Ένας ψεύτικος αποχαιρετισμός στα όπλα…

Τις προηγούμενες ημέρες, οι επιθεωρητές από τον Οργανισμό για την Απαγόρευση των Χημικών Όπλων (OPCW) έφτασαν στην Δαμασκό της Συρίας, όπου θα ξεκινήσει η εξαιρετικά δύσκολη διαδικασία τής καταστροφής τού χημικού οπλοστασίου τού προέδρου τής Συρίας Μπασάρ αλ-Άσαντ. Οι επιθεωρητές πηγαίνουν βασιζόμενοι σε ένα ομόφωνο ψήφισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών το οποίο θεωρεί ως δεδομένη την συνεργασία του Ασάντ στη διαδικασία αφοπλισμού. (Ο Άσαντ έπληξε αμάχους στα προάστια της Δαμασκού στις 21 Αυγούστου με χημικό αέριο νεύρων «σαρίν», περιστατικό μετά το οποίο η Ρωσία άλλαξε στάση απέναντί του. Η εξέλιξη αυτή, σε συνδυασμό με την αμερικανική διπλωματία των κανονιοφόρων και την πρόσφατη έρευνα του ΟΗΕ [1] που εξέθεσε την χρήση χημικών αερίων στην Συρία, μπορεί να εξηγήσει γιατί ο Άσαντ προσχώρησε στην Σύμβαση για τα Χημικά Όπλα και εξέφρασε την προθυμία του να παραιτηθεί των χημικών αποθεμάτων του).

Ωστόσο, αντίθετα με μια θαυματουργή αλλαγή προσωπικότητας, ο Άσαντ δεν θα πρέπει να αναμένεται ότι θα καταθέσει πειθήνια τα χημικά όπλα του. Λιγότερο από ένα μήνα πριν, αρνήθηκε σθεναρά ότι κατείχε χημικά όπλα, ανέβαλε την έρευνα του ΟΗΕ για μήνες, προσπάθησε να εξαφανίσει τα στοιχεία των πρόσφατων επιθέσεων με σαρίν μέσω επαναλαμβανόμενων συμβατικών βομβαρδισμών στις περιοχές όπου έλαβε χώρα η έκλυση αερίων, και έστρεψε τους ελεύθερους σκοπευτές του εναντίον των ερευνητών τού ΟΗΕ.

Το Συμβούλιο Ασφαλείας και ο OPCW αμφότεροι δηλώνουν ότι ο Άσαντ θα πρέπει να χορηγήσει στους επιθεωρητές «απεριόριστη πρόσβαση». Αλλά κανείς από τους οργανισμούς αυτούς δεν έχει δημιουργήσει προϋποθέσεις ελέγχου επαχθέστερες από τις τυποποιημένες διαδικασίες του Οργανισμού για τα Χημικά Όπλα. Το καθεστώς ελέγχων τού Οργανισμού σε μεγάλο βαθμό έχει σχεδιαστεί για μια διαδικασία αφοπλισμού σε καθεστώς συνεργασίας. Εξισορροπεί τα δικαιώματα των επιθεωρητών έναντι εκείνων των κρατών που υφίστανται την επιθεώρηση, στα οποία επιτρέπεται κάποιος βαθμός ελέγχου σχετικά με το πόση πρόσβαση θα έχουν οι επιθεωρητές. Έτσι, ο Άσαντ μπορεί να μοχλεύσει τα δικαιώματα της Συρίας στο πλαίσιο του Οργανισμού ώστε να διασώσει μερικές από τις χημικές δυνατότητές του.

Φυσικά, ο Άσαντ μπορεί να έχει αρχίσει ήδη να απομακρύνει ό, τι θέλει να κρύψει από τους επιθεωρητές. Αλλά οι άνθρωποί του αναμφίβολα αναγνωρίζουν ότι μπορούν να ανατρέψουν νόμιμα τις πιεστικές προθεσμίες τού OPCW για την καταστροφή των αποθεμάτων και των εγκαταστάσεων παραγωγής. Για παράδειγμα, η Συρία θα μπορούσε να κρατήσει τους επιθεωρητές μακριά από ορισμένες περιοχές εγκαταστάσεων παραγωγής αν δηλώσει στον OPCW ότι οι χώροι αυτοί δεν έχουν καμία σχέση με τα χημικά όπλα. Η Συρία μπορεί επίσης να βραχυκυκλώσεις τις επιθεωρήσεις με το να κατηγορήσει τους επιθεωρητές ότι παρεμβαίνουν στην κανονική λειτουργία μιας εγκατάστασης ή ότι θέτουν σε κίνδυνο την ασφάλεια των εργασιών. Ο Άσαντ θα μπορούσε επίσης να αρνηθεί να παραδώσει τα σχετικά αρχεία, εδραιώνοντας την άγνοιά τους για τις χημικές δυνατότητες του οπλοστασίου του. Θα μπορούσε να απαιτήσει συμφωνίες μετά από διαπραγματεύσεις, συμφωνίες που θα διέπουν τους όρους των ελέγχων σε κάθε δηλωμένη εγκατάσταση που περιέχει χημικά όπλα. Θα μπορούσε να έχει ακόμα και το θράσος να υποβάλει αίτημα μετατροπής των εγκαταστάσεων παραγωγής δηλητηριωδών αερίων σε κανονικά εργοστάσια. Ο Άσαντ είναι πιθανό να συνεργαστεί σε ορισμένες περιπτώσεις, αλλά και να χρησιμοποιήσει τέτοιες τακτικές σε κάποιες άλλες. Με τον τρόπο αυτό, ο Άσαντ θα προωθήσει την ελπίδα ότι αφοπλίζεται, ακόμη και την ώρα που θα κάνει ελιγμούς για να διατηρήσει μια ελάχιστη ικανότητα χημικών όπλων - τέτοια που θα μπορούσε να ανασύρει σε μια έσχατη προσπάθεια να κρατηθεί στην εξουσία. Υπό παρόμοιες συνθήκες, ο πρώην ηγέτης τής Λιβύης, Μουαμάρ αλ-Καντάφι, έκρυψε «αέριο της μουστάρδας» ενώ παρέδιδε το περισσότερο από το κρυμμένο χημικό του οπλοστάσιο.

Ο Άσαντ μπορεί ακόμη και να μετατρέψει σε πλεονέκτημά του τις πολυδιαφημισμένες διατάξεις περί «πρόκλησης επιθεώρησης», οι οποίες ορίζουν ότι, ανά πάσα στιγμή, ο OPCW μπορεί να επιθεωρεί τις εγκαταστάσεις όπου υποψιάζεται ότι γίνεται εξαπάτηση. Εάν ο επικεφαλής του OPCW αναφέρει παράτυπο παιχνίδι της Συρίας κατά την διάρκεια της διαδικασίας αφοπλισμού, το 41μελές εκτελεστικό συμβούλιο του οργανισμού πρέπει να συνεδριάσει μέσα σε 24 ώρες, και τα τρία τέταρτα του Συμβουλίου πρέπει να επιτρέψουν μια «πρόκληση επιθεώρησης». Εάν εγκριθεί, άλλες δύο ημέρες θα μπορούσε να περάσουν πριν οι επιθεωρητές είναι σε θέση να δημιουργήσουν μια περίμετρο γύρω από την εν λόγω περιοχή. Ο Άσαντ θα μπορούσε να καθυστερήσει τότε τους επιθεωρητές για μέρες μέσω διαπραγματεύσεων για την πρόσβαση στην εν λόγω εγκατάσταση. Με άλλα λόγια, σχεδόν μια εβδομάδα θα μπορούσε να περάσει πριν ένας επιθεωρητής πατήσει το πόδι του μέσα για να εξετάσει μια πιθανή μη συμμόρφωση. Οι επιθεωρητές τού OPCW θα κάνουν το καλύτερο δυνατό, αλλά δεσμεύονται από τους κανόνες που δίνουν άφθονο χρόνο στον Άσαντ να μετακινήσει τον εξοπλισμό που θέλει να κρατήσει ή να καταστρέψει τα αποδεικτικά στοιχεία τής μη συμμόρφωσής του.