Ο κόκκινος Γουάιτ

Στον απόηχο της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008 και της επακόλουθης παγκόσμιας οικονομικής ύφεσης, έχει γίνει κοινός τόπος για πολιτικούς, ειδήμονες και οικονομολόγους να επικαλούνται τη μνήμη του Bretton Woods. Τον Ιούλιο του 1944, εν μέσω του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, εκπρόσωποι από 44 χώρες συγκεντρώθηκαν σε αυτή την απομακρυσμένη πόλη του New Hampshire για να δημιουργήσουν κάτι που δεν υπήρχε ποτέ πριν: ένα παγκόσμιο νομισματικό σύστημα που θα διοικείται από έναν διεθνή οργανισμό. Ο «κανόνας του χρυσού» από τα τέλη του 19ου αιώνα, το οργανικό θεμέλιο της πρώτης μεγάλης οικονομικής παγκοσμιοποίησης, είχε καταρρεύσει κατά τη διάρκεια του προηγούμενου παγκοσμίου πολέμου. Οι προσπάθειες για να αναβιώσει τη δεκαετία του 1920 αποδείχθηκαν καταστροφικά ανεπιτυχείς. Οι οικονομίες και το εμπόριο κατέρρευσαν. Οι διασυνοριακές εντάσεις βρίσκονταν στα ύψη. Στη δεκαετία του 1930, διεθνιστές στο Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ ήταν αποφασισμένοι να επιλύσουν τις αδυναμίες του διεθνούς οικονομικού συστήματος, μια για πάντα. Σύμφωνα με τα λόγια του Harry Dexter White, τότε ελάχιστα γνωστού αξιωματούχου του Υπ. Οικονομικών ο οποίος έγινε ο -όχι και τόσο αναμενόμενος- αρχιτέκτονας του συστήματος του Bretton Woods, είχε έρθει η ώρα να οικοδομηθεί ένα «New Deal για έναν νέο κόσμο».

Δουλεύοντας παράλληλα και σε μια ακανθώδη συνεργασία με τον Βρετανό ομόλογό του, τον επαναστατικό οικονομολόγο Τζον Μάυναρντ Κέυνς (John Maynard Keynes), ο Γουάιτ έθεσε ως στόχο να δημιουργήσει τις οικονομικές βάσεις για μια βιώσιμη μεταπολεμική παγκόσμια ειρήνη. Οι κυβερνήσεις θα πρέπει να αποκτήσουν περισσότερη δύναμη από τις αγορές, αλλά και λιγότερα προνόμια για να μην μπορούν να τις χειραγωγούν ώστε να προσπορίζονται εμπορικά κέρδη. Το εμπόριο στο μέλλον θα αξιοποιηθεί για την εξυπηρέτηση της πολιτικής συνεργασίας με τον τερματισμό των ελλείψεων σε χρυσό και δολάρια. Οι κερδοσκόποι που τροφοδότησαν (και επωφελήθηκαν από) τους φόβους αυτών των ελλείψεων θα αλυσοδένονταν από τους περιορισμούς που θα τίθεντο στις ξέφρενες διασυνοριακές ροές κεφαλαίων. Τα επιτόκια θα καθορίζονται από κυβερνητικούς εμπειρογνώμονες εκπαιδευμένους στη νέα ισχυρή πειθαρχία της μακροοικονομίας, στην ίδρυση της οποίας ο Κέυνς είχε καθοριστικό ρόλο. Ένα νεοσυσταθέν Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) θα διασφαλίσει ότι οι συναλλαγματικές ισοτιμίες δεν χειραγωγούνται για να δημιουργηθεί κάποιο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Το πιο σημαντικό, εκκολαπτόμενοι δικτάτορες ποτέ πια δεν θα είναι σε θέση να χρησιμοποιούν εμπόδια στο εμπόριο και τις συναλλαγματικές ροές ως εργαλεία οικονομικής επιθετικότητας, καταστρέφοντας τους γείτονές τους και να ρίχνοντας λάδι στη φωτιά του πολέμου.

Παρ’ ότι ποτέ δεν κατείχε κανέναν επίσημο τίτλο κάποιας σημασίας, ο Γουάιτ είχε πετύχει μέχρι το 1944 να έχει αδικαιολόγητα ευρεία επιρροή επί της αμερικανικής εξωτερικής και οικονομικής πολιτικής. Απρόθυμα σεβαστός από τους συναδέλφους του εγχωρίως και τους ομολόγους του στο εξωτερικό για την τραχιά ευφυΐα του, την προσοχή του στη λεπτομέρεια, το διαρκές κίνητρό του και την ικανότητα του στη χάραξη πολιτικής, ο Γουάιτ έκανε ελάχιστη προσπάθεια να είναι αρεστός. «Δεν έχει την παραμικρή ιδέα πώς να συμπεριφέρεται ή να τηρεί τους κανόνες μιας πολιτισμένης συνεύρεσης», γκρίνιαζε ο Κέυνς. Αλαζόνας και τρομακτικός, ο Γουάιτ ήταν επίσης νευρωτικός και ανασφαλής, έχοντας πάντα σαφή επίγνωση ότι η αδύναμη θέση του στην Ουάσιγκτον εξαρτάτο εξ ολοκλήρου από την ικανότητά του να κρατά εξοπλισμένο με δραστικές πολιτικές τον υπουργό Οικονομικών Henry Morgenthau, έναν έμπιστο του προέδρου Φραγκλίνου Ρούσβελτ με περιορισμένο μυαλό,. Ο Γουάιτ αρρώσταινε συχνά από άγχος πριν από διαπραγματεύσεις με τον Κέυνς, και στη συνέχεια εκρήγνυτο κατά τη διάρκειά τους. «Εμείς θα προσπαθήσουμε», ξεστόμισε ο Γουάιτ κατά τη διάρκεια μιας ιδιαίτερα έντονης σύσκεψης, «να παραγάγουμε κάτι που η υψηλότητά σας θα μπορεί να καταλάβει».

Όμως, ως ο επικεφαλής αρχιτέκτονας του Bretton Woods, ο Γουάιτ διαχειρίστηκε τον πολύ πιο ευφυή Βρετανό ομόλογό του, διακρίνοντας τον εαυτό του ως έναν αδιάλλακτο εθνικιστή που θα μπορούσε να εξάγει κάθε πλεονέκτημα από την τεκτονική μετατόπιση στις γεωπολιτικές συνθήκες που τέθηκαν σε κίνηση από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο Γουάιτ έθεσε τις βάσεις για μια δολαριοκεντρική μεταπολεμική τάξη, αντιθετική στα μακροχρόνια βρετανικά συμφέροντα, ιδιαίτερα δεδομένου ότι σχετίζονταν με την κατάρρευση της αποικιακής αυτοκρατορίας του Ηνωμένου Βασιλείου. Ακόμα και οι στενότεροι συνεργάτες του Γουάιτ δεν γνώριζαν, ωστόσο, ότι το μεταπολεμικό όραμά του περιλάμβανε μια πολύ πιο ριζική αναδιάταξη της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ, με επίκεντρο τη δημιουργία μιας μόνιμης στενής συμμαχίας με τη νέα ευρωπαϊκή ανερχόμενη δύναμη – την Σοβιετική Ένωση. Και σίγουρα οι περισσότεροι δεν γνώριζαν ότι ο Γουάιτ ήταν πρόθυμος να χρησιμοποιήσει έκτακτα μέσα για την επίτευξή της.

Κατά τη διάρκεια 11 ετών, αρχής γενομένης από τα μέσα της δεκαετίας του 1930, ο Γουάιτ ενήργησε ως τυφλοπόντικας των Σοβιετικών, δίνοντάς τους μυστικές πληροφορίες και συμβουλές για το πώς να διαπραγματευτούν με την κυβέρνηση Ρούσβελτ και υποστηρίζοντάς τους κατά τη διάρκεια εσωτερικών πολιτικών συζητήσεων. Ο Γουάιτ ήταν πιθανώς πιο σημαντικός για τις σοβιετικές υπηρεσίες πληροφοριών από τον Alger Hiss, τον αξιωματούχο του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, ο οποίος ήταν ο πιο διάσημος κατάσκοπος στις αρχές του Ψυχρού Πολέμου.

Η αλήθεια σχετικά με τις ενέργειες του Γουάιτ ήταν ξεκάθαρη για τουλάχιστον 15 χρόνια τώρα, αλλά οι ιστορικοί παραμένουν βαθιά διχασμένοι σχετικά με τις προθέσεις του και την κληρονομιά του, αμήχανοι από το χάσμα μεταξύ των δημόσιων απόψεων του Γουάιτ για την πολιτική οικονομία, οι οποίες ήταν γενικά προοδευτικές και κεϋνσιανές, και της παράνομης συμπεριφοράς του για λογαριασμό των Σοβιετικών. Μέχρι πρόσφατα, η υπόθεση Γουάιτ έμοιαζε με έναν μυστήριο φόνο με μάρτυρες και ένα όπλο, αλλά χωρίς σαφές κίνητρο.