Ο πληθωρισμός καλείται να σώσει την οικονομία της ευρωζώνης

Τα οικονομικά δεδομένα δείχνουν ότι υπάρχει σύγκλιση των επιχειρηματικών κύκλων μεταξύ των οικονομιών της Ευρωζώνης. Πιο συγκεκριμένα, πρόσφατη μελέτη που θα δημοσιευτεί προσεχώς στο επιστημονικό περιοδικό του ΟΟΣΑ (Gogas 2013, Journal of Business Cycle Measurement and Analysis) δείχνει ότι μετά την εισαγωγή του κοινού νομίσματος το 1999 (με το κλείδωμα των εθνικών ισοτιμιών με το ευρώ) γενικά οι χώρες της Ευρωζώνης εμφανίζουν περισσότερο συγχρονισμένους κύκλους από όσο την προηγούμενη περίοδο. Βέβαια, αυτός ο συγχρονισμός, όπως αναφέρεται και στην σχετική μελέτη «δεν πρέπει να ερμηνευτεί ως ένδειξη γενικής οικονομικής σύγκλισης. Παρ’ όλο που οι οικονομικοί κύκλοι εμφανίζονται περισσότερο συγχρονισμένοι μετά το ευρώ, τα θεμελιώδη μεγέθη των χωρών-μελών, όπως η παραγωγικότητα και η ανταγωνιστικότητα μπορεί να μην έχουν συγκλίνει. Αποτέλεσμα αυτού μπορεί να είναι η πρόσφατη κρίση χρέους που απειλεί ακόμα και την ύπαρξη της Ευρωζώνης». Μετά την υιοθέτηση του ευρώ, οι περισσότερες από τις μικρές περιφερειακές οικονομίες αντιμετώπισαν βασικά και αθροιστικά προβλήματα ανταγωνιστικότητας. Ούσες σε μια νομισματική ένωση και ανήμπορες να αντισταθμίσουν το υψηλό κόστος εργασίας και παραγωγής (το οποίο είναι αποτέλεσμα κυρίως των διαφορών της παραγωγικότητας της εργασίας) με μια υποτίμηση, έδειξαν ότι βασίστηκαν στα ελλείμματα και την αύξηση του χρέους στην προσπάθειά τους να χρηματοδοτήσουν την ανάπτυξή τους αλλά και τις ανισορροπίες στο ισοζύγιο των τρεχουσών συναλλαγών τους.

Η περίοδος πριν από την κρίση, δηλαδή πριν το 2008, δείχνει ότι πέρα από τη σύγκλιση των επιχειρηματικών κύκλων των χωρών της Ευρωζώνης υπήρχε σύγκλιση στους ονομαστικούς μισθούς, στο επίπεδο των τιμών καθώς επίσης και στο μοναδιαίο κόστος εργασίας. Ο πληθωρισμός στις χώρες του Νότου (Ελλάδα, Ισπανία, Πορτογαλία, Ιταλία) ήταν σταθερά πάνω από το μέσο όρο της Ευρωζώνης, το οποίο αποτελεί ένδειξη σύγκλισης του επιπέδου των τιμών των χωρών που είχαν χαμηλότερες τιμές στην έναρξη της κυκλοφορίας του ευρώ. Επιπλέον, φαίνεται πώς η αύξηση των τιμών προκαλείται από την άνοδο των τιμών των μη εμπορεύσιμων αγαθών και υπηρεσιών, δηλαδή αυτών που δεν συμμετέχουν στο εμπορικό ισοζύγιο των χωρών. Από την άλλη πλευρά, η παραγωγικότητα της εργασίας δεν τείνει προς τα ίδια επίπεδα μεταξύ των χωρών και χώρες με χαμηλό βαθμό παραγωγικότητας της εργασίας πριν την ένταξη τους στη ζώνη του ευρώ εξακολουθούν να κινούνται σε χαμηλά επίπεδα.

ΤΟ ΕΥΡΩ

Οι επιπτώσεις από την χρήση του νέου νομίσματος δεν ήταν ομοιόμορφη στις χώρες μέλη: στην Ελλάδα για παράδειγμα, η υιοθέτηση του ευρώ οδήγησε σε σημαντικές αυξήσεις τιμών που μείωσαν την ανταγωνιστικότητα. Στην Ελλάδα, αυτή η απότομη αύξηση των τιμών αντιμετωπίστηκε από τους καταναλωτές ως αυτό που ονομάζουν οι οικονομολόγοι ένα «προσωρινό σοκ» (transitory) ή μια «παροδική επίδραση στο εισόδημα». Έτσι, αντιμετωπίστηκε –λανθασμένα- ως μια προσωρινή μείωση στο πραγματικό εισόδημα.

Σύμφωνα με την «υπόθεση του μονίμου εισοδήματος» του Milton Friedman, τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις αντιδρούν σε ένα τέτοιο προσωρινό σοκ προσπαθώντας να αφομοιώσουν την επίδρασή του μέσω του δανεισμού. Σύμφωνα με την θεωρία αυτή, στους καταναλωτές δεν αρέσουν απότομες βραχυπρόθεσμες αλλαγές (και προς τα κάτω αλλά και προς τα πάνω) στην κατανάλωσή τους και προσπαθούν να την αντισταθμίσουν διασπείροντας το αποτέλεσμα της προσωρινής μεταβολής σε πολλές περιόδους στο μέλλον έτσι ώστε να υπάρχει μικρή μεταβολή στην καταναλωτική συμπεριφορά. Αυτό ακριβώς συνέβη και στην Ελλάδα. Τα νοικοκυριά άρχισαν να συσσωρεύουν χρέος ελπίζοντας να το αποπληρώσουν όταν οι οικονομικές συνθήκες βελτιωθούν. Η αισιοδοξία από την συμμετοχή της Ελλάδας στην ευρωζώνη, η σταθερή ανάπτυξη και άλλοι καθαρά συναισθηματικοί και ψυχολογικοί παράγοντες όπως η ανάληψη από την Αθήνα των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004, δημιούργησαν ένα διάχυτο αίσθημα σιγουριάς ότι τα πράγματα θα πάνε καλύτερα. Αυτή η κατάσταση τροφοδοτήθηκε περισσότερο από την άνευ προηγουμένου πιστωτική επέκταση στις αρχές της δεκαετίας του 2000. Αυτή η πιστωτική ανάπτυξη υποστηρίχθηκε από την ευκολία με την οποία τα ελληνικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα μπορούσαν να έχουν πρόσβαση σε κεφάλαια από την ευρύτερη και πλέον ενοποιημένη ευρωπαϊκή αγορά κεφαλαίου. Τα πιστωτικά ιδρύματα έτσι μεγέθυναν τους ισολογισμούς τους μέσω της χρηματοοικονομικής μόχλευσης (leveraging). Αυτό αποδείχθηκε, όπως είδαμε πρόσφατα, καταστροφικό.

Η Ελλάδα, όπως και άλλες περιφερειακές οικονομίες της ευρωζώνης, αντιμετώπισαν ένα χάσμα παραγωγικότητας σε σχέση με τις κεντρικές οικονομίες. Για να είναι επιτυχημένη η νομισματική ένωση στο σύνολό της, η οικονομική σύγκλιση ήταν απαραίτητη τόσο στα κρατικά οικονομικά (έλλειμμα, χρέος) όσο και στην οικονομική απόδοση του ιδιωτικού τομέα (παραγωγικότητα, καινοτομία). Η αδικαιολόγητη ευφορία που ακολούθησε την εισαγωγή του ευρώ με το «εύκολο χρήμα» (εύκολο, αλλά δανεικό) δημιούργησε μια ψευδαίσθηση πλούτου που αποπροσανατόλισε τόσο τον ιδιωτικό τομέα όσο και τις κυβερνήσεις από το να εστιάσουν στην ανάπτυξη και την μείωση του χάσματος παραγωγικότητας από τους ευρωπαϊκούς μας εταίρους. Ακόμα χειρότερα, οι διαφορές στην παραγωγικότητα και οι ασύμμετροι επιχειρηματικοί κύκλοι αντιμετωπίστηκαν όχι δομικά και ουσιαστικά αλλά με νέο δανεισμό. Όπως αναφέραμε παραπάνω, η νομισματική πολιτική της ΕΚΤ είναι αναγκαστικά σχεδιασμένη να εξυπηρετεί τις «μεγάλες» χώρες της ΕΕ καθώς αυτές παράγουν συντριπτικά το μεγαλύτερο μέρος του ευρωπαϊκού ΑΕΠ. Στον βαθμό που κάποιες από τις μικρότερες οικονομίες αντιμετωπίζουν δυσμενείς μεταβολές στο ΑΕΠ τους που δεν είναι συγχρονισμένο με τις λεγόμενες «μεγάλες» χώρες, το μόνο εργαλείο που μπορούν να χρησιμοποιήσουν είναι η δημοσιονομική πολική. Η Ελλάδα όπως και άλλες μικρές περιφερειακές οικονομίες στην ΕΕ προσπάθησαν να αντιμετωπίσουν αυτές τις ασυμμετρίες δημιουργώντας ελλείμματα και αυξάνοντας το δημόσιο χρέος φτάνοντας στην κρίση χρέους που αντιμετωπίζει η Ευρωζώνη.

ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΚΑΙ ΙΣΟΤΙΜΙΑ