Το λάθος για το πετρελαϊκό εμπάργκο τού ΟΠΕΚ

Η πρώτη ένδειξη ότι το εμπάργκο πετρελαίου δεν προκάλεσε τα ενεργειακά δεινά των Ηνωμένων Πολιτειών είναι ότι η πραγματική (προσαρμοσμένη βάσει του πληθωρισμού) τιμή τού πετρελαίου μειώθηκε ελάχιστα όταν τελείωσε το εμπάργκο και δεν έπεσε πάλι στα προ-εμπάργκο χαμηλά επίπεδα παρά στα τέλη τής δεκαετίας του 1990. Η βασική κινητήρια δύναμη της αύξησης των τιμών τού πετρελαίου ήταν μάλλον μια διαρθρωτική αλλαγή στην αγορά πετρελαίου, η οποία μετατράπηκε από αγορά αγοραστών σε αγορά πωλητών. Από τα μέσα τού 1940 έως το 1970, στις αγορές πετρελαίου κυριαρχούσαν οι λεγόμενες «Επτά Αδελφές» (Seven Sisters), δυτικές πετρελαϊκές εταιρείες ιδιοκτησίας επενδυτών, που ήλεγχαν την παγκόσμια βιομηχανία πετρελαίου. Αντικαταστάθηκαν από ένα καρτέλ 12 κυβερνήσεων.

Ο ΟΠΕΚ δημιουργήθηκε αρχικά το 1960 από πέντε κράτη-μέλη που ήταν απογοητευμένα. Θεωρούσαν ότι κέρδιζαν πολύ χαμηλό μερίδιο των εσόδων από το πετρέλαιο, και ήταν ενοχλημένα από τις ποσοστώσεις επί των εισαγωγών πετρελαίου που εφάρμοζαν οι Ηνωμένες Πολιτείες το 1959, και που μείωναν τις τιμές τού πετρελαίου εκτός της Βορείου Αμερικής, διατηρώντας τις παράλληλα υψηλές στο εσωτερικό προς όφελος των εγχώριων πετρελαιοπαραγωγών. Επιπλέον, είχαν την πρόθεση να αλλάξουν την ισορροπία δυνάμεων μεταξύ αυτών και των εταιρειών πετρελαίου που ανήκαν σε ιδιώτες επενδυτές. Αλλά ο Οργανισμός δεν συγκέντρωσε πραγματική δύναμη παρά μέχρι την επόμενη δεκαετία, αφότου οι Ηνωμένες Πολιτείες έγιναν καθαρός εισαγωγέας ενέργειας το 1971.

Οι ιδρυτές τού ΟΠΕΚ κατάλαβαν ότι με την εδραίωση του ελέγχου πάνω σε ένα μεγάλο μέρος των παγκόσμιων αποθεμάτων πετρελαίου και με την συνεννόηση για να περικόπτουν την παραγωγή πετρελαίου, θα μπορούσαν να οδηγήσουν τις τιμές σε επίπεδα που αντιστοιχούσαν περισσότερο με τις προτιμήσεις τους. Στα τρία χρόνια πριν από το εμπάργκο, τα μέλη του ΟΠΕΚ εργάστηκαν σκληρά και γρήγορα για να πάρουν τον έλεγχο της διεθνούς αγοράς πετρελαίου. Φορολόγησαν και εθνικοποίησαν τα πετρελαϊκά περιουσιακά τους στοιχεία και εφάρμοσαν αυθαίρετες περικοπές παραγωγής και απότομες αυξήσεις τιμών για να αντισταθμίσουν την απώλεια του εισοδήματός τους που προκαλείτο από την πτώση τής αξίας τού δολαρίου. Τα μέτρα αυτά διπλασίασαν την τιμή τού αργού πετρελαίου μεταξύ 1970 και 1973.

Μια αίσθηση επικείμενης καταστροφής ήταν στον αέρα. Σε ένα άρθρο επιρροής τον Απρίλιο του 1973 στο Foreign Affairs, ο James Akins, ένας ειδικός επί του πετρελαίου στον Λευκό Οίκο που διορίστηκε πρέσβης των ΗΠΑ στη Σαουδική Αραβία, ένα μήνα πριν ξεκινήσει το εμπάργκο προέβλεψε μια πετρελαϊκή κρίση. Ελλείψει επαρκών χρήσεων για τον πετρελαϊκό πλούτο τους, οι Άραβες θα κατέληγαν πιθανόν στο συμπέρασμα ότι το πετρέλαιο στο υπέδαφος ήταν εξίσου καλό όσο και τα χρήματα στην τράπεζα, και ότι θα πρέπει να παράγουν λιγότερο και όχι περισσότερο, παρά την καταιγιστική αύξηση της παγκόσμιας ζήτησης. Πριν οι Άραβες και οι Ισραηλινοί ανταλλάξουν ούτε καν μια σφαίρα, ο ΟΠΕΚ ήδη εργαζόταν σκληρά για να οδηγήσει προς τα πάνω τις τιμές τού πετρελαίου.

Στη συνέχεια, ήρθε το πραγματικό εμπάργκο. Στις 19 Οκτωβρίου 1973, τα αραβικά κράτη-μέλη τού ΟΠΕΚ και το Ιράν αποφάσισαν να σταματήσουν την αποστολή πετρελαίου στην αγορά των ΗΠΑ ως τιμωρία για την έκκληση του προέδρου Ρίτσαρντ Νίξον στο Κογκρέσο να δώσει 2,2 δισεκατομμύρια δολάρια ως βοήθεια έκτακτης ανάγκης στο Ισραήλ. Αυτό που είχε την μεγαλύτερη σημασία, όμως, δεν ήταν η απόφαση να κοπούν οι εξαγωγές, αλλά η απόφαση του καρτέλ να περικόψει την παραγωγή πετρελαίου.

Η αγορά πετρελαίου είναι σαν μια πισίνα στην οποία οι παραγωγοί ρίχνουν πετρέλαιο και από την οποία οι καταναλωτές αντλούν. Δεν έχει τόση σημασία ποιος αγοράζει ποιο πετρέλαιο και από ποιον. Αν το εμπάργκο απλά συνίστατο στην απαγόρευση εξαγωγών σε συγκεκριμένες χώρες, δεν θα είχε μεγάλη επίδραση στις τιμές, δεδομένου ότι οι χώρες αυτές θα αγόραζαν πετρέλαιο από έναν εναλλακτικό προμηθευτή και το πετρέλαιο του ΟΠΕΚ θα είχε ρεύσει αλλού. Ωστόσο, η μείωση της προσφοράς απέναντι στο ίδιο επίπεδο ζήτησης εγγυάτο ότι θα ανεβάσει τις τιμές σε παγκόσμιο επίπεδο - για όλους - όχι μόνο για τις χώρες τις οποίες αφορά το εμπάργκο. Αυτό που πραγματικά συνέβη ήταν ότι τα βασικά μέλη τού ΟΠΕΚ εκμεταλλεύτηκαν τα γεωπολιτικά γεγονότα για να στραφούν σε ένα χαμηλότερο επίπεδο προσφοράς και να στείλουν τις τιμές σε αυτό που θεωρούσαν ως ένα πιο δίκαιο επίπεδο. Συνολικά, πέντε εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα αποσύρθηκαν από την αγορά, και η τιμή τού αργού τού ΟΠΕΚ διπλασιάστηκε και πάλι, από 5,12 δολάρια στα 11,65 δολάρια ανά βαρέλι.