Τι ισχύει και τι όχι για την Συρία

Όπως αναλύσαμε σε προηγούμενο άρθρο μας στο Foreign Affairs, The Hellenic Edition για την Ισλαμοφοβία [1], οι διαμορφούμενες από την κοινή γνώμη αντιλήψεις δεν είναι πάντα ορθές ή επιστημονικά τεκμηριωμένες. Στο πλαίσιο αυτό, διαμορφώθηκαν και επικράτησαν δυο απόψεις σχετικά με τον συριακό εμφύλιο ή την συριακή επανάσταση κατά του καθεστώτος, οι οποίες είναι στην καλύτερη περίπτωση αληθείς κατά το ήμισυ, αλλά αρκετά εύπεπτες στο ελληνικό κοινό.

Η πρώτη αντίληψη αφορά την θεωρία τής συνομωσίας κατά του λαοφιλούς Άσαντ, όπου αρκετοί δεν μιλούν καν για εξέγερση ή επανάσταση. Η διαμάχη ανάμεσα στα αντίπαλα στρατόπεδα παρουσιάζεται ως καθαρά θρησκευτική, με την Συριακή αντιπολίτευση να κυριαρχείται από φανατικούς μουσουλμάνους και τον «κοσμικό» Άσαντ να στηρίζεται από μεγάλο μέρος τού λαού. Σε αυτό το πλαίσιο ο πόλεμος είναι εμφύλιος, αλλά οι αντάρτες ενισχύονται και από εξωγενείς παράγοντες και κυρίως από την τρομοκρατική οργάνωση αλ Κάιντα και τα παρακλάδια της. Αλλά, ακόμα και αν η εξέγερση δεν έχει θρησκευτικό χαρακτήρα, κρύβονται πίσω της σκοτεινές δυνάμεις ή ξένες χώρες που θέλουν να υπονομεύσουν τον Άσαντ. Η αλήθεια είναι απλούστερη, ακόμα και αν πράγματι εξυπηρετούνται κάποιες δυνάμεις εκτός Συρίας: η εξέγερση είναι κυρίως κοινωνική και λαϊκή. Θα αναλύσουμε τους παράγοντες που οδήγησαν την πλειονότητα των Σύριων να επαναστατήσουν κατά της οικογένειας Άσαντ [2] ώστε οι αναγνώστες να αντιληφθούν και να κρίνουν μόνοι τους αν Συρία ήταν υποψήφια χώρα για εξέγερση ή όχι, καθώς και για τον κοινωνικό και παλλαϊκό της χαρακτήρα.

ΕΙΝΑΙ Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ (ΚΑΙ Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ…)

Οι αντιδράσεις κατά του καθεστώτος ξεκίνησαν από τις επαρχίες και επεκτάθηκαν προς τα μεγάλα αστικά κέντρα τής χώρας και είχαν σαν στόχο τον εκδημοκρατισμό, λόγω της καταπίεσης αλλά και της ανάγκης πραγματοποίησης πολιτικών και οικονομικών μεταρρυθμίσεων. Ο Άσαντ, συνεχιστής τού πατέρα του και ενός δικτατορικού και μπααθικού καθεστώτος τύπου Σαντάμ Χουσεΐν, στηρίζεται από μια μικρή αλλά πανίσχυρη μειοψηφία. Οι Αλαουίτες αποτελούν το 11.5% [3] του συνολικού πληθυσμού αλλά ελέγχουν πλήρως την κυβέρνηση και τις Ένοπλες Δυνάμεις. Ένα μεγάλο μέρος τού λαού δεν αντιδρά και τηρεί στάση ουδετερότητας ή φιλική προς τον Άσαντ από φόβο, ό,τι γινόταν και επί Σαντάμ Χουσεΐν στο Ιράκ, μόνο που εκεί οι Σουνίτες που είχαν την εξουσία άγγιζαν ή ξεπερνούσαν το 30%. Οι Αλαουίτες εκτός από λίγοι είναι και γεωγραφικά συγκεντρωμένοι σε συγκεκριμένες περιοχές, με αποτέλεσμα να δυσκολεύονται πολύ να ελέγξουν έτερες στις οποίες δεν έχουν κανένα έρεισμα. Συνεπώς, η δημογραφική ανάλυση δείχνει ότι οι περισσότεροι Σύριοι δεν είχαν πρόσβαση στα κέντρα λήψης αποφάσεων.

Η στήριξη που παρέχει εδώ και χρόνια η Δαμασκός στην Λιβανέζικη Χεζμπολά και στην Παλαιστινιακή Χαμάς, καθώς και η εμπόλεμη κατάσταση με το Ισραήλ εξαιτίας τής κατοχής των υψωμάτων τού Γκολάν, έδινε κάποια λαϊκή νομιμοποίηση στο καθεστώς Άσαντ. Όμως, ο λαός αγανάκτησε από τη σωρεία των λανθασμένων πολιτικών επιλογών του. Πρώτο «έγκλημα» αποτελούν οι καταστροφικές οικονομικές πολιτικές. Είναι χαρακτηριστικό ότι η συριακή λίρα υποτιμήθηκε πάνω από 50 φορές από το 1971 μέχρι τις αρχές Μαρτίου τού 2011, ημερομηνία στην οποία τίθεται συνήθως η απαρχή της εξέγερσης.

Επιπρόσθετα, η μεσαία τάξη που αποτελούσε την ραχοκοκαλιά τής συριακής κοινωνίας εξανεμίστηκε για πολλούς λόγους, ειδικά με την κρατικοποίηση των μεγάλων ιδιωτικών βιομηχανιών και εταιριών που ήταν ο άξονας της συριακής οικονομίας από την ανεξαρτησία τής χώρας από τους Γάλλους το 1946 μέχρι το 1970. Η επιβολή ενός οικονομικού κρατικού συστήματος ή μοντέλου που δεν αρμόζει στη περίπτωση της Συρίας κατέστρεψε τις οικονομικές βάσεις ή υποδομές για μια πετυχημένη και ανταγωνιστική οικονομία μιας περιφερειακής δύναμης. Ο Χαφέζ Αλ Άσαντ θεωρούσε την δύναμη των ιδιωτών–επιχειρηματιών απειλή για τον «θρόνο» του κι έτσι εφάρμοσε το δόγμα των κρατικοποιήσεων ως όπλο κατά του ιδιωτικού τομέα τής χώρας. Ο τελικός αντίκτυπος αυτών των κυβερνητικών οικονομικών πολιτικών ήταν ότι τουλάχιστον το 30% των 23 εκατομμυρίων Σύριων ζούσαν κάτω από το όριο της φτώχειας σύμφωνα με στοιχεία του ΟΗΕ [4]. Φυσικά, ο πόλεμος έχει επιδεινώσει την ήδη τραγική κατάσταση. Επίσης, σύμφωνα με τον δείκτη διαφθοράς τού Παγκόσμιου Οργανισμού Διαφάνειας για το 2010, η Συρία βρίσκεται στην 127η θέση σε σύνολο 180 κρατών [5] (και 15η σε σύνολο 22 αραβικών κρατών). Η διαφθορά αποτελεί μακροχρόνια τροχοπέδη για τη συριακή εθνική οικονομία [6]. Όσον αφορά την ανεργία, σύμφωνα με την στατιστική υπηρεσία της Συρίας, έχει ανέλθει στο 39 % το 2012 σε σύγκριση με το 25% το 2004 με αποτέλεσμα εκατοντάδες χιλιάδες νέοι, το άνθος τού συριακού εργατικού δυναμικού μεταξύ των οποίων και ένας μεγάλος αριθμός Χριστιανών, να μεταναστεύσουν προς το εξωτερικό για την αναζήτηση εργασίας, κυρίως στις χώρες του Κόλπου.

Μπορεί τα οικονομικά δεδομένα να είναι καταλυτικά, όμως ακόμα σημαντικότερο ρόλο στην εξέγερση έπαιξε η έλλειψη δημοκρατικών θεσμών. Σύμφωνα με το άρθρο 8 του συριακού συντάγματος, το Μπάαθ, εδώ και 5 δεκαετίες ελέγχει τη νομοθετική εξουσία. Από τις 250 έδρες τής βουλής διαθέτει, επί μονίμου βάσεως, τις 126 που σημαίνει ότι κανένα νομοσχέδιο δεν μπορεί να ψηφιστεί χωρίς την έγκρισή του. Ο νόμος για τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης περιορίζει την ελευθερία τής έκφρασης και επιβάλλει το κρατικό μονοπώλιο στην ενημέρωση με αποτέλεσμα να είναι φιμωμένος ο πνευματικός κόσμος. Στην ουσία, ο Χαφέζ Αλ Άσαντ κυβέρνησε εφαρμόζοντας ένα «νόμο έκτακτης ανάγκης» από το 1963. Το 2011, ο γιος του, Μπασάρ, τον αντικατέστησε με τον «νόμο καταπολέμησης της τρομοκρατίας» [7] προκειμένου να ικανοποιήσει μερικώς τα αιτήματα της αντιπολίτευσης. Επιπλέον, η καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι καθημερινό φαινόμενο και οι εκθέσεις τού ΟΗΕ και πλήθους Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων, για του λόγου το αληθές, είναι αμέτρητες [8].

Η εξωτερική πολιτική αλλά και η πολιτική εθνικής άμυνας επίσης εξαγρίωσαν τον κόσμο. Η πολιτικοποίηση του εθνικού στρατού ήταν από τις πρώτες προτεραιότητες του πατέρα Άσαντ με αποτέλεσμα να μετατραπεί ο ρόλος τού στρατού από προστάτη τής χώρας σε προστάτη της δικής του οικογένειας. Τέλος, στο θέμα τής διαχείρισης των εθνικών θεμάτων ο Άσαντ δεν κατάφερε να φτάσει σε συμφωνία ειρήνης με το Ισραήλ, ούτε να έχει τις καλύτερες σχέσεις με τις χώρες τού αραβικού κόσμου, αλλά και τις υπόλοιπες γειτονικές χώρες. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να υπάρχει ένας σοβαρός αντίκτυπος εις βάρος των ίδιων των Σύριων πολιτών εξαιτίας των κυβερνητικών πολιτικών [9]. Σήμερα, η εξωτερική πολιτική τής Συρίας εξαρτάται από τις διαθέσεις τής Ρωσίας, η αμυντική δυνατότητα βασίζεται στο Ιράν και φυσικά το θέμα τής τύχης / καταστροφής των χημικών όπλων το χειρίζονται Αμερικανοί.

Ανοίγοντας μια ουσιώδη παρένθεση, θα πρέπει να τονίσουμε και κάποια άλλα, ιδιαίτερα κρίσιμα και ευαίσθητα θέματα, που δημιούργησαν κοινωνική αναταραχή. Το ζήτημα των αγνοουμένων είναι ένα από τα πιο σοβαρά που απασχολούν την συριακή κοινωνία, αφού ο αριθμός των αγνοούμενων κατά την περίοδο του Χαφέζ Αλ Ασαντ και συγκεκριμένα κατά την δεκαετία τού 1980 ανέρχεται σε 70.000 [10]. Η εκστρατεία της σιιτοποιήσης του σουνιτικού στοιχείου, που αποτελεί την πλειοψηφία στη χώρα, με την ανοχή τού καθεστώτος προκάλεσε οργή στους μουσουλμάνους τής χώρας διότι προσπάθησε να αλλάξει δημογραφικά τον πληθυσμό, εξυπηρετώντας την ιρανική στρατηγική [11]. Ας μη λησμονούμε και τους 300.000 Κούρδους που ζουν χωρίς την συριακή υπηκοότητα εξαιτίας τής απογραφής τού 1962 στον νομό Αλ Χάσακα [12]. Αντιλαμβανόμαστε ότι όλα αυτά τα σοβαρά ζητήματα δημιουργούν ρήγματα στη συνοχή τής Συρίας. Στη χώρα παρατηρείται και μια ραγδαία αύξηση του πληθυσμού κατά 3,8% [13] με αποτέλεσμα να επιδεινώνονται οι κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες της. Αξιοσημείωτο είναι ότι παρά το παραδοσιακά υψηλό επίπεδο μόρφωσης, η Συρία ήταν μια από τις τελευταίες χώρες τού κόσμου στην χρήση τού διαδικτύου και της κινητής τηλεφωνίας, για προφανείς λόγους. Ο μέσος Σύριος αντιλαμβανόταν ότι το θέμα τής ασφάλειας του καθεστώτος επηρέαζε καθοριστικά την καθυστέρηση της ανάπτυξης της χώρας.

Η αδράνεια του καθεστώτος στο ζήτημα των πολιτικών και οικονομικών μεταρρυθμίσεων σε συνδυασμό με την αποτυχία των κυβερνητικών προγραμμάτων ανάπτυξης καθώς και το ξέσπασμα της «Αραβικής Άνοιξης», οδήγησαν στο ξεκίνημα της συριακής εξέγερσης στις 18 Μαρτίου 2011. Αν και για περίοδο 9 μηνών η εξέγερση είχε ειρηνικό χαρακτήρα και περιορίστηκε σε πορείες διαδηλώσεων στους περισσότερες νομούς τής χώρας, με την πορεία στη Χάμα να είναι η μεγαλύτερη στην ιστορία τής χώρας [14], η αντιμετώπιση αυτών των διαδηλωτών από τις κυβερνητικές δυνάμεις ήταν σκληρή ως βάρβαρη και η αντίδραση της διεθνούς κοινωνίας περιορίστηκε μόνο σε καταδίκες [15], χωρίς να επέμβει για την σωτηρία τού συριακού λαού. Όταν η αντιπολίτευση κατέφυγε σε ένοπλο αγώνα, παρ’ ότι είναι γεγονός ότι δεν υπήρχε μέτρο σύγκρισης μεταξύ των στρατιωτικών δυνάμεων ασφαλείας τού Άσαντ και των δυνατοτήτων της αντιπολίτευσης, η κυβέρνηση κλιμάκωσε. Η αύξηση του ρυθμού των αντιποίνων μεταξύ των οποίων και ο βιασμός [16] εκ μέρους τού καθεστώτος οδήγησε σε ανθρωπιστική καταστροφή. Θα πρέπει να τονίσουμε ότι αφού η κυβέρνηση άνοιξε τον φαύλο κύκλο των ακροτήτων, η αντιπολίτευση δεν έμεινε πίσω, ειδικά τα ακραία ισλαμικά στοιχεία για τα οποία θα μιλήσουμε παρακάτω. Αναρίθμητα εγκλήματα των εξεγερθέντων κυκλοφορούν στο διαδίκτυο, αλλά από το σημείο να παραδεχθούμε τα πάμπολλα εγκλήματα των αντικαθεστωτικών, μέχρι να υιοθετήσουμε την άποψη περί «άγριας» αντιπολίτευσης που μάχεται κατά του «πολιτισμένου» Άσαντ υπάρχει χαώδης απόσταση.

Σύμφωνα με δηλώσεις τού εκπροσώπου τού γενικού Επιτελείου τού Ελεύθερου Συριακού Στρατού, συνταγματάρχη Αμπντούλ Χαμίντ Ζακαρία [17], μέχρι τις 15 Σεπτεμβρίου 2013 είχαν πραγματοποιηθεί 33.000 αεροπορικές επιδρομές και εκτοξεύτηκαν 231 πύραυλοι Scud (γνωστοί από τον Α΄ Πόλεμο του Κόλπου) εκ μέρους των κυβερνητικών δυνάμεων κατά των ανταρτών. Το αποτέλεσμα ήταν να καταστραφούν δεκάδες χιλιάδες κτίρια, μεταξύ των οποίων 3.800 τζαμιά, 10 εκκλησίες, 2.400 σχολεία και 1.200 νοσοκομεία. Ακόμα και αν αμφισβητήσουμε τους αριθμούς που προέρχονται από την πλευρά τής αντιπολίτευσης και δεχθούμε ένα πενιχρότατο 10% να ισχύει πραγματικά, πρόκειται για μια άνευ προηγουμένου ανθρωπιστική καταστροφή. Επίσης, υπάρχουν εδώ και πάμπολλους μήνες αναφορές για χρήση χημικών όπλων και είναι δεδομένο ότι ο Άσαντ διαθέτει τεράστιο χημικό οπλοστάσιο. Σίγουρα το καθεστώς έχει χρησιμοποιήσει χημικά, όπως φαίνεται και από αναφορές Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων [18]. Η επιλογή της στρατιωτικής λύσης για την αντιμετώπιση της εξέγερσης και η αδιαφορία τής διεθνούς κοινότητας για το συριακό ζήτημα οδήγησαν στην ανάπτυξη ακραίων ισλαμιστικών στοιχείων για πρώτη φορά καθώς και στην εμφάνιση αδίστακτων συμμοριών εξαιτίας τής έλλειψης της τάξης και της ασφάλειας.

ΤΟ ΑΚΡΑΙΟ ΙΣΛΑΜ ΔΕΝ ΕΥΔΟΚΙΜΕΙ

Ας δούμε λίγο τις σχέσεις τού ακραίου Ισλάμ τόσο με τον Άσαντ όσο και με την Αντιπολίτευση. Το ότι στις τάξεις των αντιπάλων τού Άσαντ υπάρχουν ισλαμιστές και τρομοκράτες είναι αδιαμφισβήτητο, έχει, όμως, σημασία ο αριθμός τους σε σύγκριση με τις υπόλοιπες ένοπλες ομάδες τής αντιπολίτευσης. Επίσης, πρέπει να επισημανθεί ότι ο Άσαντ στηρίζεται από το θεοκρατικό Ιράν και την λιβανέζικη ισλαμιστική τρομοκρατική οργάνωση Χεζμπολά [19], φυσικά για γεωπολιτικούς και όχι θρησκευτικούς λόγους. Πρέπει, επίσης, να τονίσουμε ότι αν δει κανείς θρησκευτικά την συμμαχία Ιράν – Χεζμπολά - Άσαντ, οι Αλαουίτες απέχουν τόσο πολύ από τον κυρίως σιϊτισμό, που στην καλύτερη περίπτωση θεωρούνται «αιρετικοί». Η επίσημη αντιμετώπιση του εμφυλίου σπαραγμού με τις Χριστιανικές εκκλησίες, αλλά και από τους Δρούζους, με αυστηρή ουδετερότητα, δείχνει ότι δεν υπάρχει ούτε θρησκευτικός χαρακτήρας στην διαμάχη, ούτε φόβος για την επόμενη μέρα.

Επιπρόσθετα, για να καταλάβουμε πώς εισήλθαν τα μέλη τής Αλ Κάιντα στην περιοχή τής Μέσης Ανατολής, κυρίως στο Ιράκ και στην Συρία, θα ήταν χρήσιμο να γυρίσουμε στο πρόσφατο παρελθόν και να αναλύσουμε κάποια σημαντικά στοιχεία τής ιστορίας.

Είναι γεγονός ότι πριν την αμερικανική εισβολή στο Ιράκ το 2003 δεν υπήρχαν στοιχεία τής Αλ Κάιντα στις δυο παραπάνω αραβικές χώρες. Η εμφάνιση της οργάνωσης αυτής ήταν μια φυσική συνέπεια της καταστροφής τού Ιράκ από μια «χριστιανική» χώρα όπως οι ΗΠΑ. Η αμερικανική εισβολή, με όλες τις επακόλουθες συνέπειές της, άφησε ένα μεγάλο κενό στην εθνική ιρακινή ασφάλεια εξαιτίας τής διάλυσης του στρατού και των σωμάτων ασφαλείας από την αμερικανική διοίκηση. Το γεγονός αυτό δημιούργησε εύφορο έδαφος για τους τζιχαντιστές να καταφθάνουν στη χώρα για την καταπολέμηση των αμερικανικών δυνάμεων και έτσι εμφανίστηκε η γνωστή ταμπέλα «Καλώς ορίζουμε να έρθουν όποιοι έχουν ανοικτούς λογαριασμούς με τους Αμερικάνους». Ο πρώην υπουργός Άμυνας των ΗΠΑ, Ντονάντ Ράμσφελντ, είχε απειλήσει την Δαμασκό με εισβολή αν δεν σταματούσε να στηρίζει τους Ιρακινούς τρομοκράτες. Σήμερα, τα νέα δεδομένα που εμφανίστηκαν μετά το ξέσπασμα της συριακής εξέγερσης ήταν αποκαλυπτικά: Το μέλος τού κόμματος Μπάαθ και πρώην πρέσβης τής Συρίας στη Βαγδάτη, Ναουάφ Φάρες, αποκάλυψε με κάθε λεπτομέρεια τις σχέσεις τού καθεστώτος Άσαντ με την οργάνωση της Αλ Κάιντα, χαρακτηρίζοντας συγκεκριμένα τον γαμπρό τού Άσαντ, Ασέφ Σαουκάτ, ως ρυθμιστή-αρχιτέκτονα της προσέγγισης Άσαντ – Αλ Κάιντα. Ο Άσαντ που σήμερα κόπτεται ότι πολεμά την Αλ Κάιντα, συνεργαζόταν μέχρι πρότινος μαζί της. Το αποτέλεσμα της συμφωνίας Άσαντ- Αλ Κάιντα ήταν χιλιάδες ιρακινοί νεκροί και τραυματίες [20]. Ο Ναουάφ Φάρες παραδέχεται ότι ό ίδιος το 2003, ως εκπρόσωπος του κόμματος Μπάαθ στο νομό Ντέρ Αλ Ζόρ που συνορεύει με το Ιράκ, καθόρισε πότε, πώς, από ποιους και υπό ποίους όρους θα γινόταν η προσέγγιση Άσαντ- Αλ Κάιντα.

Περιφερειακώς, είναι γνωστή η τακτική τού συριακού καθεστώτος στην έμμεση καταπολέμηση των αντιπάλων κρατών. Για παράδειγμα, πολεμά τους Ισραηλινούς μέσω της Χεζμπολά, τους Τούρκους μέσω του ΡKΚ και τους Αμερικάνους μέσω της Αλ Κάιντα. Είναι πολύ διαφωτιστική η μελέτη του Alarabiya Institute for Studies για να καταλάβει ο αναγνώστης τις σχέσεις τού καθεστώτος Άσαντ με τους τζιχαντιστές και τις δυνατότητές του [ως καθεστώς] να διεισδύσει στους κόλπους των ισλαμιστικών οργανώσεων [21]. Η πρώτη δυναμική ισλαμιστική οργάνωση γνωστή ως Μέτωπο αλ Νούσρα, (Υποστήριξης), εμφανίστηκε ένα χρόνο μετά από το ξεκίνημα της εξέγερσης και δυο χρόνια μετά «ιδρύθηκε» μια δεύτερη με όνομα «Ισλαμικό κράτος στη Συρία και το Ιράκ». Η απελευθέρωση 500 μελών ακραίων στοιχείων από την συριακή κυβέρνηση μεταξύ των οποίων ήταν και ο αρχηγός τού Αλ Νούσρα, Αλ Τζαουλάνι [22] όπως και η δραπέτευση χιλίων μελών τρομοκρατικών οργανώσεων από μια ιρακινή φυλακή [23] με στόχο να κατευθυνθούν στη Συρία, δημιουργεί πολλά ερωτήματα διότι οι συγκεκριμένοι ως πρώην μέλη τής Αλ Κάιντα αποτέλεσαν τον πυρήνα των δυο ακραίων οργανώσεων. Το Μέτωπο Αλ Νούσρα, που αποτελείται στην πλειοψηφία του από Σύριους, αρχικά δεν είχε πολιτικό πρόγραμμα και δεν λειτουργούσε υπό άλλη ομάδα, μέχρι που αποκηρύχθηκε ως τρομοκρατική από τις ΗΠΑ τον Δεκέμβριο 2012 [24]. Η απάντησή του ήταν άμεση: δέχθηκε να λειτουργεί υπό την καθοδήγηση της Αλ Κάιντα του Αϊμάν Αλ Ζαουαχιρί. Ταυτόχρονα, ο υποτιθέμενος αρχηγός τού Αλ Νούσρα, Αλ Τζαουλάνι, δεν ήθελε να συνεργαστεί με τον Αλ Μπαγκντάντι, αρχηγό τού «Ισλαμικού κράτους στην Συρία και το Ιράκ». Ως αντίδραση στην υιοθέτηση της ιδεολογίας τής Αλ Κάιντα εκ μέρους τού Αλ Νούσρα, πολλές ισλαμικές επαναστατικές παρατάξεις και υπο-ομάδες καταδίκασαν την ανεύθυνη στάση του [25] και απέσυραν την υποστήριξη και συνεργασία τους. Επιπρόσθετα, η Παγκόσμια Ένωση των Μουσουλμανικών Ουλεμάδων κατέκριναν την στάση τού Αλ Νούσρα, ζητώντας ταυτόχρονα να λειτουργεί στο πλαίσιο του Ελεύθερου Συριακού Στρατού και όχι της Αλ Κάιντα [26].

Ο αριθμός των ξένων μαχητών των δυο οργανώσεων δεν υπερβαίνει τους 10.000 και γαλλικές πηγές επιβεβαιώνουν ότι το Μέτωπο Αλ Νούσρα σε σύγκριση με τις υπόλοιπες δυνάμεις τής συριακής αντιπολίτευσης είναι περιορισμένο [27]. Όμως, η δύναμη της εικόνας (των ΜΜΕ) σε συνεργασία με χώρες υποστηρικτές του καθεστώτος Άσαντ (κυρίως Ρωσία και Ιράν) άρχισε να διαδίδει και να αναμεταδίδει ότι η μάχη στην Συρία είναι μεταξύ του «καλού δικτάτορα» και αυτών των φονταμενταλιστικών οργανώσεων, αμφισβητώντας με αυτό τον τρόπο την ίδια την εξέγερση και αγνοώντας τις άθλιες οικονομικές και πολιτικές συνθήκες που βίωνε η χώρα, προκειμένου να βοηθηθεί ο Άσαντ. Σύμφωνα με αυτή την αφήγηση, που έχει υιοθετηθεί από πάμπολλους αναλυτές και στη χώρα μας, το δίλημμα για τη Δύση ήταν να επιλέξει ή τον Άσαντ ή τους ακραίους Ισλαμιστές. Η ανάπτυξη της θεωρίας αυτής αναμφισβήτητα εξυπηρετεί την παραμονή τού Άσαντ στην εξουσία. Σύμφωνα με το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ [28], το Συριακό καθεστώς υποδαυλίζει τις φυλετικές/θρησκευτικές εντάσεις μεταξύ Αλαουϊτών και Σουνιτών με σκοπό την διατήρησή του.

Απάντηση στη σχέση των εξτρεμιστών και της πλειοψηφίας τού Ελεύθερου Συριακού Στρατού, αποτελεί η δολοφονία τουλάχιστον τριών εκ των μεγαλυτέρων ηγετών του, από εξτρεμιστές τής οργάνωσης του «Ισλαμικού κράτους στην Συρία και το Ιράκ» [29]. Επιπλέον, η κατάληψη της συνοριακής πόλης Ιζάζ και η δολοφονία τού γνωστού ακτιβιστή Χαζέμ Αλ Αζίζι προκάλεσαν την πρώτη αιματηρή σύγκρουση μεταξύ των φανατικών ισλαμιστών και της ταξιαρχίας «Καταιγίδα του Βορρά» τού Ελεύθερου Συριακού Στρατού, ο οποίος είχε νωρίτερα απελευθερώσει την πόλη Ιζάζ από τα χέρια των καθεστωτικών δυνάμεων. Αν και η σύγκρουση αυτή ήταν αναμενόμενη, πολλοί την τοποθετούσαν στην μετά-Άσαντ εποχή. Οι σφοδρές μάχες μεταξύ ομάδων τού Ελεύθερου Συριακού Στρατού και των Ισλαμιστών διήρκεσαν τρεις μέρες και σκοτώθηκαν 50 μαχητές από τις δυο πλευρές χωρίς ανάμειξη της κυβέρνησης της Δαμασκού [30]. Ως ένδειξη για την απροθυμία τής πλειονότητας των Σύριων να δεχτούν ακραίες οργανώσεις στο έδαφός τους, το 86% των συμμετεχόντων πρόσφατης δημοσκόπησης στην επίσημη ιστοσελίδα τής Συριακής Αντιπολίτευσης για την Εξέγερση, θέλουν να διωχθεί η Αλ Κάιντα και τα παρακλάδια της από την Συρία. Επίσης θεωρούν ότι οι ενέργειες αυτής της οργάνωσης δεν λειτουργούν υπέρ των συμφερόντων τής Συριακής εξέγερσης [31]. Η δημοσιογράφος Μισάλ Σμούλοβιτς επιβεβαιώνει ότι οι μαχητές τού Ελεύθερου Συριακού Στρατού δεν είναι ούτε ακραίοι ισλαμιστές ούτε μαχητές τής Αλ Κάιντα, με σοβαρά στοιχεία παρότι η ουδετερότητά της αμφισβητείται έντονα [32]. Επιπλέον, το φαινόμενο του ισλαμικού φονταμενταλισμού αποτελεί κίνδυνο και παράγοντα ανησυχίας για το 67% του μουσουλμανικού κόσμου σύμφωνα με την μελέτη τού Pew Research Center [33]. Συνεπώς δεν πρέπει να μας κάνει εντύπωση ότι, όπως το θέτει και ο διευθυντής του Carnegie Institute, δεν υπάρχει ουσιαστική σχέση ανάμεσα στην συριακή εξέγερση από τη μια και στην Αλ Κάιντα και στα κράτη των χωρών τού Κόλπου από την άλλη [34].

Από τα ανωτέρω καθίσταται σαφές ότι υπάρχει αντιπαλότητα μεταξύ των οργανώσεων Αλ Νούσρα/«Ισλαμικού κράτους στο Ιράκ και στη Συρία» και των υπολοίπων δυνάμεων της Συριακής Αντιπολίτευσης, κάτι που προδικάζει και την αδυναμία επικράτησης των ακραίων εξτρεμιστών μετά από πιθανή πτώση τού καθεστώτος Άσαντ. Επιπλέον, η συριακή κοινωνική σύνθεση με τις διάφορες θρησκευτικές και εθνικές μειονότητες δεν επιτρέπει τόσο απλά όπως περιγράφουν ορισμένα ΜΜΕ την επικράτηση τέτοιων σκληροπυρηνικών ισλαμιστών στην μετά Άσαντ εποχή. Η συντριπτική πλειοψηφία των Σύριων αποδέχονται το δυτικό αστικό μοντέλο ως βέλτιστη λύση ιδιαίτερα λόγω της πολυμορφίας τού συριακού λαού [35].

Επιπλέον, ο Άσαντ, προκειμένου να αντιμετωπίσει τις αυξημένες πολιτικές και στρατιωτικές πιέσεις των ανταρτών με σκοπό την ανατροπή του, προσπάθησε και εν μέρει κατάφερε να μετατρέψει την διαμάχη που ξεκίνησε μεταξύ δικτατορικού καθεστώτος και λαού που αναζητά την δημοκρατία σε διαμάχη μεταξύ σιιτών και σουνιτών, με κύριο πρωταγωνιστή την άγνοια, την αμορφωσιά και την επιφανειακή πίστη. Έτσι, οι σιίτες μαχητές καταφθάνουν στην Συρία για να προστατεύουν τους Ιερούς τόπους των σιιτών, αν και στη Συρία η απόλυτη πλειοψηφία των μουσουλμάνων είναι σουνίτες, ενώ οι ξένοι τζιχαντιστές που παίρνουν το μέρος της αντιπολίτευσης θεωρούν ως πρώτο στόχο την καταπολέμηση των νέων αιρετικών σιιτών που επιδιώκουν την αλλαγή τού δημογραφικού τής Συρίας. Έτσι μετατρέπεται η Συρία σε πεδίο σύγκρουσης ανάμεσα στην Αλ Κάιντα αφενός και στην Χεζμπολά αφετέρου, δηλαδή δυο τρομοκρατικών οργανώσεων. Με αυτό τον τρόπο οι δυο οργανώσεις σφάζονται και εξαντλούνται μεταξύ τους χωρίς η Δύση να ξοδεύει ούτε ένα ευρώ και, μάλλον σε επίδειξη realpolitik, αδιαφορεί για την ανθρωπιστική καταστροφή, επιχαίρει και επιδιώκει έναν μακροχρόνιο και αιματηρό πόλεμο.

ΤΙ ΘΑ ΓΙΝΕΙ ΤΗΝ ΕΠΟΜΕΝΗ ΜΕΡΑ;

Το δεύτερο και σημαντικότερο ατόπημα στην επικρατούσα άποψη περί των τεκταινομένων στη Συρία είναι το σενάριο τρόμου για την επόμενη μέρα. Θα είναι μια μέρα που, αν επικρατήσουν οι αντάρτες, θα οδηγήσει στην απόλυτη επικράτηση της Τουρκίας στην περιοχή και ταυτόχρονα σε εξανδραποδισμό των Χριστιανών τής Συρίας και ίσως και του Λιβάνου από τις αρχέγονες πατρογονικές τους εστίες. Ξεκινώντας από το δεύτερο, πρέπει να επισημάνουμε δυο πράγματα: Πρώτον, οι Χριστιανοί τής Συρίας έχουν ένα παρελθόν εκατονταετηρίδων ειρηνικής συνύπαρξης με τους Σουνίτες Μουσουλμάνους και δεύτερον ο Ελεύθερος Συριακός Στρατός και σύσσωμη η αντιπολίτευση έχει εγγυηθεί, όχι μόνο για την ακεραιότητα, αλλά για την ισοτιμία και ισονομία των Σύριων Χριστιανών [36]. Η συριακή χριστιανική κοινότητα ελέγχει σημεία κλειδιά του συριακού κράτους και δεν είναι στο περιθώριο και αυτό ισχύει από τότε που η Συρία κέρδισε την ανεξαρτησία της. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, η εκλογή τού Χριστιανού ηγέτη, Φάρες Αλ Χούρι, στην πρωθυπουργία τής χώρας το 1954, παρότι η πλειονότητα του πληθυσμού είναι Μουσουλμάνοι.

Ένας από τους λόγους που στην Ελλάδα υπάρχει μια διάθεση υποστήριξης του Άσαντ είναι και η κυριαρχία μιας φανερής ή λανθάνουσας «ρωσολαγνείας». Το «ξανθό Γένος» που βοηθά - θεωρητικά πάντα – τους ομόδοξούς του και που η ιστορία από την εγκατάλειψή μας κατά τα Ορλωφικά και τη στήριξη στον Κεμάλ μέχρι το πρόσφατο «χαστούκι» τής απόσυρσης της οικονομικής προσφοράς για ΔΕΣΠΑ – ΔΕΣΦΑ και της αδυναμίας προσφοράς αξιόπιστης εναλλακτικής λύσης για το «κούρεμα» των καταθέσεων στην Κύπρο, καταδεικνύει το αντίθετο. Στην εξωτερική της πολιτική η Ρωσία αποδεικνύει περίτρανα ότι αναγνωρίζει μόνο το συμφέρον της (όπως είναι απόλυτα φυσικό και λογικό) και συνεπώς δεν έχει προβλήματα στη συνεργασία με αλλόθρησκους (όπως στην περίπτωση της Τουρκίας ή της Συρίας) ή στην επίθεση εναντίον Ορθοδόξων στη Γεωργία. Δεν ψέγουμε ή μεμφόμεθα την Ρωσία, αλλά τους συμπατριώτες μας που προσπαθούν στη γεωπολιτική ανάλυση να εμπλέξουν συναισθηματικές παραμέτρους. Δεν υπάρχει καμία «ηθική υποχρέωση» των Ρώσων έναντι των Χριστιανών και η στήριξη του Πούτιν στον Άσαντ οφείλεται στην στρατιωτική και οικονομική συνεργασία με το Αλαουιτικό καθεστώς. Οι Χριστιανοί δεν φαίνεται να κινδυνεύουν, αλλά και αν κινδύνευαν, αυτό δε θα άλλαζε τις γεωπολιτικές ισορροπίες ή τις εκκολαπτόμενες συμμαχίες.

Την συριακή αντιπολίτευση στελεχώνουν σημαντικές προσωπικότητες της Χριστιανικής κοινότητας, όπως ο Τζόρζ Σάμπρα, πρόεδρος του Συριακού Εθνικού Συμβουλίου, και ο Μισέλ Κίλο, πρόεδρος του Δημοκρατικού Βήματος και μέλος τού Εθνικού Συνασπισμού. Η θέση των Χριστιανών είναι δύσκολη, διότι γνωρίζουν πόσο στυγνή είναι η δικτατορία τού Άσαντ αλλά δεν θέλουν να πάρουν όπλα στα χέρια τους και να συμπολεμήσουν ακόμα και με εξτρεμιστές ισλαμιστές. Ιδιαίτερα αν λάβουν επίσημη θέση κατά του καθεστώτος, κινδυνεύουν να χάσουν τα πάντα. Η κατάρρευση του συριακού καθεστώτος θα μπορούσε να οδηγήσει στην κατάρρευση των δομών, όπως στο Ιράκ, με αποτέλεσμα να εγκαταλείψουν την χώρα μισό εκατομμύριο Χριστιανοί. Συνεπώς οι Χριστιανοί δεν είναι υπέρ ή εναντίον τού καθεστώτος. Είναι υπέρ της σταθερότητας, όπως αναφέρει ο μητροπολίτης των Μαρονιτών Μπσάρα Αλ Ραάγι. Ταυτόχρονα, ο Μητροπολίτης των Χαλδαίων, Αντουάν Αουντό, δεν επιθυμεί την φυγή των Χριστιανών από τη χώρα του αν και εκτίθενται σε κίνδυνο εξαιτίας των συγκρούσεων και του πολέμου όπως και οι συμπολίτες τους οι Μουσουλμάνοι [37]. Η επίσημη ειρηνόφιλη και μη φιλοκυβερνητική τοποθέτηση του Μητροπολίτη, Χάνα Ιβραΐμ, στο BBC στις 13 Απριλίου 2013 οδήγησε στην απαγωγή του [38].

Η Τουρκία, φυσικά, επιθυμεί την πτώση τού Άσαντ και εκτιμά ότι θα μπορέσει να αξιοποιήσει την άνοδο των Σουνιτών Μουσουλμάνων (κυρίως της Αδελφότητας, την οποία στήριξε ανοικτά και κατά τον πρόσφατο εκτοπισμό τού προέδρου Μόρσι στην Αίγυπτο). Πρέπει, όμως, να αναρωτηθούμε αν η Τουρκία κεφαλαιοποίησε την «Αραβική Άνοιξη» μέχρι σήμερα. Παρά την αρχική (και εν πολλοίς συνεχιζόμενη) ρήξη με το Ισραήλ, οι Άραβες δε φαίνονται διατεθειμένοι να ακολουθήσουν κανένα «Τουρκικό μοντέλο» και, από το Κατάρ και τη Σαουδική Αραβία μέχρι την Αίγυπτο και το Ιράκ, ούτε είναι διατεθειμένοι να υποκύψουν σε νεοθωμανικές ορέξεις. Αντιθέτως, ο Αραβικός εθνικισμός αποδεικνύεται το ίδιο ισχυρός με το Σουνιτικό Ισλάμ και ο Ερντογάν δεν μπορεί να παίξει τον ρόλο τού Χαλίφη. Στην Αραβική συνείδηση, ο Τούρκος ήταν ο δυνάστης που κατά τη διάρκεια της ύστερης Οθωμανικής αυτοκρατορίας έβλεπε υποτιμητικά τον Άραβα, ως πολίτη δεύτερης κατηγορίας. Οι σφαγές επιφανών και διανοούμενων Αράβων από τους Τούρκους το 1915 και 1916 δεν έχουν ξεχαστεί, όπως δεν έχει ξεπεραστεί και η μέχρι πρότινος στρατηγική συμμαχία με το Ισραήλ. Επίσης, ούτε οι Τούρκοι ξεχνούν τις σφαγές συμπατριωτών τους κατά την διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου από Άραβες που ήθελαν την απελευθέρωση μετά από τα 402 χρόνια οθωμανο-τουρκικής παρουσίας. Τέλος, δεν υπάρχουν κοινοί στόχοι και επιδιώξεις, δεν υπάρχουν κοινά συμφέροντα. Συγκυριακή σύμπλευση σε κάποια θέματα επ’ ουδενί δεν προδικάζει την πτώση τής Δαμασκού σε τουρκική σφαίρα επιρροής, σε μια μετα-Άσαντ εποχή.

Όμως, θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι μια χώρα όπως η Συρία έχει συγκεκριμένα εθνικά συμφέροντα και οι Σύριοι θα έχουν ανάγκη από μια περιφερειακή δύναμη για να τους βοηθήσει. Οι σχέσεις μεταξύ Δαμασκού και Τελ Αβίβ είναι εχθρικές λόγω της κατοχής των υψωμάτων τού Γκολάν το 1967 από τους Ισραηλινούς, οι σχέσεις Δαμασκού – Τεχεράνης δεν θα είναι ίδιες στην μετά-Άσαντ εποχή όπου για τους αντικαθεστωτικούς το Ιράν είναι συνυπεύθυνο για την σφαγή Σύριων πολιτών, συνεπώς σε αυτή την περίπτωση δεν αποκλείεται η Τουρκία να παίξει το ρόλο τής συμμάχου χώρας, διότι δεν υπάρχει μέχρι στιγμής άλλη υποψήφια χώρα να βοηθήσει στην ανοικοδόμηση της Συρίας.

Εκεί ανοίγει ένα τεράστιο κεφάλαιο για το ρόλο που θα μπορέσει να παίξει η Ελλάδα που συνδυάζει εξαιρετικές σχέσεις με το Ισραήλ, με τον Αραβικό κόσμο, ακόμα και με το Ιράν, αφού κεφαλαιοποιεί την τεράστια πολιτισμική της ισχύ και την προσήλωση στις αρχές τού Διεθνούς Δικαίου. Είναι το αναξιοποίητο μέρος τής εθνικής της ισχύος, η «ήπια ισχύς» (soft power) που μπορεί να κάνει την διαφορά και να την καταστήσει «παίκτη» με ρόλο στην ανοικοδόμηση της Συρίας, στην μετά Άσαντ εποχή. Επιπρόσθετα, η επικράτηση τής αντιπολίτευσης θα σημαίνει την ενίσχυση και των Κούρδων τής Συρίας, μια εξέλιξη που μάλλον δεν δημιουργεί ευφορία στην Άγκυρα. Συνεπώς, όποιος βιάζεται να δημιουργήσει στα χαρτιά επιρροές και συμμαχίες, καλό θα ήταν να περιμένει την επόμενη μέρα, που πιθανόν να κρύβει μεγάλες εκπλήξεις. Αυτό, βέβαια, ισχύει και για τους συγγραφείς τού παρόντος πονήματος αφού οι ραγδαίες εξελίξεις και οι συνεχείς εναλλαγές δεν μπορούν να επιτρέψουν ασφαλείς προβλέψεις

Τέλος, καθώς το μοναδικό όπλο για την αντιμετώπιση του φαινομένου τού ισλαμικού φονταμενταλισμού είναι ο εκδημοκρατισμός, δεν πρέπει να βιαστούμε να βγάλουμε συμπεράσματα και να απαισιοδοξούμε για την επιτυχία τής διαδικασίας τoύ εκδημοκρατισμού στις μουσουλμανικές χώρες. Όπως έχουμε ξανατονίσει η ανάδειξη του μετριοπαθούς Ισλάμ σε θέσεις εξουσίας, το εκθέτει, αποδομεί την ισλαμική τρομοκρατία και αναγκάζει τους ηγέτες του να γίνουν εκ των πραγμάτων κοσμικοί. Η επόμενη μέρα στη Συρία μπορεί να αργήσει, αλλά το μετριοπαθές Πολιτικό Ισλάμ (Μουσουλμανική Αδελφότητα), οι κοσμικοί Μουσουλμάνοι και οι Χριστιανοί θα παίξουν μαζί ουσιαστικό ρόλο στη διαμόρφωσή της.

ΣΥΝΔΕΣΕΙΣ:

[1] Κυριακίδης Κλεάνθης – Άρεφ Αλομπέιντ, «Ισλαμοφοβία», Foreign Affairs Hellenic Edition, Τεύχος 13, Μάρτιος 2013
[2] Το 1970 ο Άσαντ κατέλαβε την εξουσία με πραξικόπημα που το ονόμασε « Διορθωτικό Κίνημα» και από τότε γιορτάζεται ετησίως ως εθνική επέτειος.
http://www.arab-ency.com/index.php?module=pnEncyclopedia&func=display_te...
[3] Nikolaos van Dam, The Struggle for Power in Syria, Sectarianism, Regionalism and Tribalismin Politics,1961-1980 (London: Croom Helm, 1981), σ.15.
[4] Poverty in Syria, Strategic Research and Communication Centre © 2011, Towards a Serious Policy Shift in Combating Poverty, https://www.cimicweb.org/cmo/ComplexCoverage/Documents/Syria/Poverty_in_...
[5] Aljazeera.net, http://www.aljazeera.net/NR/exeres/35036086-2ABA-43FA-9CD2-75D0E0557054.htm
[6] Ένα από τα σημαντικά παραδείγματα διαφθοράς ήταν η ταφή πυρηνικών αποβλήτων στην γνωστή έρημο Παλμύρα με αντάλλαγμα κάποια εκατομμύρια δολάρια, με αποτέλεσμα οι καρκίνοι να σαρώσουν την περιοχή. Το έγκλημα αποκαλύφθηκε χρόνια αργότερα και δεν έχουν αποδοθεί οι πρέπουσες ευθύνες.
[7] Alarabiya.net, http://www.alarabiya.net/articles/2011/03/26/143032.html και Aljazeera.net,
http://www.aljazeera.net/NR/exeres/42798281-4C5E-4BEA-A95E-F0E3407A3122....
[8] Human Rights Watch, “By All Means Necessary!” Individual and Command Responsibility for Crimes against Humanity in Syria, (16/12/2011), http://www.hrw.org/reports/2011/12/15/all-means-necessary.
[9] Αξίζει να σημειωθεί ότι Η Συρία ήταν η μοναδική αραβική χώρα που πήρε το μέρος του Ιράν στον πόλεμό του με το Ιράκ (1980-1988)
[10] Alarabiya.net, http://www.alarabiya.net/articles/2011/03/28/143268.html
[11] Zamanalwsl, http://www.zamanalwsl.net/readNews.php?id=39785
[12] Aljazeera.net, http://www.aljazeera.net/NR/exeres/DF5EDDB8-BD48-4D8C-9ACD-C3720192BD8C....
[13] Ο συριακός πληθυσμός αυξήθηκε από το 1962 μέχρι σήμερα από 4 εκατομμύρια, σε περίπου 23 εκατομμύρια. Χώρες όπως το Κατάρ, αν και μουσουλμανικές δεν παρουσιάζουν ραγδαία πληθυσμιακή αύξηση, διότι οι κάτοικοί του απολαμβάνουν μια πρωτοφανή οικονομική ευημερία σε σύγκριση με άλλα κράτη της περιοχής.
[14] Οι διαδηλωτές ξεπέρασαν τους 500.000, πρωτοφανές νούμερο για την ιστορία της διακυβέρνησης Άσαντ.
[15] BBC. «Διεθνής καταδίκη για τα βίαια μέτρα της συριακής κυβέρνησης κατά των διαδηλωτών», http://www.bbc.co.uk/arabic/middleeast/2011/03/110326_syria_protests_us_... Εκατοντάδες είναι τα βίντεο των θυμάτων κυρίως μικρών παιδιών.
[16] Alarabiya.net http://english.alarabiya.net/en/News/world/2013/09/17/Call-for-action-ag...
[17] Βλ. τις δηλώσεις του συνταγματάρχη Ζαχαρία στην εκπομπή ενώπιος ενωπίω στον Δορυφορικό κανάλι Al Jazeera,(αραβική γλώσσα) http://www.youtube.com/watch?v=Ax9m68bvd68
[18] http://www.hrw.org/news/2013/09/10/syria-government-likely-culprit-chemi...
[19] Πολύ πρόσφατα το στρατιωτικό της σκέλος καταχωρήθηκε ως τρομοκρατική οργάνωση και από την ΕΕ, μια που μέχρι πρότινος θεωρείται τρομοκρατική οργάνωση μόνο από τις ΗΠΑ και το Ισραήλ.
[20] Συνεντεύξεις του Σύριου πρέσβη Ναουάφ Φάρες στην εκπομπή «Χωρίς Όρια» του δορυφορικού καναλιού Αλ Τζαζίρα http://www.youtube.com/watch?v=EOCNlPGGHwo αλλα και στο CNN http://www.youtube.com/watch?v=cYaejkUwVVY. Επίσης, στην εκπομπή «η Συνάντηση της ημέρας» του δορυφορικού καναλιού Αλ Τζαζίρα http://www.youtube.com/watch?v=Llo7xdvsfW4 . O Ασέφ Σαουκάτ ήταν μέλος του επιτελείου που διαχειριζόταν τη συριακή εξέγερση εκ μέρος του καθεστώτος και σκοτώθηκε σε μια έκρηξη υπό ύποπτες συνθήκες μαζί με τον Χριστιανό ορθόδοξο υπουργό Άμυνας Νταούντ Ράτζχα και άλλα σημαντικά στελέχη.
[21] From Agassi to Al Nusra..Assad experience in jihadi investment! http://estudies.alarabiya.net/content/agassi-al-nusraassad-experience-ji...
[22] Alhayat, http://alhayat.com/Details/401680
[23] Alhayat, http://alhayat.com/Details/401680
[24] CNN http://editi alhayat on.cnn.com/2012/12/11/world/meast/syria-terror-group-explainer/index.html και Foxnews,
http://www.foxnews.com/us/2012/12/10/us-declares-jabhat-al-nusra-group-i...
[25] alarabiya.net,http://www.alarabiya.net/ar/arab-and-world/syria/2013/04/14/هيئات-إسلامية-سورية-تستنكر-بيعة-جبهة-النصرة-للظواهري.html
[26] aljazeera.net, http://ww1.aljazeera.net/news/pages/15ecafaa-d522-49fb-9e37-27633f329e0a
[27] alarabiya.net http://www.alarabiya.net/articles/2013/01/29/263173.html
[28] CNN http://arabic.cnn.com/2013/syria.2011/5/21/state.department.qusayer.denn...
[29] Alarabiya.net, http://www.alarabiya.net/ar/arab-and-world/syria/2013/09/11/-دولة-الشام-والعراق-تقتل-قيادي-في-الجيش-الحر-بريف-إدلب.html
[30] Alarabiya.net http://www.alarabiya.net/ar/arab-and-world/syria/2013/10/13/50-قتيلا-في-معارك-طاحنة-بين-داعش-والجيش-الحر.html
[31] Alarabiya.net, http://www.alarabiya.net/ar/arab-and-world/syria/2013/09/19/kjkj.html.
[32] Michal Shmulovich, “Free Syrian Army fighters aren’t extremists or ‘al-Qaeda types,’ group’s DC fundraiser insists”, The times Of Israel, 29 Σεπτεμβρίου 2012, http://www.timesofisrael.com/free-syrian-army-fighters-arent-extremists-....
[33] Muslim Publics Share Concerns about Extremist Groups , http://www.pewglobal.org/files/2013/09/Pew-Global-Attitudes-Project-Extr...
[34] Azzaman‎‏. http://www.azzaman.com/?p=6048
[35] Για την πολυμορφία της Συριακής κοινωνίας βλ. Nikolaos van Dam, The Struggle for Power in Syria, Sectarianism, Regionalism and Tribalismin Politics,1961-1980 (London: Croom Helm, 1981).
[36] Alhayat. http://alhayat.com/Details/553860
[37] Alhayat., http://alhayat.com/Details/485190
[38] BBC, http://www.bbc.co.uk/arabic/middleeast/2013/04/130413_syria_interview_bi...

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr