Ο δόλιος αυτοκράτορας της Ζιμπάμπουε | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Ο δόλιος αυτοκράτορας της Ζιμπάμπουε

Πώς ο Μουγκάμπε χειραγώγησε τις εκλογές

Ο Ρόμπερτ Μουγκάμπε έχει τον τρόπο του, και τα αποτελέσματα των προεδρικών, βουλευτικών και τοπικών εκλογών τής Ζιμπάμπουε θα έχουν καθοριστεί πριν να πέσει έστω κι ένα ψηφοδέλτιο στην κάλπη. Ο πανούργος 89χρονος αυταρχικός πρόεδρος, ο οποίος βρίσκεται στην εξουσία για 33 χρόνια, έχει θέσει σε εφαρμογή ένα σύστημα ασφάλειας, νομικών, φορολογικών και διοικητικών μέτρων με σκοπό να ξαναβάλει το κόμμα του «Ζιμπάμπουε Αφρικανική Εθνική Ένωση-Πατριωτικό Μέτωπο» (ZANU-PF) και πάλι στην κυβέρνηση. Ωστόσο, η αξιοπιστία κάθε εκλογών που παράγουν ένα τέτοιο αποτέλεσμα θα είναι αμφισβητήσιμη.

Το άμεσο σημείο αναφοράς - και το προηγούμενο που πρέπει να αποφεύγεται – είναι οι αμφισβητούμενες προεδρικές εκλογές στην Ζιμπάμπουε τον Ιούνιο του 2008, όταν οι ισχυροί εγχώριοι μηχανισμοί ασφαλείας και μια δέσμια εκλογική επιτροπή εξασφάλισαν την πορεία του Μουγκάμπε στην Προεδρία ανατρέποντας την νίκη στον πρώτο γύρο του Μόργκαν Τσβανγκιράι, του ηγέτη του κόμματος της αντιπολίτευσης «Κίνημα για τη Δημοκρατική Αλλαγή» (MDC). Η παρανομία αυτής της κενόδοξης νίκης ήταν εμφανής ακόμη και στους συμμάχους τού ZANU-PF στην περιοχή της νότιας Αφρικής, οι οποίοι μεσολάβησαν σε μια συμφωνία καταμερισμού τής εξουσίας το 2009 για να δοθεί η θέση του πρωθυπουργού στον Τσβανγκιράι. Αλλά η κυβέρνηση συνασπισμού που προέκυψε ήταν μακριά από το να είναι συνεκτική, δεδομένου ότι ο πρόεδρος διατήρησε τον έλεγχο όλων των μέσων ισχυρής δύναμης, συμπεριλαμβανομένου του στρατού, της αστυνομίας και των δικαστηρίων. Ανώτατοι αξιωματούχοι του ZANU-PF και του στρατού συμπλήρωσαν την επιρροή τους στην επίσημη κρατική αρχή με τα έκτακτα έσοδα που κατασχέθηκαν από τεράστια κοιτάσματα διαμαντιών στη Ζιμπάμπουε.

Μέχρι τα μέσα του 2010, τόσο το ZANU-PF όσο και το MDC κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η μακρά πολιτική κρίση στη Ζιμπάμπουε θα μπορούσε να επιλυθεί μόνο με εκλογές. Έτσι ξεκίνησε μια άτυπη προεκλογική εκστρατεία που διήρκεσε πάνω από τρία χρόνια. Τα κόμματα δεν μπορούσαν να συμφωνήσουν σχετικά με τους κανόνες για έναν δίκαιο προεκλογικό αγώνα, πόσο μάλλον σε μια ημερομηνία για τις εκλογές. Η διαδικασία είχε περαιτέρω αποπροσανατολιστεί από αντιδικίες για ένα νέο σύνταγμα, το οποίο οδήγησε σε ένα συμβιβαστικό έγγραφο – που υποσχόταν νέα πολιτικά δικαιώματα, αλλά άφησε την εκτελεστική εξουσία σε μεγάλο βαθμό ανέπαφη – το οποίο το εκλογικό σώμα υποδέχθηκε θετικά σε ένα δημοψήφισμα τον Μάρτιο 2013. Το ZANU-PF διεξήγαγε το μεγαλύτερο μέρος τής εκτεταμένης προεκλογικής εκστρατείας, οργανώνοντας τους παραδοσιακούς ψηφοφόρους του, κυρίως στην ύπαιθρο. Εν τω μεταξύ, η κομματική οργάνωση του MDC, πάντα ισχυρότερη στις αστικές περιοχές έναντι των αγροτικών, άργησε να ανακάμψει από την -κρατικής εμπνεύσεως και εφαρμογής- εκλογική βία του 2008, όταν περί τα 200 μέλη της σκοτώθηκαν.

ΠΑΙΖΟΝΤΑΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΚΑΝΟΝΕΣ

Οι συνθήκες ενώπιον της κάλπης φέτος διαφέρουν σε σημαντικό βαθμό από το 2008. Οι προηγούμενες εκλογές εξελίχθηκαν με φόντο τον υπερπληθωρισμό, τις ελλείψεις τροφίμων, την εκτεταμένη χολέρα, δημόσιες υπηρεσίες υπό κατάρρευση και απροκάλυπτη πολιτική βία. Σήμερα, η οικονομία της Ζιμπάμπουε έχει σταθεροποιηθεί, το άχρηστο δολάριο της Ζιμπάμπουε έχει αντικατασταθεί (πολλά ξένα νομίσματα υπολογίζονται ως νόμιμο χρήμα), ο τύπος είναι πλουραλιστικός, σχολεία και κλινικές έχουν ξανανοίξει και υπάρχουν αγαθά στα ράφια των καταστημάτων. Το πιο σημαντικό, ο Μουγκάμπε και το ZANU-PF φαίνεται να αναγνωρίζουν ότι μια απροκάλυπτη επανάληψη της εκλογικής βαρβαρότητας του 2008 θα υπονομεύσει το κύρος του κράτους τους. Ως εκ τούτου, τώρα διακηρύσσουν ρητορικά την ειρήνη, ενώ απολαμβάνουν τους καρπούς του φόβου που φύτεψαν σε προηγούμενες περιόδους εκφοβισμού. Επίσης, φαίνεται να έχουν επενδύσει τεράστια ποσά σε μέτρα χειραγώγησης των εκλογικών μηχανισμών.

Ένα παράδειγμα είναι το επίμαχο ζήτημα της ημερομηνίας των εκλογών. Η συμφωνία καταμερισμού τής εξουσίας και ένας οδικός χάρτης για τις εκλογές, υπό την εποπτεία της Κοινότητας Νοτιοαφρικανικής Ανάπτυξης (SADC), προϋπέθετε ότι ο πρόεδρος θα συμβουλευτεί τον πρωθυπουργό για την ημερομηνία οποιασδήποτε εκλογικής διαδικασίας. Ωστόσο, ο Μουγκάμπε επανειλημμένα επέμεινε στη διεξαγωγή πρόωρων εκλογών και απείλησε να ορίσει την ημερομηνία μονομερώς, όπως είχε κάνει το 2008. Εξέφρασε την ικανοποίησή του για την απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου της Ζιμπάμπουε αργά τον Μάιο του 2013 (σε μια υπόθεση που μπορεί να έχει στηθεί από το ZANU-PF) που απεφάνθη ότι οι εκλογές πρέπει να διεξαχθούν το αργότερο μέχρι τις 31 Ιουλίου. Ο πρόεδρος στη συνέχεια βραχυκύκλωσε μια κοινοβουλευτική προσπάθεια για μια συζήτηση επί ενός νέου εκλογικού νόμου (και ως εκ τούτου ενδεχομένως μιας καθυστέρησης στις εκλογές), με την έκδοση προεδρικού διατάγματος που επιβεβαίωνε την ημερομηνία μέσα στον Ιούλιο. Το επιταχυνόμενο εκλογικό πρόγραμμα έδωσε στον Μουγκάμπε αυτό που επιθυμούσε. Δεδομένης της προχωρημένης ηλικίας του και της κακής του υγείας, ο πρόεδρος προφανώς ήθελε να τελειώνει με τις, και να καταλάβει το MDC εξαπίνης. Ένα άλλο πλεονέκτημα γι αυτόν: δεν άφησε χρόνο για να εκπληρωθούν οι συνταγματικές διατάξεις για την εγγραφή των ψηφοφόρων, τον διορισμό των υποψηφίων, καθώς και τον έλεγχο των εκλογικών καταλόγων. Οι πρόωρες εκλογές επέτρεψαν, επίσης, στο ZANU-PF να αποφύγει συμφωνημένες μεταρρυθμίσεις για να εξισορροπηθεί το πεδίο του πολιτικού ανταγωνισμού.

Οι ισχύοντες κανόνες του πολιτικού παιχνιδιού έθεσαν τους αντιπάλους τού παλαιού καθεστώτος απότομα σε μειονεκτική θέση. Για παράδειγμα, οι νομοθέτες του MDC δεν κατάφεραν ποτέ να καταργήσουν τους δύο δρακόντειους νόμους που ψηφίστηκαν από το κοινοβούλιο που κυριαρχείτο από το ZANU-PF το 2002: τον Νόμο περί Ασφαλείας και Δημοσίας Τάξης, ο οποίος εξουσιοδοτεί την αστυνομία ώστε να εμποδίζει τις πολιτικές συγκεντρώσεις και τον νόμο περί Πρόσβασης σε Πληροφορίες και την Προστασία των Προσωπικών Δεδομένων που περιορίζει τα δικαιώματα των δημοσιογράφων. Οι Αρχές εξακολουθούν συστηματικά να απαγορεύουν αντιπολιτευτικές συγκεντρώσεις και συνεχίζουν να μαστιγώνει τον Τσβανγκιράι μέσω του ραδιοφώνου. Η προσπάθεια του κράτους να περιορίσει την δραστηριότητα της αντιπολίτευσης συνοδεύεται από μια συνεχιζόμενη καταστολή τής κοινωνίας των πολιτών, συμπεριλαμβανομένης της σύλληψης και της δίκης της κορυφαίας υπερασπιστού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην χώρα, της δικηγόρου Beatrice Mtetwa.

Την ίδια στιγμή, οι απλοί πολίτες αναγκάζονται να παρίστανται στις διαδηλώσεις του ZANU-PF στην Χαράρε και σε άλλες πόλεις και να υπόκεινται σε ολονύκτιες κατηχήσεις, που είναι γνωστές ως «pungwes» στην ύπαιθρο. Οι αρχηγοί των δυνάμεων ασφαλείας της Ζιμπάμπουε έχουν αποκλείσει δημοσίως την προοπτική τής μεταρρύθμισης του τομέα ασφάλειας και δήλωσαν ότι θα αρνηθούν να αποδεχθούν τον Τσβανγκιράι ως πρόεδρο.

Κάνοντας τα πράγματα χειρότερα, η Εκλογική Επιτροπή της Ζιμπάμπουε, η οποία είναι ζωτικής σημασίας για μια σωστή ψηφοφορία, δεν είναι ούτε ουδέτερη αλλά ούτε και πλήρως προετοιμασμένη για τις εκλογές. Ακόμη και αν ορισμένα μέλη της, συμπεριλαμβανομένου του νέου προέδρου, προσπαθήσουν να διατηρήσουν κάποια επαγγελματικά πρότυπα, το προσωπικό, στο οποίο συνυπάρχουν στρατιωτικοί και μέλη των μυστικών υπηρεσιών, δεν έχει αλλάξει από το 2008. Ούτε είναι σε θέση η εκλογική επιτροπή να εποπτεύσει την διαδικασία εγγραφής των ψηφοφόρων, η οποία παραμένει σταθερά κάτω από την επίβλεψη του Tobaiwa Mudede, ενός παλαιού πιστού του ZANU-PF, επικεφαλής του Γραφείου του Γενικού Μητρώου (RGO). Επιπλέον, η εκλογική επιτροπή έχει παραλύσει από την έλλειψη πόρων: Μόλις δέκα ημέρες πριν από τις εκλογές, λόγω ανεπάρκειας ταμειακών διαθεσίμων η κυβέρνηση είχε διατεθεί λιγότερο από το ένα τέταρτο του συνολικού εκτιμώμενου προϋπολογισμού των εκλογών στην εκλογική επιτροπή.

Η χειραγώγηση των εκλογών είναι εμφανής και στον ρόλο των ψηφοφόρων. Μια άσκηση εγγραφής ψηφοφόρων της τελευταίας στιγμής απέτυχε να επεκτείνει το δικαίωμα ψήφου σε πολίτες της Ζιμπάμπουε της διεθνούς διασποράς, ή να καταργήσει πλήρως τα ονόματα των ψηφοφόρων-φαντασμάτων. Απέδωσε μόνο μερικές νέες καταχωρήσεις ψηφοφόρων. Αν και οι παραδοσιακοί ηγέτες οδήγησαν τους χωρικούς σε κέντρα εγγραφής σε αγροτικά φρούρια του κυβερνώντος κόμματος, οι επίδοξοι ψηφοφόροι στις πόλεις που υποστηρίζουν την αντιπολίτευση είχαν μπλοκαριστεί από τις μεγάλες ουρές εγγραφής. Ο λογιστικός έλεγχος από την μη κυβερνητική οργάνωση «Έρευνας και Μονάδα Υπεράσπισης» έδειξε ότι λιγότεροι από το 20% των νέων ήταν σε θέση να εγγραφούν: Επίσης, σχεδόν στο ένα τρίτο των ιδιοτελώς κατατατμημένων εκλογικών περιφερειών, ο αριθμός των εγγεγραμμένων ψηφοφόρων ξεπέρασε την επίσημη καταμέτρηση του πληθυσμού. Η αταξία στην εκλογική διοίκηση φάνηκε κατά την διάρκεια των πρόωρων εκλογών, όταν σχεδόν το ήμισυ του συνόλου των εκλογέων και των υπαλλήλων ασφαλείας δεν ήταν σε θέση να ψηφίσουν, αναγκάζοντας την εκλογική επιτροπή να ζητήσει δημόσια συγγνώμη. Εν τω μεταξύ, οι μεταρρυθμιστές συνεχίζουν να καλούν την RGO να δημοσιεύσει τους εκλογικούς καταλόγους, όπως απαιτεί το Σύνταγμα και να καταδικάσει τα δικαστήρια για την σταθερή άρνηση στις εκκλήσεις του MDC να παρατείνουν τις ώρες που διατίθενται για την έγκαιρη και τακτική ψηφοφορία.

ΚΑΙ ΠΑΛΙ, Η ΚΙΝΗΣΗ ΤΟΥ ΜΟΥΓΚΑΜΠΕ

Τα πολιτικά κόμματα στη Ζιμπάμπουε κερδίζουν τις εκλογές με δύο τρόπους: με την κινητοποίηση των ίδιων των οπαδών τους και με την παρεμπόδιση των ψηφοφόρων της αντιπολίτευσης. Με τις ρίζες του ως μια ένοπλη εξέγερση ανταρτών, το ZANU-PF πάντα χρησιμοποιούσε και τις δύο προσεγγίσεις, που συνδυάζουν δύναμη και πατρωνία ώστε να οικοδομήσει μια πολιτική βάση από απροσπέλαστες ζώνες στις αγροτικές περιοχές στα βορειοανατολικά της χώρας, όπου το MDC δεν μπορεί να κάνει προεκλογικές εκστρατείες. Ελλείψει σταθερών βάσεων είτε στο εργατικό κίνημα είτε στην επιχειρηματική κοινότητα, το ZANU-PF εδώ και καιρό έχει χάσει την πίστη των περισσότερων αστών ψηφοφόρων. Από την πλευρά του, ωστόσο, το MDC, με την απείθαρχη λειτουργία του στον κυβερνητικό συνασπισμό, απέτυχε να εδραιώσει την αρχική υποστήριξη μεταξύ αυτών των ομάδων. Έχει παραμελήσει επίσης την ανάγκη για την ανοικοδόμηση της δικής του οργάνωσης και την ολοκλήρωση ενός ευρέως συνασπισμού με μικρότερα κόμματα της αντιπολίτευσης.

Οι σφυγμομετρήσεις τής κοινής γνώμης δείχνουν πρόσφατη πτώση στη δημοτικότητα του MDC και επιβεβαιώνουν ότι οι δημογραφικές κατανομές σε μια κατεξοχήν αγροτική χώρα τείνουν να λειτουργούν υπέρ του ZANU-PF. Με την βοήθεια των προκατειλημμένων εκλογικών μηχανισμών, ο Μουγκάμπε φαίνεται να έχει ένα πλεονέκτημα έναντι του Τσβανγκιράι και κερδίζει ακόμα και την προεδρία στον πρώτο γύρο. Το ZANU-PF είναι επίσης αποφασισμένο να ανακτήσει τις λειτουργικές πλειοψηφίες στο κοινοβούλιο και τα τοπικά συμβούλια της κυβέρνησης, οι οποίες χάθηκαν προς την αντιπολίτευση το 2008. Αλλά, επειδή η πολιτική εξουσία στη Ζιμπάμπουε είναι συγκεντρωμένη στον εκτελεστικό κλάδο, η Κεντρική Οργάνωση Πληροφοριών – που λειτουργεί μέσω ενός αδιαφανούς εθνικού κέντρου διοίκησης για την κωδικοποίηση των ψήφων - θα εστιάσει σε κάθε χειραγώγηση της καταμέτρησης των ψήφων για την κρίσιμη προεδρική αναμέτρηση. Πιεζόμενος από τους μαχητές του να μην παραδώσει ποτέ την εξουσία, ο Μουγκάμπε γνωρίζει επίσης ότι, ακόμη και αν χάσει, μπορεί να εξακολουθεί να εμποδίζει την δημοκρατική μετάβαση ενεργοποιώντας τις καταναγκαστικές δυνάμεις που το κόμμα του έχει τοποθετήσει σε όλη την χώρα.

Παρά τη θλιβερή εικόνα των Δυτικών χωρών που απλώς παρακολουθούν καθώς ο Μουγκάμπε νοθεύει ακόμα μια εκλογική διαδικασία, οι Ηνωμένες Πολιτείες και άλλες χώρες έχουν πολύ μικρή επιρροή. Έχοντας απομονώσει την Χαράρε, οι δυτικοί πρεσβευτές κρατιούνται σε απόσταση από τους σκληροπυρηνικούς της κυβέρνησης. Εκτελώντας εντολές άνωθεν, η εκλογική επιτροπή έχει ήδη αρνηθεί να προσκαλέσει διεθνείς εκλογικούς παρατηρητές, συμπεριλαμβανομένου του Κέντρου Κάρτερ. Και πάνω απ’ όλα, η Δυτική αλληλεγγύη έχει αρχίσει να καταρρέει καθώς η Ευρωπαϊκή Ένωση αίρει τις κυρώσεις σε κορυφαίους αξιωματούχους του ZANU-PF και ξαναδεσμεύεται σε σχέσεις παροχής άμεσης βοήθειας.

Επικαλούμενη την ανάγκη για αφρικανικές λύσεις σε αφρικανικά προβλήματα, η Δύση τώρα συμπαρατάσσεται με την SADC ως περιφερειακός εγγυητής του πολιτικού μέλλοντος της Ζιμπάμπουε. Αλλά το ιστορικό της SADC δεν είναι καθαρό, υπογραμμίζοντας απλώς ότι μερικές φορές εμπόδισε, αλλά πολύ συχνότερα έκανε τα στραβά μάτια στις μηχανορραφίες του Μουγκάμπε. Είναι απίθανο να καταδικάσει ως νοθευμένες τις εκλογές, αν αυτές διεξαχθούν ειρηνικά. Η SADC επίσης δεν έχει καμία όρεξη να επέμβει σε περίπτωση που, παρά τις αντιξοότητες, το MDC διέπρεπε με μια νίκη, αλλά οι αρχηγοί ασφαλείας και πάλι εμππόδιζαν τον Τσβανγκιράι να αναλάβει την εξουσία. Μέσα σε τέτοιο ζοφερό σκηνικό, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να επαναλάβουν τη μακροχρόνια πολιτική τους, σύμφωνα με την οποία οι κανονικές σχέσεις με την Ζιμπάμπουε δεν εξαρτώνται μόνο από την αξιοπιστία των εκλογών, αλλά και από τον σεβασμό της κυβέρνησης στα ανθρώπινα δικαιώματα, τον πολιτικό έλεγχο του στρατού και την δέσμευση για άλλες πολιτικές βιώσιμες μεταρρυθμίσεις. Διαφορετικά, άλλη μια επίμαχη εκλογική διαδικασία στην Ζιμπάμπουε, ειδικά εάν της δοθεί σφραγίδα έγκρισης από τις γειτονικές χώρες, απλώς θα μειώσει τις προοπτικές για καλύτερη διακυβέρνηση στην νότια Αφρική και την ευρύτερη υποσαχάρια περιοχή.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/139611/michael-bratton/zimbabwes-...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr