Η απατηλή τουρκική δημοκρατία

Κανένα επεισόδιο δεν αποκαλύπτει με μεγαλύτερη σαφήνεια την επιθυμία τής τουρκικής πολιτικής ελίτ να χειραγωγήσει πολιτικούς θεσμούς τής χώρας από το δημοψήφισμα του ΑΚΡ το 2010 για τις συνταγματικές τροποποιήσεις. Η ψηφοφορία, η οποία διαλαλείτο ως ένα ακόμη βήμα τής προσπάθειας τού ΑΚΡ να διαμορφώσει μια πιο δημοκρατική Τουρκία, περιελάμβανε περί τις 25 αλλαγές, μεταξύ των οποίων ήταν αθώες διατάξεις για την προστασία των δικαιωμάτων των παιδιών, η ελευθερία τής διαμονής και της μετακίνησης, καθώς και το δικαίωμα κατάθεσης αναφοράς, της απόκτησης πληροφοριών και της εφέσεως. Στην καρδιά τού δημοψηφίσματος, όμως, ήταν μια προσπάθεια να αλλάξει την πολιτική χροιά τής δικαστικής εξουσίας η οποία είχε αποδειχθεί εχθρική προς το ΑΚΡ. Σχεδόν ακριβώς δύο χρόνια πριν, το συνταγματικό δικαστήριο τής Τουρκίας βρήκε στοιχεία που υποστήριζαν την κατηγορία ότι το AKP προσπάθησε να υπονομεύσει τον κοσμικό χαρακτήρα τής Τουρκικής Δημοκρατίας. Οι δικαστές τού Ανώτατου Δικαστηρίου τής χώρας ψήφισαν κατά μόλις μια ψήφο λιγότερη από τις επτά (εκ των 11) που απαιτούνταν για να κλείσουν το κόμμα. Αντ’ αυτού, το ανάγκασαν να καταβάλει πρόστιμο ύψους 20 εκατ. δολαρίων. Αποφασισμένος να μην επιτρέψει να έχει το ΑΚΡ την ίδια τύχη με τα αντίστοιχα προηγούμενα κόμματα, που είχαν όλα διαλυθεί είτε με πραξικόπημα είτε με δικαστική απόφαση, ο Ερντογάν έθεσε ως στόχο να αναδομήσει το δικαστικό σώμα.

Λίγοι αντικειμενικοί παρατηρητές τής τουρκικής πολιτικής θα υποστήριζαν ότι το δικαστικό σύστημα της Τουρκίας δεν έχει ανάγκη μεταρρύθμισης. Τα δικαστήρια δεν πληρούν τα διεθνή πρότυπα, και ο Κεμαλισμός - μια κοσμοθεωρία που σχετίζεται με τον ιδρυτή τής τουρκικής δημοκρατίας, Ατατούρκ, και που είναι εμμέσως εχθρική προς τον πλουραλισμό και την συμμετοχικότητα - τείνει να κυριαρχήσει μέσα στις τάξεις των δικαστών. Οι προτεινόμενες συνταγματικές τροποποιήσεις τού Ερντογάν για την αναδιοργάνωση του δικαστικού συστήματος έκαναν ελάχιστα για να επιλύσουν αυτά τα προβλήματα. Αντίθετα, έδωσαν στην κυβέρνηση μεγαλύτερη ευχέρεια να διορίζει νέους δικαστές και να συμπληρώνει κενές δικαστικές θέσεις με δικαστές των οποίων οι απόψεις συμπίπτουν με τις αντίστοιχες του ΑΚΡ. Είναι αλήθεια ότι μια τέτοια σύνθεση δικαστηρίου συχνά είναι ένα από τα λάφυρα που πηγαίνουν στους νικητές των εκλογών. Η πρακτική αυτή έχει κάποια ιστορία και στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου ο πρόεδρος Φράνκλιν Ντελάνο Ρούσβελτ προσπάθησε να στήσει το Ανώτατο Δικαστήριο, προκειμένου να διασφαλιστεί η ακεραιότητα του New Deal του. Ωστόσο, οι περιπτώσεις τής Τουρκίας και των ΗΠΑ είναι συγκρίσιμες μόνο αφηρημένα. Η ελάχιστα συγκεκαλυμμένη προσπάθεια του πρωθυπουργού Ερντογάν να χρησιμοποιήσει τα δικαστήρια για να ενδυναμώσει το ΑΚΡ δύσκολα αποτελεί το ισοδύναμο της προσπάθειας του Ρούσβελτ να αντιμετωπίσει τη μαζική κοινωνική αποδιάρθρωση της Μεγάλης Ύφεσης.

Πέρα από το στήσιμο των δικαστηρίων, ο Ερντογάν επεδίωξε να αξιοποιήσει για τα δικά του πολιτικά συμφέροντα την μεγάλη ανάγκη τής Τουρκίας για ένα νέο σύνταγμα. Το σύνταγμα του 1982, το οποίο συντάχθηκε κατόπιν εντολής τής στρατιωτικής χούντας που ανέλαβε την χώρα το 1980, δεν είναι δημοκρατικό - παρά τις πολλές τροποποιήσεις του . Οι Τούρκοι έχουν από καιρό καταλάβει ότι η χώρα χρειάζεται ένα πολιτικό σύνταγμα προσανατολισμένο περισσότερο προς την διαφύλαξη των δικαιωμάτων των πολιτών αντί στην προστασία τού κράτους από τους πολίτες. Τον Οκτώβριο του 2011, ο Ερντογάν ανακοίνωσε με μεγάλες φανφάρες ότι η Τουρκία θα αποκτήσει αυτό το νέο σύνταγμα εντός ενός έτους. Αλλά, όπως ήταν αναμενόμενο, το χρονοδιάγραμμα των 12 μηνών αποδείχθηκε ότι ήταν υπερβολικά φιλόδοξο. Η σύνταξη ενός Συντάγματος δεν είναι ποτέ εύκολη. Αν και τα έγγραφα τελικά αντικατοπτρίζουν τα συμφέροντα εκείνων που βρίσκονται στην εξουσία, αποτελούν επίσης το προϊόν έντονου πολιτικού αγώνα και συμβιβασμών. Η Τουρκία δεν διαφέρει.

Ως αποτέλεσμα αυτού που φαινόταν ότι θα είναι μια μακρά καθυστέρηση, την άνοιξη του 2013, ο Ερντογάν διακίνησε την ιδέα να παρακαμφθεί η επιτροπή που είχε χρεωθεί με την σύνταξη του συντάγματος και να απευθύνει την εκδοχή τού ΑΚΡ απευθείας στον λαό με δημοψήφισμα. Ο Τούρκος ηγέτης, ο οποίος σύμφωνα με το καταστατικό τού ΑΚΡ δεν μπορεί να υπηρετήσει ακόμα μια θητεία στην σημερινή θέση του ως πρωθυπουργός, είχε υστεροβουλία. Επεδίωξε ένα σύνταγμα που αύξανε την δύναμη της απολιτικής προεδρίας τής Τουρκίας, έτσι ώστε να μπορεί να συνεχίσει να κυβερνά την χώρα από αυτόν τον ρόλο. Μετά τις διαδηλώσεις τής άνοιξης, οι οποίες κατέστησαν σαφές ότι, με δεδομένη την βαθιά δημόσια οργή κατά του Ερντογάν, μια εκτελεστική προεδρία θα ήταν πάρα πολύ μεγάλο βάρος για το τουρκικό πολιτικό σύστημα, το ΑΚΡ άφησε ολόκληρη την επιχείρηση για το σύνταγμα να σβήσει. Αυτή η σπάνια ήττα έφερε έντονη ανακούφιση εξαιτίας τού γεγονότος ότι το ΑΚΡ είχε πρόθεση να συντάξει ένα σύνταγμα για τον Ερντογάν και όχι για την Τουρκία.