Οι σχέσεις Ελλάδας – ΠΓΔΜ | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Οι σχέσεις Ελλάδας – ΠΓΔΜ

Ενόψει μιας λύσης ή επιμονή στο αδιέξοδο;

Μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου η ανάδειξη του Μακεδονικού σε παράγοντα αποσταθεροποίησης της νοτιο-ανατολικής Ευρώπης έφερε εκ νέου στην επιφάνεια τις εγγενείς αδυναμίες του Βαλκανικού υποσυστήματος ασφαλείας: ρεβιζιονισμός, Μεγάλη Ιδέα και αδυναμία δημιουργίας μιας κοινότητας κρατών που αντιμετωπίζουν τις προκλήσεις στο πεδίο της διεθνούς πολιτικής μέσα από win-win προσεγγίσεις. Σήμερα η διαμάχη Ελλάδας – ΠΓΔΜ επανέρχεται στο προσκήνιο με έμφαση από τους Ευρωπαίους εταίρους και τους συμμάχους στο ΝΑΤΟ. Αποτελεί ένα ζήτημα αιχμής για την ελληνική εξωτερική πολιτική και την εθνική ασφάλεια, την στρατηγική διεύρυνσης του ΝΑΤΟ στα Βαλκάνια και την διαδικασία διεύρυνσης της ΕΕ.

Η εσωτερική διαμάχη στα Σκόπια δημιουργεί πιέσεις στο πολιτικό σύστημα και τη βιωσιμότητα της πολιτικής σύμπραξης της αλβανικής συνιστώσας. Οι περισσότερο διαλλακτικοί θεωρούν ότι οι εμμονές σε ιστορικούς άξονες προώθησης των συμφερόντων της χώρας και η αρχαιολατρία συνιστούν μια λανθασμένη επιλογή που δημιουργεί δικαιολογημένες αρνητικές αντιδράσεις στην Ελλάδα έναντι ενός επιθετικού αναθεωρητισμού [1]. Ο εθνικισμός οδήγησε τους γείτονές μας σε ακραίες εκφράσεις μιας αναθεωρημένης ιστοριογραφίας [2] που αποτέλεσαν σημαντική παράμετρο του προσδιορισμού της ελληνικής πολιτικής αλλά και της αναθεωρημένης βουλγαρικής πολιτικής έναντι της προοπτικής ένταξης της χώρας στην ΕΕ.

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟΥ ΣΤΗΝ ΠΓΔΜ

Στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο τον Δεκέμβριο του 2005 η ΠΓΔΜ έλαβε καθεστώς υποψήφιας προς ένταξη χώρας, ενώ τον Οκτώβριο του 2009 η Επιτροπή συνέστησε στο Συμβούλιο την έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων. Την ίδια σύσταση έκανε τα έτη 2010 και 2011. Η ενταξιακή πορεία της χώρας καθίσταται προβληματική από μια σειρά προσδιοριστικές παραμέτρους εσωτερικής και διεθνούς υφής. Στην παρούσα φάση οι εσωτερικές διεργασίες αποτελούν μια πολυσχιδή πρόκληση για το πολιτικό σύστημα στην γείτονα χώρα.

Οι τρέχουσες εξελίξεις στην ΠΓΔΜ προκαλούν παράπλευρες, εμφανείς ή υποδόριες πιέσεις σε πολλαπλά επίπεδα. Η συστημική αντιπαράθεση του κ. Γκρούεβσκι με την αντιπολίτευση οξύνει το πολιτικό κλίμα δημιουργώντας συνθήκες ελεγχόμενης επί του παρόντος, αλλά απροσδιορίστου μελλοντικά, έντασης. Το εσωτερικό πολιτικό σκηνικό στη χώρα ταλανίζεται από κατηγορίες για αυταρχικές μορφές διακυβέρνησης. Ιδιαίτερα στο χώρο των ΜΜΕ καταγράφεται μια αντιπαράθεση με άξονα τον έλεγχο των μέσων ενημέρωσης. Η αντιπολίτευση ήδη από το 2011 καταγράφει απώλειες στην προσπάθειά της να εξεύρει βήμα δημοσιοποίησης των θέσεών της. Η παράμετρος αυτή την έχει οδηγήσει στο να καταγγείλει πρακτικές ανελευθερίας τύπου, καθώς η πρόσβασή της στα ΜΜΕ είναι περιορισμένη.

Στο πρόσφατο παρελθόν ο South East Europe Media Organisation (SEEMO), ως μέλος του International Press Institute, κατήγγειλε παραβιάσεις της ελευθερίας του έντυπου τύπου. Μέσα από την έκθεση που υπέβαλλε καταγράφεται μια συστηματική προσπάθεια περιορισμού της ελευθερίας του Τύπου και φίμωσης των δημοσιογράφων που αλλοιώνει τον πλουραλισμό. Αιτία αυτής της αρνητικής αξιολόγησης ήταν το επιλεκτικό κλείσιμο εφημερίδων και η κρατική χρηματοδότηση αποκλειστικά φιλικών προς την κυβέρνηση Γκρούεβσκι εντύπων. Το κλείσιμο, τον Ιούλιο του 2011, τριών ημερησίων εφημερίδων και ενός τηλεοπτικού σταθμού (A1 TV) προκάλεσε τις έντονες διαμαρτυρίες της Ένωσης Συντακτών της ΠΓΔΜ αλλά και την καταγγελία του καθεστώτος ανελευθερίας της χώρας από την SEEMO. Ο τηλεοπτικός σταθμός είχε σταθεί κριτικά απέναντι στην απόφαση του κρατικού Πανεπιστημίου του Στιπ να απονέμει στους φοιτητές του πτυχία στα οποία απεικονίζεται το αστέρι της Βεργίνας. Η στάση αυτής της μερίδας του Τύπου αντανακλούσε μια εναλλακτική πολιτική έναντι της Ελλάδας, που θεμελιωνόταν στην αποφυγή πρακτικών πρόκλησης και δημιουργίας κλίματος έντασης. Ήταν η φωνή της λογικής σε μια προσπάθεια προσέγγισης της Ελλάδας και δημιουργίας ενός στοιχειώδους κλίματος εμπιστοσύνης. Τον προβληματισμό της για τους οργανωτικούς και λειτουργικούς κανόνες της δημοκρατίας στην ΠΓΔΜ έθεσε πρόσφατα και η Ιρλανδική Προεδρία σε επίπεδο διμερών επαφών. Τότε επισημάνθηκε η ανάγκη προώθησης των εσωτερικών μεταρρυθμίσεων με βάση το πλαίσιο της Συμφωνίας της Οχρίδας, η προστασία του πλουραλισμού και των ΜΜΕ, αλλά και η αναμόρφωση του εκλογικού συστήματος.

Η διεύρυνση της ΕΕ προϋποθέτει διαχρονικά την αποδοχή καταστατικών και δικαιϊκών κανόνων και την εφαρμογή ενός κανονιστικού πλαισίου από πλευράς υποψήφιων κρατών-μελών. Σε έκθεση του επίτροπου για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα του Συμβουλίου της Ευρώπης στην ΠΓΔΜ, Ν. Μούιζνιεκς, καταγράφονται παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και η αδυναμία προστασίας τους, ειδικά στην περίπτωση των Ρομά, αλλά και στην απαγόρευση παροχής ταξιδιωτικών εγγράφων σε πολίτες της χώρας. Ουσιαστικά, η έκθεση περιέγραφε τους δύο πυλώνες που προκαλούν εσωτερική αστάθεια: μη ισόνομη αντιμετώπιση των εθνοτήτων και πρακτικές κοινωνικού αποκλεισμού.

Η Έκθεση Προόδου της Επιτροπής για το 2012 επισημαίνει αδυναμίες στο πεδίο διεθνοτικής συνεργασίας, όπως καταγράφηκαν από τον ΟΑΣΕ, στο νομοθετικό πλαίσιο διεξαγωγής των εκλογών, τον εκλογικό κώδικα, σε ζητήματα διαφάνειας και χρηματοδότησης των κομμάτων, επικαιροποίησης των εκλογικών καταλόγων, εκφοβισμού των ψηφοφόρων και τον διαχωρισμό του κρατικού μηχανισμού από την λειτουργία των πολιτικών κομμάτων [3]. Νοηματικά και λειτουργικά, τα προβλήματα παραπέμπουν στον εκσυγχρονισμό της πολιτικής οργάνωσης της χώρας και του οργανογράμματος που διέπει τις σχέσεις κράτους και πολιτικών φορέων. Θύματα αυτών των διαρθρωτικών και συνταγματικών αδυναμιών είναι συχνά οι πολίτες και η έκφραση αυτονομίας σε επίπεδο πολιτικής βούλησης και πολιτικών επιλογών.

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΣΤΑΘΕΙΑ ΚΑΙ ΕΘΝΟΤΙΚΟΣ ΚΑΤΑΚΕΡΜΑΤΙΣΜΟΣ

Η πολιτική αστάθεια, η οποία κλιμακώθηκε το Δεκέμβριο του 2012, προκάλεσε την άμεση επέμβαση της ΕΕ και στη συνέχεια την επίσκεψη του αρμόδιου για ζητήματα διεύρυνσης Ευρωπαίου επιτρόπου, Σ. Φούλε, στη χώρα. Στόχος ήταν η οικοδόμηση διαύλων επικοινω-νίας και πολιτικής συνεργασίας προκειμένου να αντιμετωπιστεί η πολιτική κρίση αλλά και ζητήματα που αφορούσαν την ελευθερία του Τύπου. Οι καταγεγραμμένες εσωτερικές, ενδο-κυβερνητικές και διεθνοτικές έριδες απειλούν όχι μόνο την εσωτερική συνοχή της χώρας αλλά και τους μακροστρατηγικούς στόχους που έχει θέσει η ηγεσία της ΠΓΔΜ. Αυτό υπογράμμισε στα Σκόπια ο κ. Φούλε, προσπαθώντας να υπερτονίσει σε όλες τις πολιτικές δυνάμεις και στους εθνοτικούς εκπροσώπους την ανάγκη υιοθέτησης μιας κοινής στρατηγικής έναντι του ζητήματος του ονόματος και της ένταξης της χώρας στον ευρω-ατλαντικό άξονα. Η διαμεσολάβηση του κ. Φούλε πέτυχε την προσωρινή άρση του πολιτικού αδιεξόδου στη χώρα, αφού η πολιτική αστάθεια απειλούσε την ολοκλήρωση του Ενταξιακού Διαλόγου Υψηλού Επιπέδου ανάμεσα στην ΕΕ και την ΠΓΔΜ. Μια εκ των θεματικών αποτελούσε η ενίσχυση του κράτους δικαίου και η ελευθερία του Τύπου και της έκφρασης, πεδία στα οποία καταγράφονται διαχρονικά αρνητικές επιδόσεις με βάση την ευρωπαϊκή τάξη δικαίου.

Ο ηγέτης της αντιπολίτευσης, Μπράνκο Τσερβένκοφσκι, αμφισβήτησε ευθέως την εκλογική διαδικασία δηλώνοντας δημόσια ότι η ΠΓΔΜ δεν αποτελεί κράτος δικαίου. Ο ΟΑΣΕ κατηγοριοποίησε τις παρατυπίες στην εκλογική διαδικασία σε πεδία όπως οι διπλοψηφίες, ο εκφοβισμός ψηφοφόρων και η μυστικότητα της εκλογικής διαδικασίας. Η υλοποίηση της απειλής της αντιπολίτευσης να μη συμμετάσχει στις εκλογές θα οδηγούσε σε συνθήκες εθνικού διχασμού με απρόβλεπτα αποτελέσματα για την ίδια τη χώρα αλλά και την αξιολόγηση της πορείας της από την ΕΕ. Η ηγεσία των Σκοπίων, δια στόματος του υπουργού Οικονομικών, κατήγγειλε την προσπάθεια κύκλων στη χώρα «να δημιουργήσουν συνθήκες χάους», πολιτική η οποία κατά τον ίδιο αποδοκιμάστηκε από το εκλογικό σώμα στις πρόσφατες δημοτικές εκλογές.

Παρά τη διαμεσολάβηση του κ. Φούλε, καταγράφηκαν βίαιες αντιδράσεις μετά τον διορισμό του Τ. Τζαφέρι, πρώην στελέχους του UCK και μέλος του συγκυβερνώντος DUI, στη θέση του υπουργού Άμυνας. Τα γεγονότα έδειξαν την αδυναμία αποδοχής από μερίδα των πολιτών, των επιλογών που εκ των πραγμάτων επιβάλλει η συγκατοίκηση στην εξουσία των δύο πολιτικών και εθνοτικών συνιστωσών. Εν μέσω της πολιτικής κρίσης και της εύθραυστης πολιτικής εκεχειρίας, ο πρόεδρος Γ. Ιβάνοφ εξέφρασε το φόβο του για την ενταξιακή πορεία της χώρας από το πολιτικό αδιέξοδο. Η πολιτική που προωθούν τα Σκόπια οικοδομείται στην άποψη ότι η έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων θα αποσυμφορήσει το πολιτικό κλίμα και θα εξομαλύνει την πολιτική κατάσταση. Μάλιστα, θεωρεί τη μη λήψη ημερομηνίας έναρξης των ενταξιακών διαπραγματεύσεων στα τέλη του περασμένου έτους ως γενεσιουργό αιτία της πολιτικής κρίσης στη χώρα.

Μετά τις τελευταίες εκλογές, η ηγεσία του Ν. Γκρούεφσκι έχει ανοίξει πολλαπλά μέτωπα στο εσωτερικό της χώρας. Η πρόκληση για τον ίδιο είναι να διατηρήσει τη συνοχή του κυβερνητικού συνασπισμού, η οποία απειλείται από έριδες με αφορμή εναλλακτικές προτάσεις για απεμπλοκή από το επί σειρά ετών αδιέξοδο με την Ελλάδα. Το αλβανικό DUI του Αλί Αχμέτι πιέζει για ένταξη στην Ατλαντική Συμμαχία δημιουργώντας σημεία τριβής σε πολιτικό επίπεδο και επίπεδο συνεργασίας ανάμεσα στις δύο εθνοτικές συνιστώσες της χώρας. Η κριτική του Ν. Γκρούεβσκι επικεντρώνεται στο γεγονός ότι ο Α. Αχμέτι δείχνει να υποτιμά τη σημασία του ονόματος της χώρας αποδίδοντας σημασία στην ένταξη αυτή καθ’ εαυτή. Η επιλογή αυτή καταδεικνύει πρώτον, μια διάσταση απόψεων όσον αφορά τις προτεραιότητες των δύο κυβερνητικών εταίρων και δεύτερον, την επιλογή τού να θεμελιώσει την πολιτική του χωρίς υποχωρήσεις έναντι της Ελλάδας. Μάλιστα, στην ανακοίνωση του κυβερνώντος κόμματος δηλώνει ανυποχώρητος από τις θέσεις του και θετικός για την ένταξη της ΠΓΔΜ στο ΝΑΤΟ μόνο υπό τις προϋποθέσεις που έχει θέσει. Η διαφοροποίηση των δύο εταίρων αποδομεί στο εσωτερικό και στο εξωτερικό τον κοινό κυβερνητικό άξονα και δημιουργεί ένα νεφέλωμα εθνικής στρατηγικής.

Σε αυτό το περιβάλλον εσωτερικού πολιτικού κατακερματισμού προστίθενται και οι φωνές της αντιπολίτευσης που καταγγέλλει αντι-δημοκρατικές πρακτικές και συντονισμένη προσπάθεια περιορισμού της δημόσιας έκφρασής της. Οι δημόσιες δια-μαρτυρίες των Α. Αχμέτι, Μ. Τσερβενκόφσκι και Λ. Γκεοργκίεφσκι ανάγκασαν τον Γκρούεβσκι να δηλώσει ότι σέβεται τις απόψεις των πολιτικών του αντιπάλων. Διαχώρισε, ωστόσο, τη θέση του δηλώνοντας ότι η δική του άποψη εκφράζει την επίσημη πολιτική της ΠΓΔΜ ως συνταγματικός και κοινοβουλευτικός εντολοδόχος. Υπογράμμισε με έμφαση ότι η γνώμη τού κάθε πολίτη στη χώρα είναι σημαντική, υπονοώντας ότι θα εμμείνει στην απόφαση του να διεξάγει δημοψήφισμα πριν από οποιαδήποτε μεγάλη απόφαση που θα αφορά στη διένεξη γύρω από το όνομα. «Θα συμβουλευτώ τους πολίτες της χώρας για κάθε σημαντικό εθνικό θέμα», ήταν η απάντηση στους επικριτές του.

Η αίσθηση που υπάρχει είναι ότι ο Ν. Γκρούεβσκι βρίσκεται υπό διεθνή πίεση για άμεση επίλυση του ζητήματος του ονόματος με την Ελλάδα. Ο ίδιος υποστηρίζει ότι δεν του ασκούνται πιέσεις, αρνούμενος να δημοσιοποιήσει λεπτομέρειες γύρω από τις προτάσεις του Μάθιου Νίμιτς. Σε ερώτηση δημοσιογράφων αν το όνομα Άνω Δημοκρατία της Μακεδονίας (Upper Republic of Macedonia) συνιστά μια ικανοποιητική για τον ίδιο λύση, αρνήθηκε να κάνει σχόλια. Ερωτηματικό αποτελεί η παλαιότερη δέσμευσή του για διεξαγωγή δημοψηφίσματος πριν από την αποδοχή πολιτικής λύσης.

Η ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ

Σε συνέντευξη του στο γερμανικό Der Spiegel, ο πρόεδρος των Σκοπίων, Ιβανόφ, προσδιόρισε το ζήτημα ως «ιστορικό, γεωπολιτικό και ψυχολογικό», χωρίς ωστόσο να αναφερθεί στην βουλγαρική παράμετρο του ζητήματος. Οι διεργασίες που είναι λιγότερο γνωστές αφορούν τις οργανωμένες προσπάθειες αναχαίτισης φιλο-βουλγαρικών αισθημάτων στη χώρα αλλά και παράλληλες συνέργειες που στοχεύουν στην προσέγγιση Σόφιας και Σκοπίων.

Ήδη από τον Ιούλιο του 2005, δέκα μη κυβερνητικοί οργανισμοί από την ΠΓΔΜ και τη Βουλγαρία, με τη συμμετοχή διανοουμένων από τις δύο χώρες, δημιούργησαν την «Επιτροπή για τη Μακεδονία» ανοίγοντας γραφεία σε ευρωπαϊκές και αμερικανικές πόλεις. Στόχος της είναι να «προωθήσει τις διμερείς επαφές σε επίπεδο εκπαίδευσης, πολιτιστικών επαφών, επιστημονικών ανταλλαγών, οικονομικών σχέσεων και επαφών σε επίπεδο κομμάτων και ατόμων, και να βοηθήσει τις κοινωνίες στις δύο χώρες να αποδεσμευτούν γρηγορότερα από τις ιδεολογικές προκαταλήψεις του παρελθόντος και να προσδιορίσουν το θετικό κοινό συμφέρον που θα θεμελιώσει τις σχέσεις τους στο μέλλον».

Στο παρελθόν, οι πρώην πρωθυπουργοί Γκεορκίεφσκι και Μπουκόφσκι είχαν προτείνει τον κοινό εορτασμό της εξέγερσης του Ίλιντεν από Βουλγαρία και ΠΓΔΜ. Η πρόταση προκάλεσε την μήνι ιστορικών στα Σκόπια αφού με αυτόν τον τρόπο καταρριπτόταν η έννοια της διαφορετικότητας μεταξύ των δύο λαών και ενισχυόταν η βουλγαρική πολιτική ιστορικής και πολιτισμικής αφομοίωσης, ενώ ταυτόχρονα υπερκαλυπτόταν η εθνική ταυτότητα των κατοίκων της ΠΓΔΜ. Παράλληλα ενεργοποιήθηκε μια νέα βουλγαρική πολιτική απόδοσης της βουλγαρικής υπηκοότητας που ανησυχεί ιδιαίτερα τα Σκόπια. Οι προσπάθειες αυτές δεν ανέτρεψαν τις σημαντικές διαφορές ανάμεσα σε Σκόπια και Σόφια. Η αντι-βουλγαρική ρητορική μέρους του πολιτικού συστήματος της ΠΓΔΜ αποτελεί πρόκληση για τη Σόφια. Το ίδιο προκλητική θεωρήθηκε και η πρόταση, το Νοέμβριο του 2006, ομάδας βουλευτών να οικειοποιηθούν ιστορικά γεγονότα τα οποία αντιμετωπίζονται στη Σόφια ως εθνικά ιστορικά σύμβολα. Η πρόταση υπερψηφίστηκε σε δια-κομματικό επίπεδο και έκτοτε αποτέλεσε ένα από τα σημεία που οδήγησαν τη Βουλγαρία στην υιοθέτηση μιας νέας πολιτικής προσέγγισης των σχέσεών της με την ΠΓΔΜ. Η μεταβολή της βουλγαρικής πολιτικής έναντι της ΠΓΔΜ κατέστη σαφής ήδη από το 2009, όταν ο Βούλγαρος πρόεδρος επεσήμανε ότι η στήριξη της Σόφιας στην πορεία ένταξης της ΠΓΔΜ στην ΕΕ απαιτούσε την τήρηση κανόνων και ανάληψη δεσμεύσεων όσον αφορά την έκφραση αλυτρωτικών βλέψεων [4].

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ

Η προσέλκυση νέων επενδυτών σε μια χειμαζόμενη οικονομία σε συνθήκες ιδιαίτερα υψηλής ανεργίας αποτελεί στρατηγικό στόχο της κυβέρνησης Γκρούεβσκι. Με αυτό το σκοπό η ηγεσία της χώρας αναζητά επενδυτές στο Κατάρ, επιδιώκει οικονομική συνεργασία με το Αζερμπαϊτζάν, συνεργασία στον αγροτικό τομέα με την Ουγγαρία και πολυεπίπεδη συνεργασία με την Τουρκία. Τουρκικές εταιρείες έχουν εκφράσει έντονο ενδιαφέρον για επενδύσεις σε τεχνολογικές και βιομηχανικές ζώνες ανάπτυξης (technological-industrial development zones) στις οποίες θα παρέχονται πολλαπλές διευκολύνσεις σε επενδυτικά σχήματα. Όλα αυτά εν μέσω ενός ζοφερού οικονομικού κλίματος αλλά και δυσαρέσκειας από τις οικονομικές ανεπάρκειες.

Η ανεργία στο τρίτο τρίμηνο του 2012 βρισκόταν στο 30,6%, το μικρότερο ποσοστό την τελευταία οκταετία. Ο προϋπολογισμός του 2013 δημιουργεί πιέσεις σε πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο, αν και προβλέπει διευκολύνσεις για την στήριξη της ρευστότητας των επιχειρήσεων και των νέων επιχειρηματιών αλλά και σε επίπεδο φορολογίας. Στόχος είναι η ενίσχυση της ανάπτυξης, η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και η βέλτιστη χρήση των δανείων που έλαβε η χώρα από την Παγκόσμια Τράπεζα. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της κυβέρνησης, το χρέος ανέρχεται στο 30,6% του ΑΕΠ, ποσοστό το οποίο η αντιπολίτευση αξιολογεί ως ιδιαίτερα υψηλό, παρά το γεγονός ότι η χώρα δεν υποβαθμίστηκε από τους διεθνείς οίκους αξιολόγησης. Τη μη υποβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας της χώρας εκμεταλλεύτηκε πολιτικά και επικοινωνιακά η κυβέρνηση Γκρούεβσκι προκειμένου να αιτιολογήσει τη λήψη μέτρων σταθεροποίησης της οικονομίας.

Ο προϋπολογισμός του 2013 προσαρμόστηκε στα αναθεωρημένα οικονομικά δεδομένα και στις παρενέργειες της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης για τη χώρα. Τα δημοσιονομικά προβλήματα στην ΕΕ επηρέασαν τις οικονομικές προοπτικές της ΠΓΔΜ τη στιγμή που οι πιέσεις για αύξηση των δαπανών στο κοινωνικό πεδίο αυξήθηκαν σημαντικά λόγω της υψηλής ανεργίας. Εν μέσω αυτών των προκλήσεων τέθηκε και το ζήτημα αντιμετώπισης του οξύτατου δημογραφικού προβλήματος. Η κυβέρνηση υποστηρίζει ότι αντιμετωπίζει με αποτελεσματικότητα το ζήτημα μέσα από ένα κοινωνικό και πολιτισμικό πρίσμα, καθώς τα στατιστικά στοιχεία δείχνουν αύξηση της γεννητικότητας το τρίτο τρίμηνο του 2012 που ανήλθε στο 3,5%.

ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΜΙΑ ΛΥΣΗ

Η επίλυση του ζητήματος σε συνθήκες πολυεπίπεδης κρίσης στην Ελλάδα και πολιτικής κρίσης στην ΠΓΔΜ εγκυμονεί κινδύνους. Οι κρίσεις αποτελούν ευκαιρίες, ωστόσο βεβιασμένοι ή άστοχοι χειρισμοί μπορούν να τις επιδεινώσουν, κι αυτή είναι μια παράμετρος που οφείλουν να λάβουν υπόψη τους και οι διαμεσολαβητές. Η όποια λύση θα πρέπει να αντιμετωπίζει το πρόβλημα στη βάση του και να μην υπονομεύει τη βιωσιμότητα της. Μια διαδικαστικού ή απλά επικυρωτικού χαρακτήρα λύση είναι πιθανό να αμφισβητηθεί μεσοπρόθεσμα ή βραχυπρόθεσμα. Κυρίως θα πρέπει να ικανοποιεί όλες τις εμπλεκόμενες πλευρές, αφού αυτές θα κληθούν ν’ αντιμετωπίσουν τις συνέπειες μιας πολιτικής απόφασης. Αυτό συνιστά μια κρίσιμη παράμετρο επιλεξιμότητας που θα πρέπει πάλι να λάβουν υπόψη τους και οι διαμεσολαβητές.

Στις συνομιλίες της με την Ιρλανδή ομόλογό της, η του Αναπληρώτρια Πρωθυπουργός και υπεύθυνη για τις Ευρωπαϊκές Υποθέσεις, Τεούτα Αρίφ,ι ζήτησε τη στήριξη της Ιρλανδικής Προεδρίας και έθεσε ως χρονικό ορίζοντα των προ-ενταξιακών διαπραγματεύσεων το τέλος του 2013. Δήλωσε ότι η ΠΓΔΜ «θα συνεχίσει να υιοθετεί μια εποικοδομητική στάση στο ζήτημα του ονόματος και να συνεισφέρει στην οικοδόμηση φιλικών σχέσεων με τις χώρες του εγγύς περιβάλλοντος της». Η αναφορά αυτή δεν είχε μόνο ως αποδέκτη την Ελλάδα αλλά και την Βουλγαρία η οποία επαναπροσδιόρισε τη στρατηγική της έναντι των Σκοπίων. Το χρονικό πλαφόν που θέτουν τα Σκόπια δεν μπορεί να αποσυνδεθεί από την αντίληψη ότι η δεινή οικονομική θέση της Ελλάδας συνιστά μια ευκαιρία άσκησης πίεσης στην Αθήνα.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ζήτησε την έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων μέχρι τα τέλη Ιουνίου. Η πρότασή της θεμελιώθηκε με βάση τις ετήσιες εκθέσεις προόδου αλλά και ζητήματα τεχνικής φύσης που αφορούν οικονομικά και πολιτικά κριτήρια ένταξης, ωστόσο δεν δεσμεύει το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και τις ευρωπαϊκές ηγεσίες. Ουσιαστικά, είναι μια πρόταση που κατατέθηκε και στο παρελθόν και ασκεί πίεση στην ελληνική πλευρά προκειμένου να συναινέσει στην έναρξη των διαπραγματεύσεων.

Ελλείψει μιας ουσιαστικά Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφαλείας, οι εταίροι της Ελλάδας θεωρούν ότι το χρονίζον ζήτημα οφείλει να επιλυθεί άμεσα. Η διαφορά αντιλήψεων ανάμεσα στην Ελλάδα και τους εταίρους της στην ΕΕ προκύπτει μεταξύ άλλων από τις διαφορετικές αξιολογήσεις για το είδος και την ένταση της απειλής την οποία συνιστά το ζήτημα του ονόματος. Η ιστορική πολυπλοκότητα των διαβαλκανικών σχέσεων και ο αλυτρωτισμός αποτελούν αρνητική παρακαταθήκη της διαδικασίας επίλυσης. Επιπλέον, πράξεις βίας όπως οι πρόσφατοι βανδαλισμοί στο ελληνικό στρατιωτικό νεκροταφείο του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου δεν διευκολύνουν τη διαδικασία επούλωσης των πληγών και αναδεικνύουν πτυχές της σκοτεινής ιστορίας των Βαλκανίων. Οι πράξεις αυτές προκάλεσαν διάβημα διαμαρτυρίας από πλευράς Ελλάδας και κατέδειξαν την αδυναμία ελέγχου των ακραίων εθνικιστικών στοιχείων στα Σκόπια. Έναν μη εποικοδομητικό ρόλο διαδραματίζει και η Ορθόδοξη Εκκλησία της ΠΓΔΜ, αφού η αναγνώρισή της ως ανεξάρτητη έχει συνδεθεί με το ζήτημα της πολιτικής επίλυσης της διένεξης Ελλάδας – ΠΓΔΜ.

Το Μακεδονικό δεν αποτελεί ζήτημα «καθαρότητας» των εθνών και ιστορικής τεκμηρίωσης, δεν συνιστά νομικής υφής διαφορά αλλά αποτελεί πρωτίστως ζήτημα ασφαλείας σε ένα υποσύστημα ασφαλείας στο οποίο διαχρονικά καταγράφονται αποσταθεροποιητικές εισροές. Αυτές αφορούν τη δράση και τις επιλογές συστημικών και εξω-συστημικών δρώντων Η νομική οδός, όπως διεφάνη και από τη διαδικασίας της Χάγης, δεν επιλύει ουσιαστικά πολιτικά ζητήματα όπως η αρχή του απαραβίαστου των συνόρων και η σταθερότητα. Μετά την απόφαση της Χάγης, οι 27 ΥΠΕΞ της ΕΕ δήλωσαν με σαφήνεια ότι η επίλυση του ζητήματος του ονόματος αποτελεί προϋπόθεση ένταξης των Σκοπίων στην Ένωση. Η δήλωση αυτή εξακολουθεί να αποτελεί τη Λυδία Λίθο της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής, αφού η Ελλάδα δεν δεσμεύεται να μεταβάλλει την πολιτική της στο μέλλον, ενώ οι γείτονες μας θα πρέπει επί της ουσίας να λειτουργήσουν «καλή τη πίστη» προκειμένου να επιλυθεί το ζήτημα.

Η στρατηγική των Σκοπίων στόχευε στην εξουδετέρωση του δικαιώματος αρνησικυρίας που διαθέτουν τα κράτη μέλη του ΝΑΤΟ. Μια τέτοια εξέλιξη θα αλλοίωνε θεμελιωδώς τις καταστατικές προβλέψεις πολιτικής και όχι απλά νομικής υφής. Το δικαίωμα αρνησικυρίας εντός της Ατλαντικής Συμμαχίας θα πρέπει να εκληφθεί ως ένα πολιτικό μέσο που διαθέτουν τα κράτη προκειμένου να προασπίσουν τα εθνικά τους συμφέροντα. Υπό αυτό το πρίσμα, η Ελλάδα προάσπισε ζωτικό εθνικό συμφέρον, ανεξάρτητα από τη νομική ερμηνεία που έδωσε η Χάγη.

Η εντατικοποίηση των διαπραγματεύσεων υπό την αιγίδα του ΟΗΕ μετά την τελευταία πρωτοβουλία του κ. Νίμιτς θα πρέπει να ικανοποιήσει όχι μόνο το αίσθημα δικαίου στο εσωτερικό των δύο κρατών αλλά και να θέσει μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης που να μην υπονομεύουν το μέλλον των διμερών σχέσεων. Μια βιώσιμη λύση θα πρέπει να οικο-δομηθεί με βάση σχέσεις καλής γειτονίας και αμοιβαίας εμπιστοσύνης χωρίς παρερμηνείες και ασαφείς ερμηνευτικές προσεγγίσεις. Υπό αυτό το πρίσμα ο ρόλος των διαμεσολαβητών απαιτεί ενάργεια και απάλειψη δυσλειτουργικών εισροών σε ένα επιβαρυμένο ιστορικά πλαίσιο διμερών σχέσεων.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

[1] Αυτός ορίζεται ως «ένα μαχητικό ιδεολογικό κίνημα» το οποίο «στοχεύει να ενώσει τα μέλη μιας ομάδας ανθρώπων που μοιράζονται μια κοινή κουλτούρα». Όπως υπογραμμίζεται, «στο πέρασμα της ιστορίας οι σύγχρονοι εθνικιστές προπαγανδίζουν ξαναγράφοντας την ιστορία, διαμορφώνοντάς την σύμφωνα με καθορισμένους στόχους. Στη σύγχρονη εποχή και υπό ορισμένες προϋποθέσεις και συνθήκες μπορούν να δημιουργηθούν έθνη μέσα από μία διαδικασία εθνογένεσης». Βλ. Hugh Poulton, Who are the Macedonians, Hurst, London, 1995, σελ. 3.
[2] Ενισχυτική αυτής της άποψης είναι η αξιολόγηση του Hugh Poulton ότι «η ιστορία συχνά αποκτά τεράστια σημασία για τους εθνικιστές…οι οποίοι την χρησιμοποιούν για να αποδείξουν την πρότερη κατοχή εδαφών από μια χώρα με την οποία το νεόφυτο έθνος ισχυρίζεται ότι έχει συγγένεια». Ibid.
[3] Βλ. The Former Yugoslav Republic of Macedonia, 2012 Progress Report, Communication From the Commission to the European Parliament and the Council, Enlargement Strategy and Main Challenges 2012-2013, http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2012/package/mk_rappor...
[4] Βλ. «Gruevski's words on Macedonian unity are unacceptable, Bulgarian President says», BTA News, October 29, 2009 και The Sofia Echo, http://sofiaecho.com/2009/10/29/806588_gruevskis-words-on-macedonian-uni... . Ακόμα «Bulgaria’s support for Macedonia condi-tional on its behaviour – Borissov», The Sofia Echo, November 16, 2009, http://sofiaecho.com/2009/11/16/816653_bulgarias-support-for-macedonia-c... .

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr