Λυκοφιλία για πάντα

Η προφανής αυτοσυγκράτηση τού Ιρανού προέδρου Χασάν Ρουχανί στην ομιλία του ενώπιον της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, την περασμένη Τρίτη το απόγευμα, φαίνεται να έχει απογοητεύσει πολλούς δυτικούς παρατηρητές. Χρεώνουν στον Ρουχανί ότι απέτυχε να αναδείξει εν πολλοίς την «ηρωική ευελιξία» για την οποία μίλησε πρόσφατα ο Ανώτατος Ηγέτης του Ιράν, ο Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, λέγοντας ότι αυτή θα χαρακτήριζε τη νέα διπλωματική στρατηγική τού Ιράν ως προς τη Δύση. Στην πραγματικότητα, η Δύση δεν πρέπει να εκπλήσσεται τόσο. Η διπλωματική επίθεση του Ιράν, τις τελευταίες εβδομάδες, είναι, στην πραγματικότητα, μια σημαντική στροφή - όχι όμως με τον τρόπο που οι περισσότεροι Δυτικοί φαινόταν να πιστεύουν.

Η «ηρωική ευελιξία» δεν ήταν ποτέ αυτό που οι περισσότεροι ξένοι αναλυτές πιστεύουν ότι είναι. Δεν είναι ούτε ρητορικός αντιπερισπασμός για να κερδίσει χρόνο για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, ούτε είναι ένα μήνυμα ότι ο Χαμενεΐ είναι απελπισμένος για μια συμφωνία με τις Ηνωμένες Πολιτείες μετά από χρόνια τιμωρητικών κυρώσεων. Και οι δύο ερμηνείες κάνουν λάθος, και για τον ίδιο λόγο - αδυνατούν να ερμηνεύσουν τη διπλωματική επίθεση του Ιράν στο πλαίσιο της Μεγάλης Στρατηγικής (grand strategy) του Χαμενεΐ, η οποία υπήρξε συνεπής από τη στιγμή που ανέλαβε την εξουσία. Ο Χαμενεΐ δεν θέλει το Ιράν να είναι σε ανοικτή σύγκρουση με τη Δύση, ούτε θέλει να είναι ένας ικέτης των Ηνωμένων Πολιτειών. Στέλνει μήνυμα ότι η επαναπροσέγγιση είναι δυνατή, αλλά όχι με τίμημα την εγκατάλειψη της αντίστασης του Ιράν στη δυτική ηγεμονία.

Ο Χαμενεΐ μίλησε για ηρωική ευελιξία αρκετές φορές από τότε που έγινε ο ηγέτης του Ιράν, πριν από είκοσι χρόνια, και σε κάθε περίπτωση, τόνιζε ότι ο φιλικός διάλογος δεν είναι το ίδιο πράγμα με την φιλία. Σε μια ομιλία του στις 7 Αυγούστου του 1996, ενώπιον ενός ακροατηρίου αξιωματούχων τού υπουργείου Εσωτερικών και Ιρανών διπλωματών, είπε, [1], «η σφαίρα τής διεθνούς πολιτικής είναι ένα πεδίο ηρωικής ευελιξίας, και διαμορφώνεται έντονα με βάση τον εχθρό. Ως εκ τούτου, οι διπλωμάτες μας θα πρέπει να είναι σταθεροί στις βασικές θέσεις τους και να λαμβάνουν ως πρότυπό τους την σταθερότητα και την λεβεντιά τού Παναγιότατου Ιμάμη Χομεϊνί». Σε ομιλία που εκφώνησε στα μέλη τού Συμβουλίου των Φρουρών, στις 5 Σεπτεμβρίου του 2013, δήλωσε [2], «Όταν ένας παλαιστής παλεύει με έναν αντίπαλο και κάποιες φορές δείχνει ευελιξία για τεχνικούς λόγους, δεν πρέπει να ξεχνάει ποιός είναι ο αντίπαλός του». Ακόμα και οι εχθροί χαμογελούν ο ένας στον άλλο, κατά τη διαπραγμάτευση, είπε στους διοικητές των Φρουρών τής Επανάστασης, στις 17 Σεπτεμβρίου.

Ο Χαμενεΐ δεν πιστεύει, με άλλα λόγια, ότι η σχέση μεταξύ Ουάσιγκτον και Τεχεράνης πρέπει να είναι ανοικτά εχθρική αλλά φαίνεται όντως να πιστεύει ότι το Ιράν και η Δύση είναι υποχρεωμένοι να παραμείνουν ιδεολογικοί αντίπαλοι. Πράγματι, ο Χαμενεΐ αντιπαρέθετε πάντα «το ισλαμικό ιρανικό μοντέλο της προόδου» με αυτό που ονομάζει «τυραννικό» μοντέλο ανάπτυξης της Δύσης. Ο θεμελιώδης στόχος τής Ισλαμικής Δημοκρατίας, λέει, ήταν πάντα να «δημιουργεί ένα νέο ισλαμικό πολιτισμό». Ο Χαμενεΐ οραματίζεται από καιρό ένα Ιράν που να είναι ανεξάρτητο, ισχυρό και τεχνολογικά προηγμένο, και το οποίο να έχει μια ισχυρή ισλαμική ιρανική ταυτότητα.

Πιστεύει, επίσης, ότι η Δύση είναι εγγενώς εχθρική σε αυτό το όραμα. Αυτό εξηγεί, εν μέρει, γιατί οι πυρηνικές διαπραγματεύσεις μεταξύ του Ιράν και της Δύσης ήταν τόσο αμφιλεγόμενες. Ο Χαμενεΐ υποψιάζεται ειλικρινά ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί της θέλουν να εμποδίσουν την ανεξάρτητη επιστημονική ανάπτυξη του Ιράν. Υπάρχουν μερικά πράγματα με τα οποία ο Χαμενεΐ θεωρεί ότι ο «ισλαμικός πολιτισμός» απλά δεν μπορεί να συμβιβαστεί, συμπεριλαμβανομένης της επιδίωξης για ανεξάρτητη τεχνολογική πρόοδο, της κατανομής των ρόλων των δύο φύλων στην κοινωνική ζωή, καθώς και της δέσμευσης για δημόσια ευσέβεια ως μέσο εθνικής αλληλεγγύης.

Αλλά μέσα σε αυτές τις παραμέτρους, ένας ρεαλιστικός συμβιβασμός είναι πάντα μια πιθανότητα. Πράγματι, ο Χαμενεΐ πιστεύει ότι η προσαρμογή στις νέες συνθήκες αποτελεί υποχρέωση για τον ισλαμικό πολιτισμό, αν επιθυμεί να επιβιώσει. Μπορεί κανείς να κατανοήσει την προσέγγιση του Χαμενεΐ για τα δικαιώματα των γυναικών στο πλαίσιο της ισλαμικής ταυτότητας του Ιράν. Έχει από καιρό υποστηρίξει ότι είναι καθήκον όλων των μουσουλμάνων γυναικών να συνεχίσουν την οικονομική και την εκπαιδευτική βελτίωσή τους - διατηρώντας παράλληλα την προσήλωσή τους στην ισλαμική ταυτότητα. Σε μια ομιλία που εκφώνησε στις 4 Ιανουαρίου του 2012, είπε [3], «Οι γυναίκες είναι το μισό της κοινωνίας και είναι πολύ θετικό, αν μπορούμε, να χρησιμοποιήσουμε αυτό το μισό της κοινωνίας στην [επαγγελματική, οικονομική και πολιτική] ζωή». Αλλά φρόντισε να προσθέσει: «Είμαστε σε πλήρη συμφωνία με την απασχόληση και την συμμετοχή αυτή, στο μέτρο που δεν βλάπτει το θεσμό τής οικογένειας, ο οποίος προηγείται, δεδομένου ότι είναι αναντικατάστατος».

Ο Χαμενεΐ εφαρμόζει τώρα στην διεθνή πολιτική το ίδιο είδος πραγματισμού υπό όρους. Θεωρεί ότι το Ιράν πρέπει να συνεχίσει να αντιστέκεται στην δυτική ηγεμονία, και πρέπει να παραμείνει δεσμευμένο στο ισλαμικό πολιτικό σύστημα. Αλλά εντός αυτών των ορίων, θεωρεί ότι το Ιράν και οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να είναι σε θέση να επιτύχουν μια αμοιβαία επωφελή σχέση.

Κατ' αρχήν, με το πλαίσιο αυτό θα πρέπει να είναι εξοικειωμένες οι Ηνωμένες Πολιτείες. Ο Χαμενεΐ προσπαθεί να ακολουθήσει το δρόμο ανεξάρτητων εθνικιστών ηγετών, όπως ο Τζούλιους Νυερέρε στην Τανζανία, ο Λέοπολντ Σένταρ Σενγκόρ στη Σενεγάλη, ο Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ στην Αίγυπτο, και ο Λουίς Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα στη Βραζιλία. Τούτου λεχθέντος, ο Χαμενεΐ πιστεύει ότι το πιο πολλά υποσχόμενο προηγούμενο για μια επαναπροσέγγιση μεταξύ Τεχεράνης και Ουάσιγκτον είναι η σχέση μεταξύ της Κίνας και των Ηνωμένων Πολιτειών, βάσει της οποίας οι χώρες αντιμετωπίζουν η μια την άλλη ως ίσες και, ως επί το πλείστον, μην παρεμβαίνοντας στις εσωτερικές υποθέσεις η μια της άλλης. Ο Χαμενεΐ θέλει να συνεχίσει να είναι σε θέση να προωθεί την ισλαμική δημοκρατία ως εναλλακτική λύση στη φιλελεύθερη δημοκρατία – όπως και το ιδεολογικό σύστημα της κομμουνιστικής Κίνας είναι ανεκτό από τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Το ερώτημα τώρα είναι αν η έννοια της ηρωικής ευελιξίας τού Χαμενεΐ θα είναι επαρκής για το έργο τού κατευνασμού τής εχθρότητας με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Υπάρχει κάποιος λόγος να πιστεύουμε ότι θα είναι. Κρίνοντας από τα γεγονότα των τελευταίων ημερών, συμπεριλαμβανομένης της απελευθέρωσης μιας ομάδας πολιτικών κρατουμένων από την ιρανική κυβέρνηση, και από τους υπαινιγμούς της περί εσωτερικής φιλελευθεροποίησης, ο Χαμενεΐ είναι πρόθυμος να κάνει κάποιους συμβιβασμούς για την επίτευξη διπλωματικής προόδου. Μένει να δούμε, βέβαια, πόση ευελιξία είναι διατεθειμένος να επιδείξει όταν η συζήτηση θα έρθει στις λεπτομέρειες του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν.

Αλλά, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει οπωσδήποτε να είναι έτοιμες να εξετάσουν δικούς τους συμβιβασμούς, συμπεριλαμβανομένων των περιορισμών των κυρώσεων που ακόμη και η ιρανική αντιπολίτευση θεωρεί ως μια επιθετική προσβολή τής εθνικής κυριαρχίας και υπερηφάνειας. Οι Ηνωμένες Πολιτείες μπορούν επίσης να αναγνωρίσουν καθυστερημένα τη νομιμότητα της Ισλαμικής Δημοκρατίας, και να σταματήσουν τις προσπάθειές τους να στήσουν μια αλλαγή καθεστώτος.

Όμως, αυτό δεν σημαίνει ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να θέσουν σε κίνδυνο τους πυλώνες τής ταυτότητάς τους ως μια δυτική δημοκρατία. Ο Χαμενεΐ διακηρύσσει ότι θέλει το Ιράν να είναι μια θρησκευτική δημοκρατία. Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να μείνουν με αυτό το πρότυπο του Ιράν, υπενθυμίζοντας στον Χαμενεΐ ότι είναι προς το συμφέρον τού Ιράν και του λαού του να συνεχίσει να λαμβάνει μέτρα για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και για τη φιλελευθεροποίηση του πολιτικού του συστήματος. Μόνο μια τέτοια φιλελευθεροποίηση, τελικά, μπορεί να παράσχει σταθερότητα στην κυβέρνηση. Και οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν θα πρέπει να ντρέπονται που αυτή η φιλελευθεροποίηση τυγχάνει επίσης να είναι συνεπής με τα αμερικανικά ιδεώδη.

Παρ' όλ’ αυτά, η οικοδόμηση φιλικών σχέσεων μεταξύ του Ιράν και των Ηνωμένων Πολιτειών δεν χρειάζεται να αναβάλλεται έως ότου φθάσουν να συμμερίζονται τις ίδιες αξίες. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, τελικά, έχουν καταφέρει να διατηρούν καλές σχέσεις με τη Σαουδική Αραβία, το Κατάρ, το Μπαχρέιν και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, χώρες που απέχουν ακόμη πιο πολύ από τα δημοκρατικά ιδεώδη, σε σχέση με την Ισλαμική Δημοκρατία. Φυσικά, οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι ελεύθερες να κρατήσουν τις πολιτικές και ηθικές τους αξίες πάνω από εκείνες της Ισλαμικής Δημοκρατίας. Αλλά, ο μόνος τρόπος για να προκύψει μια παραγωγική σχέση με τον Χαμενεΐ μπορεί να είναι η αποδοχή ότι ο τελευταίος θα συνεχίσει να ενεργεί ως σαν το ισλαμικό μοντέλο ανάπτυξης τού Ιράν να είναι ανώτερο από εκείνο της φιλελεύθερης δημοκρατίας.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/139953/akbar-ganji/frenemies-forever

Σύνδεσμοι:
[1] http://farsi.khamenei.ir/news-content?id=17885
[2] http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=23810
[3] http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=18453

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr