Γιατί εξακολουθεί να υφίσταται η ελονοσία

Ιστορικά, οι χρηματοδοτούμενες από χορηγούς εκστρατείες κατά της ελονοσίας απέτυχαν να ξεπεράσουν αυτό το κρίσιμο εμπόδιο. Στη δεκαετία τού 1950, οι Ηνωμένες Πολιτείες, ως μέρος μιας ευρύτερης προσπάθειας στον Ψυχρό Πόλεμο για «να κερδίσουν τις καρδιές και τα μυαλά» των αδεσμεύτων χωρών, χρηματοδότησαν μια διεθνή εκστρατεία για την εξάλειψη της ελονοσίας χρησιμοποιώντας το πρώτο σύγχρονο συνθετικό εντομοκτόνο, το DDT. Παρά το γεγονός ότι πέτυχε αρχικά μειώνοντας δραματικά τα περιστατικά ελονοσίας, το σχέδιο αντιμετώπισε την αναπόφευκτη αύξηση των ποσοστών ανθεκτικότητας στα φάρμακα και στα εντομοκτόνα, κάτι που υπέσκαψε την πολιτική βούληση να διατηρηθεί η εξωτερική χρηματοδότηση. Για να εξασφαλίσουν την αρχική χρηματοδότηση, οι υποστηρικτές τής εκστρατείας είχαν υποσχεθεί μια γρήγορη νίκη. Αντίθετα, η μάχη θα ήταν μακρά, δύσκολη και δαπανηρή.

Οι προοπτικές για ήττα τής ελονοσίας μειώθηκαν γρήγορα. Ο δημόσιος ενθουσιασμός για το DDT συνετρίβη μετά από την έκδοση του βιβλίου τής Rachel Carson με τίτλο Silent Spring, το οποίο εξέθεσε τους κινδύνους από την υπερβολική χρήση DDT και παρόμοιων ενώσεων, και το ότι η χημική βιομηχανία εγκατέλειψε το μη πατενταρισμένο DDT υπέρ πιο προσοδοφόρων, αποκλειστικών χημικών ουσιών. Και έτσι, αντί να ανανεωθεί και να εντατικοποιηθεί ο αγώνας για την ύστατη μάχη, η χρηματοδότηση από το Κογκρέσο των ΗΠΑ αφέθηκε να λήξει το 1963 - και μαζί με αυτήν η εκστρατεία καταπολέμησης της ελονοσίας. Η ελονοσία είχε ξεριζωθεί εκεί που ήταν πιο αδύναμη, στις πλούσιες χώρες και τα νησιωτικά έθνη, αλλά παρέμεινε βαθιά χωμένη στην καρδιά τής υποσαχάριας Αφρικής, στην Ασία και στην Λατινική Αμερική, με τις αναγεννητικές δυνάμεις της πλήρως άθικτες, και συχνά με μορφές πιο δύσκολο να ελεγχθούν. Ένας ειδικός τού ΠΟΥ αργότερα αποκάλεσε την αποτυχημένη εκστρατεία ως «ένα από τα μεγαλύτερα λάθη που έγιναν ποτέ στη δημόσια υγεία».

Αλλά το 1998, ο ΠΟΥ, με την υποστήριξη ισχυρών υποστηρικτών όπως ο ιδρυτής τής Microsoft, Bill Gates, και ο Sachs, ξεκίνησε μια νέα διεθνή προσπάθεια κατά τής ελονοσίας. Οι δωρητές μίλησαν με ενθουσιασμό για την εξάλειψη της νόσου χώρα την χώρα και, τελικά, έθεσαν ως στόχο να την εξαλείψουν εντελώς μέσα στην διάρκεια της ζωής τους. Η εξωτερική χρηματοδότηση, σε μεγάλο βαθμό από το «Παγκόσμιο Ταμείο για την Καταπολέμηση του AIDS, της Φυματίωσης και της Ελονοσίας» που αποτελεί μια συνεργασία κρατών και ιδιωτών, αυξήθηκε από λιγότερο από 100 εκατομμύρια δολάρια το 1998 σε 1,84 δισεκατομμύρια δολάρια το 2012. Τα τελευταία χρόνια, εκατοντάδες εκατομμύρια κουνουπιέρες για την καταπολέμηση της ελονοσίας έχουν διανεμηθεί σε όλον τον μολυσμένο από ελονοσία κόσμο, μαζί με σειρές φαρμάκων κατά τής ελονοσίας και διαγνωστικών κιτ.

Ως αποτέλεσμα, από το 2000, η θνησιμότητα από ελονοσία έχει μειωθεί κατά 25%. Αλλά, όπως και με την προηγούμενη εκστρατεία, η μείωση είναι κατά κύριο λόγο στο περιθώριο των πιο μολυσμένων περιοχών. Πενήντα χώρες έχουν μειώσει την συχνότητα εμφάνισης της ελονοσίας κατά 75%, αλλά μαζί αντιπροσωπεύουν μόνο το 3% των παγκόσμιων κρουσμάτων ελονοσίας. Σε μέρη όπως το Μαλάουι, παρά την αύξηση των χρηματοδοτούμενων από χορηγούς προσπαθειών κατά της ελονοσίας, ο ρυθμός μετάδοσης της νόσου δεν έχει αλλάξει. Εν τω μεταξύ, αντίσταση στα σύγχρονα φάρμακα έχει αναφερθεί σε τουλάχιστον τέσσερις χώρες τής Νοτιοανατολικής Ασίας, και αντίσταση στα εντομοκτόνα σε 64 χώρες. Για άλλη μια φορά, ο αγώνας μπαίνει στην πιο κρίσιμη φάση του: επίθεση στα περισσότερο πληττόμενα σημεία, όπως το Κονγκό, το Μαλάουι και η Νιγηρία, ενώ διατηρείται η βελτίωση αλλού παρά την αύξηση της ανθεκτικότητας απέναντι σε φάρμακα και εντομοκτόνα.

Θα είναι η εξωτερική χρηματοδότηση επαρκής για να τελειώσει την δύσκολη μάχη αυτή τη φορά; Από το 1998, η κατάσταση για τους εξωτερικούς χορηγούς έχει αλλάξει δραματικά υπό το πρίσμα τής παγκόσμιας οικονομικής ύφεσης. Αντιμετωπίζοντας ελλείμματα προϋπολογισμού, το Παγκόσμιο Ταμείο ανακοίνωσε το 2011 την ακύρωση ενός ολόκληρου γύρου επιχορηγήσεων. Οι κυβερνήσεις παντού έχουν περικόψει τις παροχές τους προς τον αναπτυσσόμενο κόσμο. Η χρηματοδότηση των ιδιωτών δωρητών για την ελονοσία αναμένεται να μειωθεί. Ακόμη και στο αποκορύφωμα των 2,3 δισ. δολαρίων το 2011, η συνολική χρηματοδότηση για την παγκόσμια εκστρατεία ήταν λίγο περισσότερο από το ήμισυ των 5,1 δισ. δολαρίων το χρόνο που υποστήριξε ο ΠΟΥ ότι ήταν πραγματικά αναγκαία για τη δουλειά.

Η ιστορία είναι τώρα στα πρόθυρα του να επαναληφθεί. Πάρτε ως παράδειγμα την περίπτωση της Σρι Λάνκα. Το 1953, ανέφερε 91.990 κρούσματα ελονοσίας. Η καθοδηγούμενη από τις ΗΠΑ εκστρατεία για την εξάλειψη της ελονοσίας μείωσε τον αριθμό των κρουσμάτων σε μόλις 17 το 1963. Στη συνέχεια, όμως, η εκστρατεία τελείωσε. Μέσα σε τέσσερα χρόνια, μια μαζική επιδημία ελονοσίας ξέσπασε, μολύνοντας 1,5 εκατομμύρια Σριλανκέζους μεταξύ 1967 και 1968. Η πρόσφατη προσπάθεια κατά τής ελονοσίας δημιούργησε εξίσου θεαματική βελτίωση στη Σρι Λάνκα. Χάρη στην εξωτερική χρηματοδότηση από το Παγκόσμιο Ταμείο, η χώρα έχει μειώσει τα κρούσματα από περισσότερες από 250.000 επιβεβαιωμένες λοιμώξεις το 1999 σε μόλις 175 το 2011. Αυτή η αξιόλογη βελτίωση είναι ωστόσο εξαιρετικά εύθραυστη. Χωρίς την συνεχή υποστήριξη από τους χορηγούς, η Σρι Λάνκα είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα αντιμετωπίσει μια αναζωπύρωση της νόσου.

Στα τελευταία αρκετά χρόνια, το Παγκόσμιο Ταμείο έχει υποστηρίξει την προσπάθεια κατά της ελονοσίας στην Σρι Λάνκα με δεκάδες εκατομμύρια δολάρια ετησίως. Αλλά η χώρα θα μπορούσε να χάσει σύντομα αυτές τις ενισχύσεις. Το Παγκόσμιο Ταμείο αξιολογεί την απόδοση των υποτρόφων του σύμφωνα με μια κλίμακα τεσσάρων επιπέδων, το χαμηλότερο από τα οποία είναι το «απαράδεκτο». Αρκετές από τις αξιολογήσεις των επιδόσεων της Σρι Λάνκα έχουν πέσει στο τρίτο επίπεδο, μόλις ένα επάνω από αυτό που το Παγκόσμιο Ταμείο θεωρεί απαράδεκτο - και μη χρηματοδοτούμενο. Η τρέχουσα επιχορήγηση της Σρι Λάνκα από το Παγκόσμιο Ταμείο λήγει στο τέλος τού 2014.