Η αυτοκαταστροφή του Πούτιν

Τα σημάδια της αναστάτωσης είναι εμφανή. Τον Φεβρουάριο, ο Βλαντιμίρ Πεκτίν, ο πρόεδρος της Επιτροπής Δεοντολογίας της Δούμας (και πολύ γνωστός υποστηρικτής του Πούτιν), έγινε από ειρωνεία της τύχης το πρώτο υψηλά ιστάμενο θύμα της κήρυξης του πολέμου κατά της διαφθοράς. Αφού ο Ναβάλνι αποκάλυψε στο blog του ότι ο Πεκτίν παρέλειψε να δηλώσει ιδιοκτησία αξίας πολλών εκατομμυρίων δολαρίων στο Μαϊάμι, ο Πεκτίν αναγκάστηκε να παραιτηθεί από το βουλευτικό αξίωμα. Ο Πούτιν δεν ήθελε να τιμωρήσει τον αφοσιωμένο Πεκτίν, αλλά αναγκάστηκε να το κάνει με βάση τους δικούς του κανόνες. Η υπόθεση είναι ενδεικτική: Ο Πούτιν δεν μπορεί να αποφασίσει μονομερώς σχετικά με τους στόχους της εκστρατείας κατά της διαφθοράς.

Εκτός από το επεισόδιο του Πεκτίν, το Κρεμλίνο προχώρησε πλήθος υποθέσεων καταπολέμησης της διαφθοράς που εμπλέκουν διάφορες κυβερνητικές υπηρεσίες και κρατικές εταιρείες. Το Υπουργείο Άμυνας ήταν το πρώτο. Μετά από έρευνα, ο υπουργός Άμυνας Ανατόλι Σερντιούκοφ απολύθηκε και ανακρίθηκε ως μάρτυρας σε μια υπόθεση που αφορούσε παράνομες πωλήσεις ακινήτων στρατιωτικής ιδιοκτησίας, που οδήγησαν σε ζημιές άνω των 130 εκατομμυρίων δολαρίων. Έπειτα ήταν μια υπόθεση υπεξαίρεσης από το Υπουργείο Περιφερειακής Ανάπτυξης που αφορούσε την κατασκευή εγκαταστάσεων για την σύνοδο κορυφής Οικονομικής Συνεργασίας Ασίας-Ειρηνικού, στο Βλαδιβοστόκ, το 2012 (ο πρώην αναπληρωτής υπουργός Ρομάν Πάνοφ κατέληξε στην φυλακή). Λίγο αργότερα, η OAO Ρωσικά Διαστημικά Συστήματα, η εταιρεία που είναι υπεύθυνη για την κατασκευή του δορυφορικού συστήματος εντοπισμού θέσης GLONASS, βρέθηκε στο επίκεντρο ενός σκανδάλου όταν αποκαλύφθηκε ότι πάνω από 210.000.000 δολάρια είχαν μεταφερθεί σε λογαριασμούς σκοτεινών εταιρειών. Και μόλις πρόσφατα, το Υπουργείο Γεωργίας, το Υπουργείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και το Υπουργείο Συγκοινωνιών έχουν γίνει το επίκεντρο σκανδάλων διαφθοράς υψηλά ιστάμενων. Σε κάθε περίπτωση, το ηθικό δίδαγμα της ιστορίας του Πούτιν είναι σαφές: η κλεψιά με αντάλλαγμα την αφοσίωση παραμένει κάτι σύνηθες, αλλά αν οι ελίτ θέλουν να συνεχίσουν να απολαμβάνουν το δικαίωμά τους να κλέβουν, θα πρέπει να επαναπατρίσουν τα χρήματα και τις οικογένειές τους στη Ρωσία. Στην περίπτωση των κρατικών αξιωματούχων, η διατήρηση χρημάτων στο εξωτερικό θεωρείται πλέον προδοσία.

Ένα σημαντικό πρόβλημα, ωστόσο, είναι ότι οι ελίτ δεν έχουν τίποτα να κερδίσουν από αυτή τη νέα συμφωνία. Η ρωσική ιστορία τούς έχει διδάξει ότι σε καιρούς εκκαθαρίσεων, κανείς δεν μπορεί να αισθάνεται ασφαλής – οι δήμιοι του σήμερα είναι τα θύματα του αύριο. Η εκστρατεία κατά της διαφθοράς δεν θα εκκαθαρίσει τις ελίτ, αλλά θα αποκαθάρει όσους έχουν ενταχθεί καλύτερα στα παγκόσμια επιχειρηματικά δίκτυα. Η εκστρατεία καταπολέμησης της διαφθοράς έχει μεταφέρει την εξουσία για τη διαχείριση της οικονομίας από σχετικά ικανούς φιλελεύθερους οικονομολόγους σε μάνατζερ που χαίρουν υποστήριξης από τις κορυφαίες υπηρεσίες επιβολής του νόμου. Δεν είναι καθόλου περίεργο, λοιπόν, ότι αυτό που προπαγανδίζεται ως πόλεμος κατά της διαφθοράς έχει μετατραπεί σε έναν πόλεμο για την εξουσία ανάμεσα σε δύο ή περισσότερες φυλές διεφθαρμένων αξιωματούχων. Προς το παρόν, η εκστρατεία κατά της διαφθοράς έχει αποδυναμώσει τη θέση εκείνων που είναι πλησιέστερα στον πρωθυπουργό Ντμίτρι Μεντβέντεφ - όχι επειδή είναι πιο διεφθαρμένοι, αλλά επειδή κρίνονται ως λιγότερο πιστοί. Ο Πούτιν, εν τω μεταξύ, είναι καταδικασμένος να αντιμετωπίσει τις μορφές της καθημερινής αντίστασης της γραφειοκρατίας, όπως οι συνεχείς καθυστερήσεις, τα χαμένα αρχεία, οι ασαφείς εξηγήσεις και τα χαμηλού κινδύνου μποϊκοτάζ.

Δύο παράγοντες απεργάζονται τη διάβρωση της εξουσίας του Πούτιν: η φυσική τάση των ελίτ να σκέφτονται πέρα από τα βραχυπρόθεσμα συμφέροντά τους και η αυξημένη απαίτηση του Πούτιν για αφοσίωση. Όσον αφορά το πρώτο σημείο, οι ελίτ είναι ανήσυχες γιατί η νομιμοποίηση του συστήματος έχει τις ρίζες της στην προσωπική δημοτικότητα του Πούτιν, και ο Πούτιν δεν έχει κάνει τίποτα για να προετοιμάσει το σύστημα για την ενδεχόμενη αποχώρησή του. Ως προς το δεύτερο, ο Πούτιν έχει επαναπροσδιορίσει την αφοσίωση, έτσι ώστε αυτή να σημαίνει πλέον όχι μόνο ότι στηρίζει τις αποφάσεις του Κρεμλίνου, αλλά και τον επαναπατρισμό των περιουσιακών στοιχείων από το εξωτερικό και την καταπολέμηση των επικριτών τού Πούτιν ως προσωπικών του εχθρών. Έτσι, αν και αυτό μπορεί να φαίνεται σαν εδραίωση του Πούτιν στην εξουσία μέσω της εκστρατείας κατά της διαφθοράς, στην πραγματικότητα ο ίδιος βρίσκεται σε μια κρίσιμη στιγμή και κινδυνεύει να χάσει τον έλεγχό του στις ελίτ.

Ένα γνωστό παράδοξο για όσους σπουδάζουν τη διαφθορά είναι ότι όσο περισσότερο τα μέσα μαζικής ενημέρωσης γράφουν για τη διαφθορά, τόσο περισσότεροι άνθρωποι θεωρούν την χώρα τους και την κυβέρνησή τους ως διεφθαρμένη. Αλλά, δεν είναι μόνο αυτό η γνώριμη δυναμική που λειτουργεί στη Ρωσία. Στην πραγματικότητα, οι πρόσφατες έρευνες αποκαλύπτουν μια άλλη συσχέτιση που θα πρέπει να τρομοκρατήσει τους ειδικούς του Κρεμλίνου: η άνοδος των προσδοκιών των πολιτών από την καταπολέμηση της διαφθοράς οδηγεί σε αιτήματα για ριζική πολιτική αλλαγή. Και παρ’ όλο που το Κρεμλίνο ελπίζει ότι η αυξανόμενη ανασφάλεια των ελίτ θα τις κάνει πιο υπάκουες, ένα βάσιμο εναλλακτικό σενάριο είναι ότι θα τις ωθήσει να αναζητήσουν εγγυήσεις εκτός του συστήματος του Πούτιν. Έτσι, αντίθετα με τις προσδοκίες του Κρεμλίνου, η εκστρατεία κατά της διαφθοράς θα μπορούσε να αποδυναμώσει την εμπιστοσύνη των ελίτ αλλά και να ενισχύσει τα αιτήματα των πολιτών για αλλαγή. Σε μια προσπάθεια να αναθεωρήσει τη συμφωνία που τον έχει κρατήσει στην εξουσία για πάνω από μια δεκαετία, ο Πούτιν μπορεί κάλλιστα να έχει προετοιμάσει το έδαφος της ίδιας της πτώσης του.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.