Τι είναι η Ζώνη Αναγνώρισης Αεράμυνας;

Η πρόσφατη ανακοίνωση για μια Ζώνη Αναγνώρισης Αεράμυνας (Air Defense Identification Zone, ADIZ) [1] στην Ανατολική Θάλασσα της Κίνας έχει προκαλέσει μεγάλη σύγχυση και συναγερμό. Μεγάλο μέρος αυτού είναι συνάρτηση του γεγονότος ότι λίγοι γνωρίζουν τι είναι μια ADIZ, για ποιον λόγο υπάρχει και γιατί είναι σημαντική - συμπεριλαμβανομένων, προφανώς, της κινεζικής κυβέρνησης και του στρατού.

Η ADIZ είναι μια δημοσίως καθορισμένη περιοχή που εκτείνεται πέραν της εθνικής επικράτειας, στην οποία άγνωστα αεροσκάφη είναι δυνατόν να ερωτηθούν για την ταυτότητά τους και, εάν είναι αναγκαίο, να εγκλωβιστούν ώστε να αναγνωριστούν πριν να διέλθουν σε έναν κυριαρχούμενο εναέριο χώρο. Η ιδέα είναι προϊόν τού Ψυχρού Πολέμου: την δεκαετία τού 1950 [2], οι Ηνωμένες Πολιτείες δήλωσαν την πρώτη ADIZ τού κόσμου [3] για να μειώσουν τον κίνδυνο μιας αιφνιδιαστικής επίθεσης από την Σοβιετική Ένωση. Σήμερα, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν πέντε τέτοιες ζώνες (Ανατολική Ακτή, Δυτική Ακτή, Αλάσκα, Χαβάη, Γκουάμ) και εφαρμόζουν ακόμη δύο, από κοινού με τον Καναδά. Στις άλλες χώρες που διατηρούν ADIZ περιλαμβάνονται και η Ινδία, η Ιαπωνία, η Νορβηγία, το Πακιστάν, η Νότια Κορέα, η Ταϊβάν και το Ηνωμένο Βασίλειο.

Εκτός από την παροχή ενός πρόσθετου μέτρου ασφαλείας, μια ADIZ μπορεί να βοηθήσει στη μείωση του κινδύνου εναέριων συγκρούσεων αεροσκαφών, στην καταπολέμηση της παράνομης διακίνησης ναρκωτικών, στην διευκόλυνση των αποστολών έρευνας και διάσωσης, και στην μείωση της ανάγκης για εξόδους μαχητικών με σκοπό την οπτική επιθεώρηση περιοχών. Αυτό το τελευταίο σημείο είναι το πιο σημαντικό: οι ADIZ μπορούν να αυξήσουν την διαφάνεια, την προβλεψιμότητα και την στρατηγική σταθερότητα, μειώνοντας την αβεβαιότητα και στις δύο πλευρές σχετικά με το πότε, πού και πώς μπορεί να λάβει χώρα ένας εναέριος εγκλωβισμός. Το 1960, για παράδειγμα, η Σοβιετική Ένωση δεν είχε καμία σαφώς καθορισμένη Ζώνη Αναγνώρισης Αεράμυνας ούτε σχετική διαδικασία, και η προκύπτουσα σύγχυση οδήγησε στην κατάρριψη ενός αμερικανικού αναγνωριστικού αεροσκάφους [4] πάνω από διεθνή ύδατα.

Δεν υπάρχουν διεθνείς συμφωνίες [5] που να διέπουν κάθε πτυχή μιας ADIZ. Τα κράτη ούτε επιτρέπουν ρητά την δημιουργία τους, ούτε τις απαγορεύουν ξεκάθαρα. Οι ADIZ επεκτείνονται συνήθως σε αυτό που είναι διεθνώς αναγνωρισμένο ως διεθνής εναέριος χώρος, ακόμη και από τις χώρες που τις διατηρούν, και σε καμία περίπτωση δεν παρέχουν κανένα κυριαρχικό δικαίωμα. Ανοικτά τής νότιας Καλιφόρνιας, για παράδειγμα, μια αμερικανική ADIZ εκτείνεται πάνω από 400 μίλια στη θάλασσα. Δεδομένου ότι τα κράτη έχουν το δικαίωμα να ρυθμίζουν την εναέρια κυκλοφορία μόνο πάνω από την επικράτειά τους [6], οι χώρες δεν έχουν νομική υποχρέωση να συμμορφώνονται με τις απαιτήσεις της ADIZ μιας άλλης χώρας στον διεθνή εναέριο χώρο, αλλά τείνουν να το πράττουν λόγω των οφελών για την ασφάλεια και την προστασία όλων. Μια Ζώνη Αναγνώρισης Αεράμυνας αφορά την ασφάλεια και την προστασία, όχι την πολιτική ή τη νομοθεσία.

Οπότε γιατί η Κίνα δήλωσε μια ADIZ στην Θάλασσα της Ανατολικής Κίνας;

Η μείωση του κινδύνου αιφνιδιαστικής επίθεσης δεν μπορεί να ήταν μέρος τής εξίσωσης, επειδή εξ αρχής δεν υπάρχει πραγματικός κίνδυνος. Οι εντάσεις στην περιοχή είναι αναμφίβολα υψηλές αυτή την στιγμή, αλλά αυτό δεν είναι αντίστοιχο του Ψυχρού Πολέμου. Καμία χώρα δεν θέλει ένα καίριο χτύπημα στην καρδιά τής παγκόσμιας οικονομίας. Ο κίνδυνος αιφνιδιαστικών επιθέσεων είναι υψηλότερος όταν τουλάχιστον ένα μέρος μιας σύγκρουσης θεωρεί αναπόφευκτο τον πόλεμο και νομίζει ότι δίνοντας το πρώτο χτύπημα θα αποκτήσει ένα αποφασιστικό στρατιωτικό πλεονέκτημα. Στον βαθμό που η κινεζική ADIZ έχει μεγαλώσει τους περιφερειακούς φόβους για τις μακροπρόθεσμες προθέσεις της [7], στην πραγματικότητα έχει αυξήσει αυτόν τον κίνδυνο.

Επίσης απίθανο είναι ότι η Κίνα προσπάθησε να μειώσει το λαθρεμπόριο ναρκωτικών στην Ανατολική Θάλασσα της Κίνας, γιατί δεν βρίσκεται εκεί καμιά σημαντική διαδρομή ναρκωτικών. Και με δεδομένες τις πολλαπλές και επικαλυπτόμενες αξιώσεις θαλάσσιας δικαιοδοσίας στην περιοχή, δεν υπάρχει καμία έλλειψη προθυμίας παροχής υπηρεσιών «αναζήτησης και διάσωσης». Δεν αποτελεί έκπληξη ότι κανένα τέτοιο κίνητρο δεν υπήρχε στην δήλωση του κινεζικού Υπουργείου Άμυνας [1], όταν ανακοίνωνε την δημιουργία τής ζώνης.

Η επιθυμία να μειωθεί ο κίνδυνος των συγκρούσεων αεροσκαφών στον αέρα είναι μια οριακά πιο πειστική εξήγηση. Το πρόβλημα εδώ δεν είναι η πολιτική εναέρια κυκλοφορία, η οποία είναι ήδη καλά ρυθμισμένη στην Ανατολική Θάλασσα της Κίνας (καθένας με μια σύνδεση στο Internet μπορεί να την παρακολουθήσει σε πραγματικό χρόνο [8]). Αντίθετα, είναι οι στρατιωτικές πτήσεις, όπως αποδείχθηκε το 2001 όταν ένα EP-3 του αμερικανικού Ναυτικού συγκρούστηκε με ένα μαχητικό F-8 του κινεζικού Ναυτικού [9] πάνω από την Θάλασσα της Νότιας Κίνας.