Ποτέ δεν το είδα να έρχεται… | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Ποτέ δεν το είδα να έρχεται…

Γιατί η οικονομική κρίση κατέλαβε τους οικονομολόγους εξαπίνης
Περίληψη: 

Ο πρώην πρόεδρος της Κεντρικής Τράπεζας (Federal Reserve) των ΗΠΑ αναρωτιέται για το πώς τόσοι πολλοί ειδικοί, συμπεριλαμβανομένου του ιδίου, απέτυχαν να δουν την οικονομική κρίση του 2008 να πλησιάζει. Ένα σημαντικό μέρος τής απάντησης στο ερώτημα αυτό είναι μια πολύ παλιά ιδέα: τα Κεϋνσιανά «ένστικτα», τα ανορθολογικά στοιχεία στην λήψη αποφάσεων που έχουν μείνει εκτός των οικονομικών προβλέψεων για πάρα πολύ καιρό.

Ο ALAN GREENSPAN διατέλεσε πρόεδρος της Κεντρικής Τράπεζας των ΗΠΑ (Federal Reserve) από το 1987 ως το 2006. Το κείμενο αυτό είναι προσαρμογή από το πιο πρόσφατο βιβλίο του με τίτλο The Map and the Territory: Risk, Human Nature, and the Future of Forecasting (Penguin Press, 2013). Copyright © Alan Greenspan, 2013. Αναδημοσιεύεται μετά από άδεια της Penguin Press.

Ήταν μια τηλεφωνική κλήση που ποτέ δεν περίμενα να λάβω. Είχα μόλις επιστρέψει στο σπίτι από ένα παιχνίδι τένις κλειστού χώρου, το ψυχρό, ανεμοδαρμένο απόγευμα της Κυριακής της 16ης Μαρτίου 2008. Ένας ανώτερος αξιωματούχος τού Συμβουλίου των Διοικητών τής Federal Reserve ήταν στο τηλέφωνο για να συζητήσει την πρόσφατη επίκληση του Συμβουλίου, για πρώτη φορά μετά από δεκαετίες, στο σκοτεινό αλλά εκρηκτικό Τμήμα 13(3) τού νόμου Federal Reserve. Ερμηνευόμενο διασταλτικά, αυτό το τμήμα του νόμου εξουσιοδοτεί την Ομοσπονδιακή Τράπεζα να δανείσει σχεδόν απεριόριστα μετρητά σχεδόν στον οποιονδήποτε: στην περίπτωση αυτή, η Fed σχεδίαζε να δώσει ένα δάνειο περίπου 29 δισεκατομμυρίων δολαρίων στην JP Morgan για να διευκολύνει την τράπεζα να αποκτήσει την επενδυτική εταιρεία Bear Stearns, η οποία ήταν στα πρόθυρα πτώχευσης, έχοντας απολέσει σχεδόν 20 δισ. δολάρια σε μετρητά την προηγούμενη εβδομάδα.

Η κατάρρευση της Bear Stearns ήταν η αρχή μιας εξάμηνης διάβρωσης της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής σταθερότητας που θα κορυφωθεί με την κατάρρευση της Lehman Brothers στις 15 Σεπτεμβρίου 2008, προκαλώντας ενδεχομένως τη μεγαλύτερη οικονομική κρίση στην ιστορία. Σίγουρα, η Μεγάλη Ύφεση της δεκαετίας τού 1930 αφορούσε μια πολύ ευρύτερη κατάρρευση της οικονομικής δραστηριότητας. Αλλά, ποτέ πριν οι βραχυπρόθεσμες χρηματοπιστωτικές αγορές, δηλαδή οι διαμεσολαβητές τού καθημερινού εμπορίου, δεν «πάγωσαν» σε παγκόσμια κλίμακα. Καθώς οι επενδυτές μετακινήθηκαν από την ευφορία στον φόβο, οι βαθιά ρευστές αγορές στέρεψαν στη διάρκεια μιας νύχτας, οδηγώντας σε μια παγκόσμια συρρίκνωση της οικονομικής δραστηριότητας.

Η οικονομική κρίση που ακολούθησε αντιπροσώπευσε μια υπαρξιακή κρίση για τις οικονομικές προβλέψεις. Η συμβατική μέθοδος πρόβλεψης των μακροοικονομικών εξελίξεων – τα οικονομετρικά μοντέλα, οι ρίζες των οποίων βρίσκονται στο έργο τού John Maynard Keynes - είχε αποτύχει εκεί που χρειαζόταν περισσότερο, προς μεγάλη απογοήτευση των οικονομολόγων. Κατά την περίοδο πριν από την κρίση, το εξελιγμένο σύστημα πρόβλεψης του Συμβουλίου τής Federal Reserve δεν είχε προβλέψει τους μείζονες κινδύνους για την παγκόσμια οικονομία. Ούτε το μοντέλο που αναπτύχθηκε από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, το οποίο κατέληγε στο συμπέρασμα ακόμα και την άνοιξη του 2007, ότι «το παγκόσμιο οικονομικό ρίσκο είχε μειωθεί» από τον Σεπτέμβριο του 2006 και ότι «η συνολική οικονομία των ΗΠΑ κρατιέται καλά . . . [και] τα σημάδια αλλού είναι πολύ ενθαρρυντικά». Στις 12 Σεπτεμβρίου του 2008, μόλις τρεις ημέρες πριν από την εκδήλωση της κρίσης, η JP Morgan, αναμφισβήτητα το κορυφαίο χρηματοπιστωτικό ίδρυμα των Ηνωμένων Πολιτειών, προέβλεψε ότι ο ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ στις ΗΠΑ θα επιταχυνθεί κατά το πρώτο εξάμηνο του 2009. Η προ της κρίσης άποψη των περισσότερων επαγγελματιών αναλυτών και εκείνων που έκαναν προβλέψεις συνοψίστηκε ίσως καλύτερα τον Δεκέμβριο του 2006 από τον Economist: «Ο καπιταλισμός τής αγοράς, η μηχανή που κινεί το μεγαλύτερο μέρος τής παγκόσμιας οικονομίας, φαίνεται να κάνει καλά την δουλειά του».

Τι πήγε στραβά; Γιατί σχεδόν όλοι οι οικονομολόγοι και αυτοί που χαράσσουν την οικονομική πολιτική ήταν τόσο τυφλοί σχετικά με την επικείμενη καταστροφή; Πώς τόσοι πολλοί ειδικοί, συμπεριλαμβανομένου και εμού, απέτυχαν να την δουν να πλησιάζει; Έχω συμπεράνει ότι ένα σημαντικό μέρος από τις απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά είναι μια πολύ παλιά ιδέα: τα «ένστικτα» (animal spirits), ο όρος που επινόησε περίφημα ο Keynes το 1936 για να αναφερθεί στην «αυθόρμητη επιθυμία για δράση αντί της αδράνειας». Ο Κέυνς μιλούσε για μια παρόρμηση που ωθεί την οικονομική δραστηριότητα, αλλά οι οικονομολόγοι χρησιμοποιούν πλέον τον όρο «ένστικτα» για να αναφερθούν επίσης στους φόβους που εμποδίζουν την δράση. Ο Keynes ήταν το πρώτο πρόσωπο που έλαβε υπόψη του την σημασία των παράλογων παραγόντων στην λήψη οικονομικών αποφάσεων, και οι οικονομολόγοι σίγουρα δεν παραβλέπουν την σημασία τους στις δεκαετίες που ακολούθησαν. Το πρόβλημα είναι ότι μια τέτοια συμπεριφορά είναι δύσκολο να μετρηθεί και είναι πεισματικά ανθεκτική σε οποιαδήποτε συστηματική ανάλυση. Για δεκαετίες, οι περισσότεροι οικονομολόγοι, συμπεριλαμβανομένου και εμού, είχαν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι οι παράλογοι παράγοντες δεν θα μπορούσαν να ταιριάξουν σε οποιαδήποτε αξιόπιστη μέθοδο πρόβλεψης.

Αλλά, μετά από αρκετά χρόνια προσεκτικής μελέτησε των εκδηλώσεων των «ενστίκτων» στην διάρκεια περιόδων σοβαρής κρίσης, έχω φθάσει να πιστεύω ότι οι άνθρωποι, ιδιαίτερα σε περιόδους ακραίας οικονομικής πίεσης, ενεργούν με τρόπους που είναι πιο προβλέψιμοι από ό, τι οι οικονομολόγοι έχουν παραδοσιακά κατανοήσει. Πιο σημαντικό, μια τέτοια συμπεριφορά μπορεί να μετρηθεί και πρέπει να γίνει αναπόσπαστο μέρος των οικονομικών προβλέψεων και της οικονομικής πολιτικής. Το ένστικτο, όπως αποδεικνύεται, εμφανίζει συγκλίσεις που μπορούν να βοηθήσουν τους οικονομολόγους να προσδιορίσουν τις αναδυόμενες φούσκες των τιμών για μετοχές, εμπορεύματα και ισοτιμίες - και μπορεί ακόμη και να τους βοηθήσει να προβλέψουν τις οικονομικές συνέπειες της τελικής κατάρρευσης των εν λόγω περιουσιακών στοιχείων και την ανάκαμψή τους.

ΠΝΕΥΜΑ ΣΕ ΕΝΑΝ ΥΛΙΣΤΙΚΟ ΚΟΣΜΟ