Γιατί ο Ρουχανί κέρδισε – και γιατί ο Χαμενεΐ το επέτρεψε | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Γιατί ο Ρουχανί κέρδισε – και γιατί ο Χαμενεΐ το επέτρεψε

Η εποχή του Αχμαντινετζάντ φτάνει σε ένα ευοίωνο τέλος
Περίληψη: 

Εκ των υστέρων, είναι εύκολο να καταλάβουμε γιατί ο ιρανικός λαός υποστήριξε τον Χασάν Ρουχανί. Λιγότερο προφανής είναι ο λόγος για τον οποίο ο Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ επέτρεψε να έρθει αυτό το αποτέλεσμα. Μια εξήγηση είναι ότι ήθελε να αποφύγει μια επανάληψη του 2009. Ένας άλλος λόγος - που εξηγεί καλύτερα την ανεκτική του στάση απέναντι στην επιθετική εκστρατεία του Ρουχανί - είναι ότι ο Αγιατολάχ είναι έτοιμος να εξουσιοδοτήσει έναν μεσολαβητή, ο οποίος μπορεί να αποκαταστήσει τις «φθαρμένες» σχέσεις του Ιράν με τον υπόλοιπο κόσμο και να το σώσει από την οικονομική καταστροφή.

Η SUZANNE MALONEY είναι συνεργάτιδα στο Κέντρο Saban για την Πολιτική στη Μέση Ανατολή, στο Ινστιτούτο Brookings.

Πριν από τέσσερα χρόνια, μετά την αμφιλεγόμενη επανεκλογή του Ιρανού προέδρου Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ, οι δρόμοι του Ιράν γέμισαν με διαδηλωτές που ζητούσαν να μάθουν τι είχε συμβεί με την ψήφο τους. Προσφάτως, οι ψηφοφόροι πήραν τελικά την απάντησή τους - και για μια ακόμη φορά γέμισαν τους δρόμους της χώρας. Αυτή την φορά όμως, πανηγύριζαν καθώς η κυβέρνηση επιβεβαίωσε ότι ο Χασάν Ρουχανί, ο προεδρικός υποψήφιος ο οποίος είχε αγωνιστεί υποσχόμενος μεταρρυθμίσεις και εκ νέου άνοιγμα στον κόσμο, είχε κερδίσει μια συντριπτική νίκη.

Η εκλογή του Ρουχανί, ενός κεντρώου κληρικού που ήταν κοντά στην κορυφή της εξουσίας του Ιράν από την επανάσταση του 1979, συνιστά ένα αναπάντεχα ευοίωνο τέλος στην εποχή Αχμαντινετζάντ. Ο Ρουχανί είναι ένας απροκάλυπτος πραγματιστής με άφθονη εμπειρία από ελιγμούς στο θεοκρατικό σύστημα του Ιράν. Είναι πολύ ευαίσθητος για να ενδώσει σε ένα γράπωμα της εξουσίας α λα Αχμαντινετζάντ. Και ως κληρικός κατευνάζει τους φόβους της θρησκευτικής τάξης της Ισλαμικής Δημοκρατίας. Υιοθέτησε μεταρρυθμιστική ρητορική κατά την διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας, αλλά δεν θα αποκλίνει πολύ από τις αρχές τού συστήματος, εκ των οποίων η κύρια αρχή είναι η υπεροχή του Ανώτατου Ηγέτη. Εν τω μεταξύ, η επικέντρωση του Ρουχανί στο οικονομικό κόστος της κακής διαχείρισης του Αχμαντινετζάντ απηχεί τους παραδοσιακούς τού καθεστώτος, καθώς και τον πληθυσμό που βάλλεται επί μια δεκαετία κατά την οποία εντείνονταν οι κακουχίες και η καταστολή. Συνολικά, ο νέος πρόεδρος θα μπορούσε να επωφεληθεί από μια ευρύτερη βάση στήριξης περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον στην μετεπαναστατική ιστορία του Ιράν, ένα σημαντικό όπλο, καθώς ο ίδιος επιδιώκει να οδηγήσει τη χώρα έξω από την απομόνωση και την οικονομική κρίση.

Βαδίζοντας προς τις εκλογές, μια νίκη του Ρουχανί φαινόταν απίθανη. Ο ευνοούμενος υποψήφιος των Συντηρητικών θεωρείτο ο Σαΐντ Τζαλίλι, ένας ευσεβής και σχολαστικός γραφειοκράτης που διορίστηκε ως επικεφαλής πυρηνικός διαπραγματευτής πριν από έξι χρόνια. Τα κύρια προσόντα του Τζαλίλι γι’ αυτή την θέση ήταν η ιδιότητά του ως «επιζών μάρτυρας» (έχασε ένα πόδι στον πόλεμο με το Ιράκ), το χλωμό μέτωπό του (από την ευσυνείδητη προσευχή) και η καλλιέργειά του δίπλα στον Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, τα τελευταία δέκα χρόνια. Είναι εύκολο να καταλάβουμε γιατί ο Τζαλίλι θεωρήθηκε ότι προηγείτο των υπολοίπων: είναι ουσιαστικά μια βελτιωμένη έκδοση του Αχμαντινετζάντ, η νεότερη γενιά σκληροπυρηνικών που διαθέτει απόλυτη δέσμευση στα ιδανικά της επανάστασης, αλλά ο οποίος, δεδομένου του περιορισμένου του πανεθνικού προφίλ του, θα ήταν απόλυτα υποταγμένος στον Χαμενεΐ.

Αντίθετα, ο Ρουχανί προκάλεσε αρχικά ελάχιστο ενθουσιασμό στο εσωτερικό του Ιράν και ακόμη λιγότερη προσοχή έξω από την χώρα, παρά την έμμεση επίσημη έγκριση του Αλί Ακμπάρ Χασεμί Ραφσαντζανί, του κατεξοχήν διαμεσολαβητή στο εξουσιαστικό σύστημα του Ιράν. Επειδή ο κλήρος είναι τόσο δημοφιλής στο Ιράν αυτή τη στιγμή κι επειδή οι σκληροπυρηνικοί κατέκριναν σχεδόν ασταμάτητα τις θέσεις του Ρουχανί για το πυρηνικό ζήτημα, οι προοπτικές του φαίνονταν αμυδρές. Επιπλέον, στην απίθανη περίπτωση που η εκστρατεία του πήγαινε καλά, θεωρείτο ότι οι σκληροπυρηνικοί δεν θα είχαν κανέναν ενδοιασμό να κάνουν ό, τι χρειαζόταν για να εξουδετερώσουν μια πιθανή απειλή.

Εκ των υστέρων όμως, είναι πασιφανές ότι ο Ρουχανί είχε μια σειρά από πράγματα που λειτουργούσαν υπέρ του. Πρώτον, η εκστρατεία του ήταν οξύτερη από ό, τι πίστευαν πολλοί ότι θα είναι. Αντιτάχθηκε στις «κόκκινες γραμμές» του καθεστώτος, για παράδειγμα, με την υπόσχεση να απελευθερώσει τους πολιτικούς κρατούμενους. Και σε μια σαφή αναφορά στον Μιρ Χοσεΐν Μουσαβί και στον Μεχντί Καρουμπί, δύο υποψήφιους μεταρρυθμιστές οι οποίοι συνελήφθησαν μετά τις εκλογές του 2009, είπε ότι θα απελευθερώσει επίσης όλους εκείνους που παραμένουν σε κατ' οίκον περιορισμό. Ο Ρουχανί συγκρούστηκε έντονα με τον επικεφαλής της εκστρατείας Τζαλίλι και παρέκαμψε τα κρατικά μέσα ενημέρωσης με την δημοσιοποίηση ενός συναρπαστικού βίντεο που αναδείκνυε την εμπειρία του κατά τη διάρκεια του πολέμου με το Ιράκ (ήταν στο Ανώτατο Συμβούλιο Άμυνας, ήταν μέλος του Ανωτάτου Συμβουλίου για την Υποστήριξη του Πολέμου και διοικητής της Εναέριας Άμυνας του Ιράν, μεταξύ άλλων θέσεων) και στις διαπραγματεύσεις για τα πυρηνικά (ήταν κορυφαίος πυρηνικός διαπραγματευτής του Ιράν, το 2003-2005). Η επιθετική του εκστρατεία τράβηξε την προσοχή ενός δυσαρεστημένου πληθυσμού του Ιράν, ο οποίος τελικά άρχισε να συρρέει στις συγκεντρώσεις του.

Ο Ρουχανί επωφελήθηκε επίσης από μια άνευ προηγουμένου συμμαχία μεταξύ τού μαχητικού μεταρρυθμιστικού κινήματος του Ιράν και της κεντροδεξιάς παράταξης, στην οποία είναι γνωστό ότι ανήκουν ο Ρουχανί καθώς και ο Ραφσαντζανί. Το ρήγμα μεταξύ των δύο παρατάξεων χρονολογείται από τα πρώτα χρόνια της επανάστασης. Έγινε πιο έντονο μετά την άνοδο των μεταρρυθμιστών στην εξουσία, το 1997, όταν ο Μοχάμαντ Χαταμί, ο αγγελιοφόρος της μεταρρύθμισης, εξελέγη πρόεδρος σε μια μεγάλη ανατροπή. Συμμαχώντας τώρα με την κεντροδεξιά, οι μεταρρυθμιστές βρίσκονται στην κατεύθυνση της εξόδου από την πολιτική έρημο στην οποία μαράζωναν μετά το τέλος της προεδρίας Χαταμί. Συμμαχώντας με τους ρεφορμιστές, ο Ρουχανί πέτυχε την ισχυρή συνένωση των δύο παρατάξεων και την αποχώρηση του Μοχάμεντ Ρέζα Αρέφ από την προεκλογική κούρσα, του μοναδικού εγκεκριμένου μεταρρυθμιστή υποψήφιου. Αντίθετα, το συντηρητικό στρατόπεδο παρέμεινε διαιρεμένο, δεν συνενώθηκε ποτέ υπό έναν και μόνο ανεξάρτητο υποψήφιο. Αν τα κατάφερνε να συσπειρωθεί, θα μπορούσε τουλάχιστον να έχει πάει τις εκλογές στο δεύτερο γύρο.