία του περιβάλλοντος». Τρίτον, και οι τέσσερις κριτικές του δοκιμίου μου βασίζονται στη γλώσσα της καταστροφής για να παρακινήσουν σε δράση, η οποία, σε βάρος του περιβάλλοντος, πείθει την κοινωνία των πολιτών ότι πρέπει να ακολουθήσει όλους τους περιβαλλοντικούς στόχους δια μιάς, ανεξάρτητα από το κόστος και τα οφέλη. Τέλος, εστιάζοντας στις απειλές της οικονομικής ανάπτυξης για το περιβάλλον, οι συγγραφείς γενικά υποβαθμίζουν το γεγονός ότι η ανάπτυξη έχει τραβήξει δισεκατομμύρια ανθρώπους έξω από την σκληρή φτώχεια και ότι κάποιοι άλλοι μπορεί να παραμείνουν φτωχοί λόγω των περιβαλλοντικών ανησυχιών του ανεπτυγμένου κόσμου, πραγματικών ή φανταστικών.

ΚΑΙ ΠΑΛΙ ΛΑΘΟΣ

Υπερασπιζόμενος «Τα όρια της ανάπτυξης», ο Meadows περιέργως παραπονείται ότι απευθύνομαι μόνο στο πρωτότυπο βιβλίο, το οποίο «έχει εξαντληθεί από καιρό». Και τότε λέει ότι η υπόθεσή μου στηρίζεται σε έναν πίνακα από αυτό το βιβλίο, εκείνον για την εξάντληση των πόρων, τον οποίον λέει ότι παραποίησα. Αυτό είναι λάθος από πολλές απόψεις.
Πρώτον, είναι προφανώς λανθασμένος ο ισχυρισμός, όπως ο Meadows τον κάνει με ένα απόσπασμα από τον Matthew Simmons, ότι «πουθενά στο βιβλίο δεν υπήρχε καμία αναφορά σχετικά με την εξάντληση οτιδήποτε μέχρι το 2000». (Ο Jørgen Randers κάνει μια παρόμοια παρατήρηση). «Τα όρια της ανάπτυξης» αναφέρουν επιδοκιμαστικά την πρώτη ετήσια έκθεση του Συμβουλίου Περιβαλλοντικής Ποιότητας της αμερικανικής κυβέρνησης, το 1970: «Φαίνεται σήμερα ότι οι ποσότητες της πλατίνας, του χρυσού, του ψευδαργύρου και του μολύβδου δεν είναι επαρκείς για να ανταποκριθούν στη ζήτηση. Με τον σημερινό ρυθμό επέκτασης ... το ασήμι, ο κασσίτερος και το ουράνιο μπορεί να εμφανίσουν ελλειμματικό ανεφοδιασμό ακόμη και σε υψηλότερες τιμές, κοντά στον χρόνο αλλαγής του αιώνα». Ο πίνακας που ο ίδιος ο Meadows δημοσιοποίησε με «τον αριθμό των ετών που τα γνωστά παγκόσμια αποθέματα θα διαρκέσουν με την τρέχουσα παγκόσμια κατανάλωση», δείχνει ότι ο χρυσός, ο μόλυβδος, ο υδράργυρος, το ασήμι, ο κασσίτερος και ο ψευδάργυρος δεν θα διαρκέσουν έως το έτος 2000. Οι περιπτώσεις συνεχίζονται.

Σύμφωνα με το μοντέλο του βιβλίου, η βασική κινητήρια δύναμη της λεγόμενης κατάρρευσης του παγκόσμιου συστήματος θα είναι η εξάντληση των πόρων, και η αποτροπή αυτού του αποτελέσματος ήταν το ευρέως διαφημιζόμενο σύνθημα του βιβλίου. Έτσι, η εστίαση σε αυτή την πτυχή του βιβλίου δύσκολα μπορεί να ονομαστεί διαστρέβλωση. Επιπλέον, το να υποστηρίζεται ότι αυτή είναι η μόνη μου κριτική αγνοεί ότι επίσης έδειξα πως το βιβλίο εξέλαβε λανθασμένα την ρύπανση και πως η ανάλυσή του για επικείμενη κατάρρευση απλά δεν επακολουθεί.