Γιατί ο Ρουχανί κέρδισε – και γιατί ο Χαμενεΐ το επέτρεψε

Φυσικά, το πιο σοβαρό πλεονέκτημα του Ρουχανί ήταν η πικρή δυστυχία τού ιρανικού λαού, που έχουν γίνει μάρτυρες της κατάρρευσης του νομίσματός τους, της επιστροφής των μέτρων λιτότητας που είχαν να αντιμετωπίσουν από το πόλεμο Ιράν-Ιράκ και της απογύμνωσής τους από βασικά δικαιώματα και ελευθερίες κατά την διάρκεια των τελευταίων οκτώ ετών. Το γεγονός ότι ήταν έτοιμοι και πάλι να πιστέψουν σε κάτι, ακόμη και μετά τη συντριπτική απογοήτευση των εκλογών του 2009, υπογραμμίζει την αξιοσημείωτη δέσμευσή τους στην ειρηνική αλλαγή και τους δημοκρατικούς θεσμούς.

Όλα αυτά θα μπορούσαν να εξηγήσουν τη μαζική προσέλευση την ημέρα των εκλογών και τη συντριπτική νίκη του Ρουχανί. Δεν εξηγεί, όμως, γιατί ο Χαμενεΐ απέφυγε τα τεχνάσματα που χαρακτήρισαν τις εκλογές του 2009 και γιατί επέτρεψε την επικύρωση ενός τέτοιου αποτελέσματος.

Μια εξήγηση είναι ότι ο Αγιατολάχ απλά υπολόγισε λάθος και είδε, για άλλη μια φορά, να τον ξεπερνούν τα γεγονότα, όταν η υποψηφιότητα του Ρουχανί κυριάρχησε χωρίς τίποτα να προμηνύει κάτι τέτοιο. Πράγματι, είναι πιθανό ο Χαμενεΐ να περίμενε πραγματικά από του Ιρανούς ότι θα ψήφιζαν τους συντηρητικούς. Άλλωστε, οι συντηρητικοί είχαν στη διάθεσή τους όλα τα πλεονεκτήματα στο Ιράν από το 2005: κυριαρχούν στα θεσμικά του όργανα και υπαγορεύουν τους όρους της συζήτησης. Με τους κορυφαίους μεταρρυθμιστές στην φυλακή ή στην εξορία, κανείς δεν περίμενε ότι οι δυνάμεις της αλλαγής θα μπορούσαν να αναβιώσουν με τόση ισχύ. Όταν οι προσδοκίες του αποδείχθηκαν αβάσιμες, ο Χαμενεΐ μπορεί απλά να επέλεξε να μην διακινδυνεύσει μια επανάληψη του 2009.

Υπάρχει και μια άλλη πιθανότητα, όμως, η οποία και εξηγεί καλύτερα την παράξενα ανεκτική στάση του Χαμενεΐ απέναντι στην επιθετική εκστρατεία του Ρουχανί και την εκπληκτική αντιπαράθεση που έλαβε χώρα μεταξύ των οκτώ υπόλοιπων προεδρικών υποψηφίων στην κρατική τηλεόραση, μόλις μια εβδομάδα πριν από τις εκλογές. Σε αυτή την αντιπαράθεση, η ανταλλαγή απόψεων σχετικά με γενικά θέματα εξωτερικής πολιτικής μετεξελίχθηκε ξαφνικά σε μια ανταρσία στο θέμα των πυρηνικών. Ένας υποψήφιος, ο Αλί Ακμπάρ Βελαγιατί, γέννημα θρέμμα της συντηρητικής βάσης του καθεστώτος, επιτέθηκε στον Τζαλίλι για την αποτυχία να συνάψει μια πυρηνική συμφωνία και γιατί επέτρεψε την αύξηση των αμερικανικών κυρώσεων στο Ιράν.

Η φοβερά ειλικρινής συζήτηση που ακολούθησε την μομφή του Βελαγιατί πρόδωσε την ανησυχία του ιρανικού κατεστημένου για την αυξανόμενη αδυναμία τού καθεστώτος. Μπορούσε να γίνει κατανοητή μόνο ως παρέμβαση - μια πρωτοβουλία των πιο πιστών υποστηρικτών του καθεστώτος, με σκοπό τη διάσωση του συστήματος, αναγνωρίζοντας τις επικίνδυνες στενωπούς του και κάνοντας έκκληση για ρεαλισμό (αντίθετα από τον δογματισμό του Τζαλίλι). Η συζήτηση ήταν επίσης μια αναγνώριση ότι η δυστυχία των Ιρανών η οποία προκαλείται από τις κυρώσεις δεν μπορεί πλέον να καταπραϋνθεί από τις επιδείξεις των πυρηνικών ή ακόμη και από την προσφυγή στο θρησκευτικό εθνικισμό.

Επομένως, είναι δυνατόν να φανταστεί κανείς ότι η απρόσμενη γενναιοδωρία του Χαμενεΐ, συμπεριλαμβανομένης της έκκλησης της τελευταίας στιγμής σε κάθε Ιρανό - ακόμη και σε εκείνους που δεν υποστηρίζουν την Ισλαμική Δημοκρατία - να ψηφίσουν, ήταν προγραμματισμένη. Σε αυτή την περίπτωση, τα επιχειρήματα εκείνων που βλέπουν την εκλογή του Ρουχανί ως μια επανάληψη της συγκλονιστικής πολιτικής ανατροπής που πέτυχε ο Χαταμί το 1997, είναι αβάσιμα. Αντ' αυτού, η εκλογή τού Ρουχανί είναι σαν ένας αντίλαλος της αιφνίδιας αλλαγής του Χαμενεΐ, το 1988 και το 1989, όταν ανέθεσε στον Ραφσαντζανί, έναν ρεαλιστή, να τερματίσει τον πόλεμο με το Ιράκ και στη συνέχεια βοήθησε τον Ραφσαντζανί να κερδίσει την προεδρία, έτσι ώστε να μπορεί να ηγηθεί του προγράμματος της μεταπολεμικής ανασυγκρότησης. Τώρα, όπως και τότε, ο Χαμενεΐ δεν θυσιάζεται. Ίσως επιτρέποντας τη νίκη στον Ρουχανί να είναι ο τρόπος του για να ενδυναμώσει έναν συμφιλιωτή που θα αποκαταστήσει τις φθαρμένες σχέσεις του Ιράν με τον υπόλοιπο κόσμο και θα βρει κάποια λύση στην πυρηνική διαμάχη που να επιτρέπει στην χώρα να αναβιώσει τις εξαγωγές πετρελαίου και να αποκαταστήσει τις εμπορικές του συναλλαγές.

Αυτό δεν σημαίνει, βέβαια, ότι ο Ρουχανί έχει εύκολο έργο. Πρέπει να αγωνιστεί για την υποστήριξη των σκληροπυρηνικών και για να εξασφαλίσει τουλάχιστον τη συνέχιση της σιωπηρής υποστήριξης του Χαμενεΐ. Με αυτό τον τρόπο, θα πρέπει να ξεπεράσει μια δεκαετία δυσαρέσκειας. Κατά τη διάρκεια της θητείας του ως επικεφαλής των συνομιλιών για τα πυρηνικά, ο Ρουχανί έκανε τη μοναδική σοβαρή παραχώρηση που έχει προσφέρει ποτέ η Ισλαμική Δημοκρατία όσον αφορά τις πυρηνικές φιλοδοξίες της: μια πολυετή αναστολή των δραστηριοτήτων εμπλουτισμού ουρανίου, που έληξε λίγο πριν αναλάβει τα καθήκοντά του ο Αχμαντινετζάντ.

Αυτή η κίνηση απέφερε στον Ρουχανί την ατέλειωτη οργή των σκληροπυρηνικών, συμπεριλαμβανομένου του Χαμενεΐ, ο οποίος ενέκρινε την συμφωνία, αλλά προειδοποίησε δημοσίως για τους κινδύνους τής πυρηνικής διπλωματίας του Ρουχανί, το περασμένο καλοκαίρι. Σήμερα, ωστόσο, πολλοί Ιρανοί - συμπεριλαμβανομένων, προφανώς, πολλών από το κατεστημένο- βρίσκουν θελκτική την ικανότητά του να επεξεργαστεί μια βιώσιμη συμφωνία με τον υπόλοιπο κόσμο για το πυρηνικό ζήτημα. Η εκλογή του υποδηλώνει, επομένως, ότι θα μπορούσε να είναι προ των πυλών μια ιστορική αλλαγή στη στάση του Ιράν για τον κόσμο και για το πυρηνικό ζήτημα. Παρ’ όλ’ αυτά, για να ξεπεραστούν παλιές αντιπάθειες μεταξύ των συντηρητικών και για να προωθήσει την ατζέντα του για την αλλαγή της μακιαβελικής πολιτικής κουλτούρας του Ιράν, ο Ρουχανί θα χρειαστεί τη σαφή και αταλάντευτη υποστήριξη του Χαμενεΐ, κάτι που ο Ανώτατος Ηγέτης έχει προσφέρει μόνο σε έναν πρόεδρο κατά τη διάρκεια της 25ετούς πορείας του: στον Αχμαντινετζάντ, κατά την πρώτη θητεία του.