Ο Ερντογάν το χάνει

Τώρα, οι βασικοί σχολιαστές στα μέσα μαζικής ενημέρωσης τού ΑΚΡ ενημερώνουν ότι το κυβερνών κόμμα ελπίζει να σφυρηλατήσει νέες συμμαχίες - ιδιαίτερα με τον στρατό, τον παλιό εχθρό του. Αλλά ο Ερντογάν θα πρέπει να θυμάται ότι η στροφή προς τον στρατό, για να τον βοηθήσει να καταστείλει την αντιπολίτευση, δεν θα είναι χωρίς κινδύνους. Το 1971, ο συντηρητικός πρωθυπουργός Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ είχε ζητήσει βοήθεια από τον στρατό για να καταστείλει την αριστερά, απλώς για να καταλήξει εκτός εξουσίας. Ο Ερντογάν έδωσε εντολή στο υπουργείο Δικαιοσύνης να προετοιμαστεί για μια επανάληψη της δίκης των φυλακισμένων αξιωματικών τού στρατού. Οι στρατηγοί μπορεί πολύ πιθανώς να αθωωθούν.

Είναι εύκολο να δούμε πώς θα παιχτεί αυτό. Μετά από πολλά χρόνια σιωπής, το τουρκικό Γενικό Επιτελείο έχει για άλλη μια φορά αρχίσει να εκδίδει πολιτικές ανακοινώσεις. Η ανώτατη στρατιωτική διοίκηση έχει ζητήσει από το δικαστικό σώμα να επιληφθεί αφότου ο επικεφαλής σύμβουλος του Ερντογάν ομολόγησε ότι αρκετοί στρατιωτικοί αξιωματούχοι είχαν καταδικαστεί με χαλκευμένες κατηγορίες. Έχει ζητήσει την επανεκδίκαση της υπόθεσης των αξιωματικών και εξέδωσε μια αιχμηρή καταδίκη των επικριτών τους. Πολλοί παρατηρητές φοβούνται ότι η κατάρρευση του θεσμικού κράτους θα προσκαλέσει τους στρατηγούς να παρέμβουν και να «αποκαταστήσουν την τάξη», όπως έχουν κάνει τόσες φορές στο παρελθόν. Υποδαυλίζουν τους φόβους αυτούς: Σε μια επιστολή προς έναν εκδότη εφημερίδας τον περασμένο μήνα, ο Necdet Özel, ο αρχηγός τού Γενικού Επιτελείου, έγραψε ότι η εξασφάλιση της λειτουργίας τού κοινοβουλευτικού συστήματος υπήρξε «το βασικό αξίωμα» των ενόπλων δυνάμεων, τονίζοντας ότι ο στρατός είναι αποφασισμένος να το διατηρήσει, επειδή «θέλουμε ειρήνη στη χώρα μας». Η δήλωση προκάλεσε το ερώτημα τι θα κάνει ο στρατός αν δεν υπάρχει ειρήνη στη χώρα. Οι στρατιωτικές επεμβάσεις στο παρελθόν είχαν πάντα ως κίνητρο μια υποτιθέμενη βούληση να εξασφαλιστεί η διατήρηση της δημοκρατίας.

Η επιστροφή τού παλιού στρατού δεν είναι ο μόνος κίνδυνος. Υπάρχει επίσης ένας νέος στρατός που πρέπει να ληφθεί υπόψη. Από τότε που οι ισλαμιστές συντηρητικοί κέρδισαν τον έλεγχο του κρατικού μηχανισμού και συμπίεσαν τον στρατό το 2007 και το 2008, οι εκκαθαρίσεις εντός του στρατού εναντίων υπόπτων ως ισλαμιστών – που συνήθως πραγματοποιούνταν μια φορά το χρόνο - έχουν σταματήσει. Μπορεί ως εκ τούτου να συναχθεί το συμπέρασμα ότι πιθανότατα υπάρχουν πλέον πολλοί εντός τού στρατού που συμπαθούν τον Γκιουλέν. Το μήνυμά του, το οποίο συνδυάζει το Ισλάμ και τον τουρκικό πατριωτισμό δελεάζει ιδιαίτερα τους αξιωματικούς, οι οποίοι κατάγονται από εν γένει συντηρητικό οικογενειακό υπόβαθρο. Και οι μαζικές φυλακίσεις κορυφαίων στρατηγών, οι οποίες εξάντλησαν την ανώτερη ιεραρχία τού στρατού, έχουν κάνει δυνατές τις προαγωγές για τους νεότερους αξιωματικούς περισσότερο και ταχύτερα από ποτέ. Η επιρροή των γκιουλενιστών εντός τού στρατού μπορεί να είναι σημαντική. Ο Ερντογάν ελπίζει ότι οι ηγέτες τού στρατού, στους οποίους τώρα προσφεύγει, θα καταφέρουν να κρατήσουν υπό έλεγχο τους γκιουλενιστές που βρίσκονται στις χαμηλότερες ιεραρχικές τάξεις. Αλλά πρέπει επίσης να φοβάται μια κίνηση εναντίον του από νεότερους αξιωματικούς που ενεργούν έξω από την αλυσίδα τής στρατιωτικής διοίκησης. Αυτό συνέβη το 1960, όταν ανατράπηκε ο αυταρχικός πρωθυπουργός Αντνάν Μεντερές.

Από εκεί και πέρα, ο καυγάς ΑΚΡ - γκιουλενιστών αντιπροσωπεύει μια τεράστια και συλλογική αποτυχία τού ισλαμικού συντηρητικού κινήματος, από την οποία κανένα από τα συστατικά του ίσως να μην είναι σε θέση να ανακάμψει. Οι κατηγορίες για διαφθορά έχουν στερήσει το ΑΚΡ από το όποιο τυχόν υπόλοιπο του ηθικού του κύρους. Και ο βρώμικος πόλεμος κατέστρεψε την φήμη τής κυβέρνησης περί διοικητικής ικανότητας. Οι γκιουλενιστές έχουν χάσει επίσης ηθικό κεφάλαιο. Το κίνημα πάντα προσπαθούσε να εμφανιστεί ότι στέκεται πάνω από μικροπολιτικές σκοπιμότητες. Αλλά οι αποκαλύψεις για την έκταση της εξουσίας τους στο κράτος υπονομεύουν αυτό το σημείο. Οι γκιουλενιστές έχουν κλονίσει τον Ερντογάν, αλλά μπορεί να έχουν επίσης κάνει ζημιά στον εαυτό τους. Οι ελιγμοί τους δεν εμπνέουν εμπιστοσύνη σε όλους στην Τουρκία: Σύμφωνα με μια πρόσφατη δημοσκόπηση, μόνο 6% των πολιτών υποστηρίζει την υπόθεση των γκιουλενιστών εναντίον τού ΑΚΡ, ενώ 28,5% υποστηρίζει το κυβερνών κόμμα, και το 45% πιστεύει ότι τόσο το ΑΚΡ όσο και οι γκιουλενιστές φταίνε.

Οι συμμαχίες μπορεί να έρχονται και να παρέρχονται, αλλά ο αυταρχισμός είναι για πάντα - ή έτσι φαίνεται στην Τουρκία. Η αποτυχία των Τούρκων ισλαμιστών ως διαχειριστές τού κράτους πιθανότατα θα εκτοξεύσουν πίσω στην εξουσία τούς παραδοσιακούς θεματοφύλακες του κράτους, τους δεξιούς εθνικιστές στον στρατό και την γραφειοκρατία που απολαμβάνουν μια σημαντική υποστήριξη από την κοινωνία.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/140726/halil-karaveli/erdogan-los...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr