Η λιτότητα προοδεύει;

Οι Ιρλανδοί δεν τα πάνε καλά με τις καλές ειδήσεις. Την επόμενη φορά που θα είστε κοντά σε έναν Ιρλανδό, ως πείραμα, πείτε κάτι θετικό. Οτιδήποτε. Παρακολουθήστε τα μάτια να κλείνουν ελαφρά, καθώς ο ακροατής σας γίνεται κάπως νευρικός. Ο άνθρωπος αυτός μπορεί ακόμη και να γελάσει, επειδή κάπου έχει μια κρυφή υποψία ότι κάτι περίεργο συμβαίνει. Η καλύτερή μας ποίηση - και της Ιρλανδίας η ποίηση είναι η καλύτερη - προκύπτει από περιόδους οικονομικής εξαθλίωσης.

Το πρόβλημα είναι ιδιαίτερα οξύ αυτή τη στιγμή: Η Ιρλανδία βρίσκεται στα πρόθυρα της εξόδου της από την βοήθεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ), μετά από πέντε χρόνια οικονομικής απελπισίας. Ο όρος απελπισία είναι μάλλον υποεκτιμημένος. Από το 2007, η Ιρλανδία έχει δει μια σωρευτική πτώση τής αξίας τής εθνικής της παραγωγής (όπως μετράται από το ΑΕΠ) κατά περισσότερο από 20%. Η οικονομική ζήτηση επίσης είχε πέσει κατακόρυφα από το 2007 - κατά 22% σε όγκο και σχεδόν 30% σε αξία. Και το δημόσιο χρέος είναι σοβαρό: Σήμερα, η ιρλανδική κυβέρνηση οφείλει σχεδόν 118% της αξίας τής εθνικής παραγωγής της σε εθνικούς και διεθνείς πιστωτές.

Οι Ιρλανδοί υποφέρουν επίσης ατομικά,: Η ανεργία αυξήθηκε από 4% το 2006 σε πάνω από 15% στο αποκορύφωμά της το 2012 [2]. Ο λόγος τού αριθμού των ανέργων προς τον αριθμό των κενών θέσεων εργασίας είναι υψηλότερος μόνο στη Λετονία, την Πορτογαλία και την Κύπρο. Ίσως γι’ αυτό η Ιρλανδία έχει επιστρέψει στις ημέρες τής μετανάστευσης. Κατά τη διάρκεια του 2012, περισσότεροι από 50.000 πολίτες έφυγαν από την Ιρλανδία (200.600 συνολικά από το 2008). Αυτό μπορεί να συγκριθεί με το τελευταίο -μεγάλης κλίμακας- κύμα ιρλανδικής μετανάστευσης, την δεκαετία τού 1980. Το 1989, στην αιχμή τής εξόδου, έφυγαν 70.000 άνθρωποι.

Είναι όλα λίγο ζοφερά. Μπορείτε να στοιχηματίσετε ότι ο επόμενος Ιρλανδός Νομπελίστας γράφει τα ποιήματά του τώρα. Αλλά πιθανότατα το κάνει στην Αυστραλία.

Όταν η Ιρλανδία θα βγει από την διάσωση φέτος, θα είναι η πρώτη χώρα τής ΕΕ που θα το πράξει. Και κάποιοι μπορεί να πιστεύουν ότι αυτό είναι καλή είδηση - απόδειξη ότι λειτούργησε η επιβληθείσα από το ΔΝΤ και την ΕΕ λιτότητα, και ότι η Ιρλανδία είναι σε καλό δρόμο προς την ανάκαμψη. Με δεδομένο το πόσο σκληρά ήταν τα τελευταία πέντε χρόνια για τον ιρλανδικό λαό, όμως, είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι το φως στο τέλος τού τούνελ δεν είναι απλώς ένα τρένο που έρχεται.

Σίγουρα, υπάρχουν ενδείξεις ότι τα πράγματα γίνονται όλο και καλύτερα σε σχέση με το πώς ήταν η Ιρλανδία το 2010. Όπως δείχνουν τα νέα στοιχεία [3], οι επενδύσεις αυξάνονται, η ανεργία μειώνεται, νέες επιχειρήσεις δημιουργούνται, και οι άμεσες ξένες επενδύσεις επιστρέφουν στην χώρα, δημιουργώντας νέες θέσεις εργασίας και νέες ευκαιρίες. Η αξία τής εθνικής παραγωγής τής Ιρλανδίας ήταν (περίπου) σταθερή κατά τα τελευταία δύο χρόνια.

Για καταλάβει κανείς πόσο θετικό είναι αυτό, πρέπει να έχει κατά νου το πού θα βρισκόταν η Ιρλανδία χωρίς εξωτερική βοήθεια, και χωρίς την ικανότητα να ακολουθεί για χρόνια πολιτική λιτότητας χωρίς σοβαρές κοινωνικές αναταραχές. Οι πολιτικοί έπρεπε να διαχειριστούν τη μείωση του ελλείμματος - αλλά με μια ταχύτητα που να κρατά την οικονομία κάπως ζωηρή. Και το έκαναν, τουλάχιστον εν μέρει.

Για παράδειγμα, αν και το έλλειμμα του προϋπολογισμού τής Ιρλανδίας για το 2012 ήταν στο 7,4% τής εθνικής παραγωγής, το οποίο ακούγεται τρομερό, ήταν στην πραγματικότητα μέσα στον στόχο της ΕΕ και του ΔΝΤ. Τα βαθέως υπερχρεωμένα νοικοκυριά τής Ιρλανδίας έχουν επίσης προσπαθήσει να πληρώνουν τα χρέη τους όσο καλύτερα μπορούν, και έτσι το χρέος των νοικοκυριών έχει μειωθεί από το 2008. Η Ιρλανδία έχει εκδώσει δημόσια χρεόγραφα και πάλι, με αρκετό όγκο, και επίσης διαθέτει ένα σημαντικό ταμειακό απόθεμα ασφαλείας. Οι αποδόσεις των ομολόγων τής Ιρλανδίας – δηλαδή, το κόστος δανεισμού τού κράτους - έχει μειωθεί από τον Ιούνιο του 2012, και υπάρχουν διαπραγματεύσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο για να απορροφηθεί κάποιο από το κρατικό χρέος που σχετίζεται με τις τράπεζες.

Οι τράπεζες της Ιρλανδίας, των οποίων οι χαλαρές πολιτικές δανεισμού προκάλεσαν την κατασκευαστική έκρηξη που τελικά χρεοκόπησε την χώρα, επιστρέφουν σε κανονικό μέγεθος και φαίνεται να έχουν πιο βιώσιμους ισολογισμούς κάθε μέρα. Η εγγύηση των στοιχείων τού ενεργητικού και του παθητικού τους ανακλήθηκε τον Μάρτιο του 2013, πράγμα που σημαίνει ότι το κράτος δεν είναι πλέον υποχρεωμένο να καλύψει τα χρέη που προκύπτουν από το τραπεζικό σύστημα. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι μια περίπτωση επιδιόρθωσης μιας ζημιάς που ήδη έχει συμβεί και δεν αλλάζει – στο κάτω-κάτω, η διάσωση των τραπεζών έχει ήδη κοστίσει περισσότερα από 64 δισ. ευρώ (περίπου 87 δισεκατομμύρια δολάρια) - αλλά η άρση τής εγγύησης είναι συμβολικά σημαντική για τον ιρλανδικό λαό και για τις επενδυτικές σχέσεις.

Μόλις ξεκαθαριστεί το ανεκτέλεστο υπόλοιπο των δυνητικά επισφαλών προσωπικών και επιχειρηματικών ενυπόθηκων δανείων, ορισμένες από τις βασικές τράπεζες θα καταστούν κερδοφόρες για μια ακόμη φορά. Αρκετές από αυτές έχουν ουσιαστικά εθνικοποιηθεί. Έτσι, η επιστροφή τους σε κάποια μορφή κερδοφορίας θα βοηθήσει στην ενδεχόμενη πώληση ορισμένων από αυτές που αποτελούν οιονεί κρατικά περιουσιακά στοιχεία.

Κατά τη διάρκεια των πιο σκοτεινών ημερών τής οικονομικής κρίσης, το Δουβλίνο δημιούργησε μια Εθνική Υπηρεσία Διαχείρισης Ενεργητικού (National Asset Management Agency, ΝΑΜΑ) για να στεγάσει πολλά από τα χειρότερα δάνεια που δημιουργήθηκαν κατά την διάρκεια της άνθησης. Ο στόχος τής ΝΑΜΑ είναι να διαχειριστεί την πώληση αυτών των δανείων στα επόμενα δέκα χρόνια. Επίσης, το Δουβλίνο αφαίρεσε τελικά την άδεια διεξαγωγής τραπεζικών εργασιών από την Anglo Irish Bank, η οποία μέχρι τότε ήταν ένας σωρός από τοξικά δάνεια υπό το όνομα Irish Bank Resolution Corporation, μια κλασική κακή τράπεζα. Με την εκκαθάριση της IBRC (και των 25 δισεκατομμυρίων ευρώ, ή αλλιώς 34 δισεκατομμυρίων δολαρίων σε υποσχετικά γραμμάτια) και την χορήγηση παράτασης σε κάποιον τραπεζικό δανεισμό, η Ιρλανδία έχει ωθήσει την μέση ωρίμανση του δημόσιου χρέους στα περίπου 13 χρόνια. Έτσι κέρδισε κάμποσο περιθώριο στην διαδρομή που έχει μπροστά της.

Η Ευρώπη το χρειάζεται να έχει λειτουργήσει η λιτότητα στην Ιρλανδία. Έχει ανάγκη να δείχνει μια ιστορία επιτυχίας. Και ανάμεσα στην Ιρλανδία, την Κύπρο, την Ελλάδα, την Ιταλία, την Πορτογαλία και την Ισπανία, η Ιρλανδία ήταν πάντα το καλύτερο στοίχημα. Έχει μια μικρή και ανοικτή οικονομία με υψηλά εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό και χαμηλό συνδικαλισμό στον ιδιωτικό τομέα. Αυτό βοήθησε την Ιρλανδία να μειώσει το εργατικό κόστος της ουσιαστικά και εύκολα. (Υπάρχει κάποια διαφωνία [4] στο κατά πόσο ακριβώς, αλλά η γενική τάση είναι πτωτική). Και σε συνδυασμό με την υποτίμηση του ευρώ έναντι άλλων βασικών νομισμάτων, συμπεριλαμβανομένου του αμερικανικού δολαρίου [5], η Ιρλανδία είναι για μια ακόμη φορά ένας ελκυστικός επενδυτικός προορισμός.

Όμως, η Ιρλανδία δεν είναι εξέχον παράδειγμα. Είναι σε καλό δρόμο για την αποκατάσταση των δημόσιων οικονομικών της. Αλλά δεν το έχει καταφέρει ακόμη. Έχει ανακτήσει ανταγωνιστικότητα μέσω τής μείωσης των μισθών, αλλά μόνον εν μέρει. Χάρη στις διακυμάνσεις τού ευρώ, η Ιρλανδία υποδέχεται όλο και περισσότερες επενδύσεις. Αλλά αυτό μπορεί να μην διαρκέσει πολύ: η μελλοντική φορολογική επιβάρυνση της Ιρλανδίας είναι ανησυχητικά υψηλή. Η οικονομία θα πρέπει να αναπτύσσεται με ταχείς ρυθμούς ώστε η χώρα να εξυπηρετήσει το κόστος των τόκων τού χρέους της. Το 2012, για παράδειγμα, μόνον η εξυπηρέτηση του κόστους τού χρέους τής Ιρλανδίας απαίτησε πάνω από το 15% του συνόλου των φορολογικών εσόδων. Η επόμενη γενιά θα πρέπει να αντέξει υψηλούς φόρους, εκτός κι αν η παραγωγικότητα αυξηθεί ραγδαία με κάποιον μαγικό τρόπο. Ο πραγματικός λόγος τής αύξησης των επενδύσεων είναι ότι οι διεθνείς επενδυτές πιστεύουν ότι οι Ιρλανδοί θα κάνουν σχεδόν τα πάντα, και ως εκ τούτου οι επενδυτές θα πάρουν τα χρήματά τους σε κάποια μορφή. (Δεν υπάρχει ομοφωνία σχετικά με το γιατί οι Ιρλανδοί έχουν υπομείνει τα μέτρα λιτότητας με τόσο λίγες διαμαρτυρίες, αλλά το γεγονός είναι ότι το έχουν κάνει).

Καθώς η Ιρλανδία εξέρχεται από τους όρους τής διάσωσης από την ΕΕ και το ΔΝΤ, οι πιθανότητες της πραγματικής ανάκαμψης του κράτους είναι ίσως 70/30 για τα επόμενα τρία έως πέντε χρόνια. Υπάρχουν περισσότερο θετικά παρά αρνητικά στην ιστορία τής Ιρλανδίας αυτές τις μέρες. Ή τουλάχιστον οι αγορές και οι επίσημοι χρηματοδότες πιστεύουν την ιστορία της Ιρλανδίας όπως την λένε οι αξιωματούχοι.

Η πραγματική απειλή για την ανάκαμψη της Ιρλανδίας είναι η δημογραφική. Μια πρόσφατη έρευνα διαπίστωσε ότι οι νέοι Ιρλανδοί δεν έχουν καθόλου αποταμιεύσεις. Το καταναλωτικό τους επίπεδο είναι πολύ χαμηλότερο από εκείνο των ευρωπαίων ομολόγων τους. Με περισσότερα μωρά να έχουν γεννηθεί φέτος από όσα σε οποιαδήποτε άλλη χρονιά από το 1891, η μόνη έκρηξη της Ιρλανδίας μέσα στα επόμενα λίγα χρόνια θα είναι στον πληθυσμό. Υπάρχουν πραγματικές και ξεκάθαρες απειλές για την ανάκαμψη της Ιρλανδίας, αλλά μια από τις μεγαλύτερες είναι η ευρεία κίνηση των νέων οικογενειών εκτός, ή εντός, της ιρλανδικής οικονομίας. Μια μεγάλη διάβρωση της φορολογικής βάσης μέσω της μετανάστευσης θα μπορούσε να σκοτώσει την ανάκαμψη αρκετά γρήγορα. Ωστόσο, εάν η κυβέρνηση επενδύσει στα παιδιά της Ιρλανδίας μέσω της παιδικής φροντίδας, της εκπαίδευσης και των σχολικών υποδομών, οι νέες οικογένειες μπορεί να πεισθούν να μείνουν. Και θα μπορούσαν να αποτελέσουν την πλατφόρμα για μια ιρλανδική ανανέωση στην επόμενη γενιά.

Λοιπόν, δεν θα ήταν αυτά καλά νέα;

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/139971/stephen-kinsella/austerity...

Συνδέσεις:
[1] https://twitter.com/stephenkinsella
[2] http://www.tradingeconomics.com/ireland/unemployment-rate
[3] http://finance.gov.ie/documents/publications/meb2013/Septsecond.pdf
[4] https://www.centralbank.ie/press-area/speeches/Pages/StefanGerlachEurosy...
[5] http://www.xe.com/currencycharts/?from=USD&to=EUR

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr