Ποιος είναι ο Αλί Χαμενεΐ;

Τον Ιούνιο, ο Χασάν Ρουχανί εξελέγη πρόεδρος της Ισλαμικής Δημοκρατίας τού Ιράν. Ο Ρουχανί κατέβηκε στις εκλογές ως μεταρρυθμιστής υποψήφιος, και πολλοί ερμήνευσαν τη νίκη του ως προάγγελο ενός πιθανού ανοίγματος ή εξορθολογισμού τής ιρανικής εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής. Όμως, η κυρίαρχη φιγούρα στην ιρανική πολιτική δεν είναι ο πρόεδρος, αλλά ο Ανώτατος Ηγέτης, ο Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ. Το ιρανικό σύνταγμα αποδίδει στον Ανώτατο Ηγέτη τεράστια εξουσία πάνω σε όλους τούς μεγάλους κρατικούς θεσμούς, και ο Χαμενεΐ, ο οποίος κατέχει το αξίωμα από το 1989, έχει βρει πολλούς άλλους τρόπους για να αυξήσει περαιτέρω την επιρροή του. Επισήμως ή όχι, η εκτελεστική, νομοθετική και δικαστική εξουσία τής κυβέρνησης, λειτουργούν όλες κάτω από την απόλυτη κυριαρχία του. Ο Χαμενεΐ είναι επικεφαλής τού κράτους τού Ιράν, αρχιστράτηγος, και κορυφαίος παραγωγός ιδεολογίας. Οι απόψεις του είναι που θα διαμορφώσουν τελικά την πολιτική τού Ιράν, και γι' αυτό αξίζει να εξεταστούν λεπτομερώς.

Ο Χαμενεΐ γεννήθηκε στη βορειοανατολική ιρανική πόλη Μασχάντ, το 1939. Ο πατέρας του ήταν ένας θρησκευτικός λόγιος με λιγοστά μέσα, και ο Χαμενεΐ, ο δεύτερος από οκτώ παιδιά, ακολούθησε την πορεία τού πατέρα του στο θρησκευτικό κατηχητικό (δύο από τα αδέρφια του είναι επίσης κληρικοί). Σπούδασε στην Κόμ, την περίοδο 1958-1964, και ενόσω ήταν εκεί, εντάχθηκε στο αντιπολιτευτικό θρησκευτικό κίνημα του Αγιατολάχ Χομεϊνί, το 1962. Έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ιρανική επανάσταση του 1979 κι έφθασε να γίνει έως και πρόεδρος του Ιράν, το διάστημα 1981-1989, και στη συνέχεια να διαδεχτεί τον Χομεϊνί ως Ανώτατος Ηγέτης.

Ο Χαμενεΐ ήταν πάντα σε επαφή με τον κόσμο των Ιρανών διανοουμένων, και οι βασικοί άξονες της σκέψης του καθορίστηκαν στα παιδικά του χρόνια και στην αρχή της εφηβείας του, κατά τη διάρκεια των δεκαετιών τού 1950 και του 1960. Το Ιράν ήταν τότε μια μοναρχία και σύμμαχος των Ηνωμένων Πολιτειών. Σύμφωνα με την τότε ιρανική αντιπολίτευση, ο Σάχης δεν ήταν τίποτε άλλο παρά μια μαριονέτα των Αμερικανών. Σε αντίθεση με πολλούς άλλους ισλαμιστές, ο Χαμενεΐ είχε έρθει σε επαφή με τους σημαντικότερους κοσμικούς διανοούμενους της αντιπολίτευσης και αφομοίωσε τον προεπαναστατικό λόγο τους. Αλλά, ήταν επίσης ένας σπουδαστής κατηχητικού, στο επίκεντρο του οποίου ήταν η εκμάθηση της σαρία, του ισλαμικού νόμου. Γνωρίστηκε με τους θεωρητικούς τής Μουσουλμανικής Αδελφότητας και επηρεάστηκε από τα έργα τού Σαγίντ Κιούτμπ, μερικά από τα οποία μετέφρασε ο ίδιος ο Χαμενεΐ στα περσικά.

Ως νέος άνθρωπος, ο Χαμενεΐ έγινε μάρτυρας της έντασης μεταξύ τής Δύσης και του Τρίτου Κόσμου, και οι απόψεις αυτές χαλυβδώθηκαν κατά τις διαπραγματεύσεις του με τις Ηνωμένες Πολιτείες, μετά την ιρανική επανάσταση. Κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η Ουάσιγκτον είναι αποφασισμένη να ανατρέψει την Ισλαμική Δημοκρατία και ότι όλα τα άλλα θέματα που τέθηκαν από αξιωματούχους των ΗΠΑ δεν ήταν τίποτα περισσότερο από προπετάσματα καπνού. Ακόμα και σήμερα, πιστεύει ότι η αμερικανική κυβέρνηση είναι αποφασισμένη να ανατρέψει το καθεστώς στο Ιράν, είτε μέσω της εσωτερικής κατάρρευσης, της δημοκρατικής επανάστασης, της οικονομικής πίεσης, είτε της στρατιωτικής εισβολής.

Ο Χαμενεΐ υπήρξε πάντοτε επικριτής τής φιλελεύθερης δημοκρατίας και πιστεύει ότι ο καπιταλισμός και η Δύση βρίσκονται σε μια αναπόφευκτη μακροπρόθεσμη παρακμή. Επιπλέον, θεωρεί την Ουάσιγκτον ως εγγενώς ισλαμοφοβική. Παρ’ όλ’ αυτά, δεν έχει αντιδυτικά ή αντι–αμερικανικά αντανακλαστικά. Δεν πιστεύει ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Δύση είναι υπεύθυνες για όλα τα προβλήματα του ισλαμικού κόσμου, ότι πρέπει να καταστραφούν ή ότι το Κοράνι και η σαρία είναι από μόνα τους επαρκή για την κάλυψη των αναγκών τού σύγχρονου κόσμου. Ο ίδιος θεωρεί ότι η επιστήμη και η πρόοδος είναι μια «αλήθεια τού δυτικού πολιτισμού», και θέλει ο λαός τού Ιράν να μάθει αυτή την αλήθεια. Δεν είναι ένας τρελός, παράλογος ή αλόγιστος ζηλωτής που αναζητά ευκαιρίες για επιθετικότητα. Όμως, οι βαθιά ριζωμένες απόψεις του και η αδιαλλαξία του προϊδεάζουν ότι οι οποιεσδήποτε διαπραγματεύσεις με την Δύση θα είναι δύσκολες και χρονοβόρες, καθώς και ότι κάθε σοβαρή βελτίωση στις σχέσεις μεταξύ τού Ιράν και των Ηνωμένων Πολιτειών θα πρέπει να είναι μέρος μιας σημαντικής συνολικής συμφωνίας που θα περιλαμβάνει σημαντικές παραχωρήσεις και από τις δύο πλευρές.

Ο ΑΝΩΤΑΤΟΣ ΗΓΕΤΗΣ ΩΣ ΝΕΑΡΟΣ ΑΝΔΡΑΣ

Για να καταλάβουμε την κοσμοθεωρία τού Χαμενεΐ θα ήταν χρήσιμο να ξεκινήσουμε εξετάζοντας την ιστορία τής αμερικανικής επέμβασης στο Ιράν. Το 1953, η κυβέρνηση του Αϊζενχάουερ βοήθησε να οργανωθεί ένα πραξικόπημα κατά της δημοκρατικά εκλεγμένης κυβέρνησης του Μοχάμεντ Μοσαντέκ, και η Ουάσιγκτον ήταν ο κύριος υποστηρικτής τού απολυταρχικού καθεστώτος τού Μοχάμεντ Ρέζα Σάχη Παχλαβί, μέχρι την ανατροπή του το 1979. Αυτό βοήθησε στην διαμόρφωση της ρητορικής όλων των αντιπάλων τού καθεστώτος. Η αντίθεση προς τον Σάχη πήγε χέρι-χέρι με την αντίθεση προς τις Ηνωμένες Πολιτείες, δεδομένου ότι ο Σάχης θεωρήθηκε χωροφύλακας της Ουάσιγκτον.

Ο Χαμενεΐ ήταν 40 ετών όταν συνέβη η επανάσταση. Μέχρι τότε, ήταν σπουδαστής και κληρικός, αλλά ασχολείτο με τον ευρύτερο κόσμο, καθώς και με το στενό θρησκευτικό περιβάλλον του. Όπως είπε σε μια συνάντηση με ουλεμάδες (ulama, Μουσουλμάνους λόγιους) και νεαρούς κληρικούς, τον Μάιο του 2012, «έχω συμμετάσχει σε πνευματικούς κύκλους πριν από την επανάσταση και είχα στενές σχέσεις με πολιτικές ομάδες. Τους γνώρισα όλους και συζήτησα και διαφώνησα με πολλούς από αυτούς». Ήταν άνθρωπος της μουσικής, της ποίησης και του μυθιστορήματος όπως και του θρησκευτικού νόμου. Δεν υπάρχει σήμερα άλλος Marja (ανώτερος αγιατολάχ) ή εξέχων faqih (νομικός τού ισλαμικού νόμου) που να έχει τέτοιο κοσμοπολίτικο παρελθόν.