Η αυτοκαταστροφή του Πούτιν | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η αυτοκαταστροφή του Πούτιν

Η νέα ρωσική εκστρατεία κατά της διαφθοράς θα βουλιάξει το καθεστώς
Περίληψη: 

Σε μια προσπάθεια να εδραιώσει την εξουσία του και να αυξήσει την υποστήριξη της κοινή γνώμης, ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν έχει ξεκινήσει μια μεγάλη εκστρατεία κατά της διαφθοράς. Παρά τις προθέσεις του, ωστόσο, η πολιτική αυτή θα μπορούσε να αποδειχθεί το τέλος του Πούτιν.

Ο IVAN KRASTEV είναι επικεφαλής του Κέντρου για τις Φιλελεύθερες Στρατηγικές στη Σόφια της Βουλγαρίας και μόνιμος συνεργάτης στο Ινστιτούτο Ανθρωπιστικών Επιστημών στη Βιέννη.
Ο VLADISLAV INOZEMTSEV είναι καθηγητής οικονομικών, διευθυντής του Κέντρου για μετα-Βιομηχανικές Σπουδές και επισκέπτης συνεργάτης στο Ινστιτούτο Ανθρωπιστικών Επιστημών στη Βιέννη.

Η περασμένη άνοιξη ήταν παράξενα ήρεμη στη Ρωσία. Το κίνημα διαμαρτυρίας, που δημιουργήθηκε μετά τις μη καθαρές βουλευτικές εκλογές το φθινόπωρο του 2011, έχει σχεδόν διαλυθεί και οι ελπίδες για ουσιαστική πολιτική φιλελευθεροποίηση έχουν ξεθωριάσει. Οι υψηλού προφίλ φιλελεύθεροι υποχωρούν ή συνταξιοδοτούνται, μια δεκαριά ακτιβιστές της αντιπολίτευσης βρίσκονται στην φυλακή και ο Πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν είναι ακλόνητος. Ακόμη και ο καιρός ήταν καλός, παραπλανώντας ίσως το Κρεμλίνο να πιστέψει ότι δεν έχει πολλά να φοβηθεί. Στην πραγματικότητα, έχει: με ακούσιο τρόπο, η πρόσφατη εκστρατεία του Πούτιν κατά της διαφθοράς έχει θέσει τις βάσεις για την κατάρρευση του συστήματος.

Η εκστρατεία κατά της διαφθοράς αποτελούσε επιλογή. Τον Απρίλιο, η κάτω βουλή του ρωσικού νομοθετικού Σώματος ψήφισε ένα νόμο που απαγορεύει στα μέλη και των δύο Σωμάτων να διατηρούν τραπεζικούς λογαριασμούς στο εξωτερικό. Η απαγόρευση επεκτάθηκε σε όλους τους δημόσιους λειτουργούς, συμπεριλαμβανομένων των υπαλλήλων της Κεντρικής Τράπεζας και των λειτουργών των κρατικών επιχειρήσεων. Τρεις μήνες αφότου ο Πούτιν υπογράψει το νόμο, οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι θα πρέπει να αποκλειστούν από το άνοιγμα τραπεζικών λογαριασμών στο εξωτερικό, ούτε καν για να πληρώνουν έξοδα εκπαίδευσης ή ιατρικά έξοδα.

Ο Πούτιν δεσμεύτηκε ότι αυτό είναι μόνο η αρχή. Ο ίδιος και οι σύμβουλοί του γνωρίζουν καλά ότι η πάταξη της διαφθοράς είναι δημοφιλής. Υπολογίζουν στην εκστρατεία αυτή για να βρουν περισσότερη υποστήριξη μετά τις διαδηλώσεις, και για να κινητοποιήσουν τους υποστηρικτές του Πούτιν. Αυτό που το Κρεμλίνο υποτιμάει, ωστόσο, είναι ότι η εκστρατεία θα μπορούσε να αποτελέσει δίκοπο μαχαίρι που θα απονομιμοποιήσει τελικά το καθεστώς, καθώς οι ίδιοι οι στενοί συνεργάτες του Πούτιν «εκκαθαρίζονται» ενώ «ξεπλένεται» ο οίκος της κυβέρνησης.

ΑΠΟ ΤΟΝ ΓΚΟΡΜΠΑΤΣΩΦ ΣΤΟΝ ΠΟΥΤΙΝ

Η τύχη της εκστρατείας κατά του αλκοόλ του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, τα τελευταία χρόνια της Σοβιετικής Ένωσης, θα έπρεπε να αποτελεί ένα είδος προειδοποίησης. Από το 1980, το αλκοόλ είχε γίνει σημαντική αιτία θανάτου, απουσίας από την εργασία και χαμηλής παραγωγικότητας στην χώρα. Το κόστος του για τη σοβιετική οικονομία ανήλθε σε περισσότερο από το 10% του εθνικού εισοδήματος. Όταν ο Γκορμπατσώφ ξεκινούσε ένα πρόγραμμα για τον τερματισμό του αλκοολισμού, το 1985, επιδοκιμάστηκε σε όλη την χώρα για το θάρρος του και το στρατηγικό του όραμα. Η εκστρατεία πέτυχε τη μείωση της κατανάλωσης αλκοόλ, αλλά αυτό δεν απέτρεψε από το να εξελιχθεί γρήγορα σε πολιτική καταστροφή. Οι απλοί Σοβιετικοί πολίτες πίστευαν ότι το να πίνουν μέχρι θανάτου ήταν δικαίωμά τους, και αντιστάθηκαν ενεργά στην προσπάθεια του κράτους να το αλλάξει. Γελοιοποίησαν την πολιτική, παράκουσαν τους κανονισμούς κι έφτιαχναν τα δικά τους αλκοολούχα ποτά. Αυτές οι χαμηλού κινδύνου μορφές καθημερινής αντίστασης ήταν ένα τεράστιο πρόβλημα για τον Γκορμπατσώφ, επειδή οι άνθρωποι στράφηκαν εναντίον του Κομμουνιστικού Κόμματος. Μέχρι τη στιγμή που η εκστρατεία κατά του αλκοόλ εγκαταλείφθηκε, στα τέλη του 1987, είχε πλήξει σοβαρά τόσο την αξιοπιστία των μεταρρυθμίσεων του Γκορμπατσώφ όσο και τη δημοτικότητα του Σοβιετικού ηγέτη.

Η προσπάθεια του Πούτιν για την καταπολέμηση της διαφθοράς θα μπορούσε κάλλιστα να έχει παρόμοια μοίρα. Σήμερα, αντιμετωπίζει ένα πρόβλημα που αφορά τα δικαιώματα: οι ρωσικές ελίτ πιστεύουν ότι έχουν το δικαίωμα να ληστεύουν τη χώρα ελεύθερα. Πράγματι, είναι ένα ουσιαστικό μέρος της άτυπης συμφωνίας τους με τον Πούτιν. Είναι τόσο πεπεισμένες για την ιερότητα αυτής της συμφωνίας που είναι έτοιμες να αντισταθούν στην καταπολέμηση της διαφθοράς με νύχια και με δόντια. Ορισμένοι Ρώσοι επιχειρηματίες έχουν ήδη παραιτηθεί από τη Γερουσία, προκειμένου να κρατήσουν τους ξένους τραπεζικούς λογαριασμούς τους. Άλλοι έχουν προσπαθήσει να κρύψουν καλύτερα τα χρήματά τους. Στα επόμενα δύο - τρία χρόνια, η εκστρατεία κατά της διαφθοράς θα μπορούσε να ξεθωριάσει το μύθο της εξουσίας του Πούτιν με τον ίδιο τρόπο που η αποτυχημένη εκστρατεία του Γκορμπατσώφ κατά του αλκοόλ αποκάλυψε τις αδυναμίες του Κομμουνιστικού Κόμματος.

Κάνοντας τα πράγματα χειρότερα για τις ελίτ, η εκστρατεία τις κατέλαβε εξαπίνης. Κατά τη διάρκεια της θητείας του στην εξουσία, ο Πούτιν φρόντισε να μη θίξει τις ελίτ και να μην ενδυναμώσει την οργή της κοινωνίας γι' αυτές. Στην πραγματικότητα, η οικογένεια του πρώην Ρώσου προέδρου Μπόρις Γέλτσιν ενθάρρυνε τον Πούτιν να ανέλθει στην εξουσία σαφώς για να αποτρέψει κάθε προσπάθεια για την καταπολέμηση της υψηλού επιπέδου πολιτικής διαφθοράς και για να επανεξετάσει τα αποτελέσματα της αντιδημοφιλούς πολιτικής των ιδιωτικοποιήσεων. Έτσι, όταν ο Πούτιν έσφιξε τα λουριά ως προς το λάδωμα – πιο γνωστή είναι η περίπτωση του φυλακισμένου πρώην ολιγάρχη Μιχαήλ Κοντορκόφσκι - ο ίδιος περιορίστηκε σε επιθέσεις ακριβείας εναντίον γνωστών στόχων. Στη διάρκεια των ημερών που ο Πούτιν κυβερνούσε τη Ρωσία σε συνεργασία με τον τότε πρόεδρο Ντμίτρι Μεντβέντεφ, η διαφθορά αντιμετωπιζόταν κυρίως ως θεσμικό ζήτημα που έπρεπε να θεραπευτεί από την αγορά και όχι από τα δικαστήρια. Μεταξύ 2009 και 2012, ο αριθμός των διεφθαρμένων Ρώσων αξιωματούχων που καταδικάστηκαν από δικαστήριο έπεσε σχεδόν στο μισό, από 10.700 στις 5.500.