Η αχίλλειος πτέρνα τού αιγυπτιακού καθεστώτος | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η αχίλλειος πτέρνα τού αιγυπτιακού καθεστώτος

Πώς η χώρα θα μπορούσε να γλιτώσει μια δικτατορία
Περίληψη: 

Η επιστροφή τής Αιγύπτου στην στρατιωτική δικτατορία φαίνεται σχεδόν σίγουρη. Όμως, δύο πράγματα θα μπορούσαν να υπονομεύσουν τους στρατηγούς. Πρώτον, καθώς η απειλή τής Μουσουλμανικής Αδελφότητας υποχωρεί, θα είναι δύσκολο για αυτούς να κρατήσουν την συνοχή μιας διακυβέρνησης φτιαγμένης αποκλειστικά στην βάση της κοινής αντιπάθειας των μελών της για αυτή την ισλαμική ομάδα. Δεύτερον, το νέο καθεστώς θα μπορούσε να ενεργήσει με υπερβολικό ζήλο στην καταστολή τής αντιπολίτευσης.

Ο JEFF MARTINI είναι αναλυτής για τη Μέση Ανατολή στην RAND Corporation.

Στους επτά μήνες αφότου ο πρώην πρόεδρος της Αιγύπτου Μοχάμεντ Μόρσι ανατράπηκε από την εξουσία, η Αίγυπτος έχει περιπέσει σε ένα απογοητευτικό, αλλά προβλέψιμο μοτίβο: Οι στρατηγοί εδραίωσαν την εξουσία τους, ενώ οι σύμμαχοί τους στο Υπουργείο Εσωτερικών πατάσσουν τη Μουσουλμανική Αδελφότητα. Τώρα, με τα πρωτοσέλιδα των μισών εφημερίδων τής Αιγύπτου να διακηρύσσουν τις αρετές τού Αμπντέλ Φατάχ αλ-Σίσι, του εν αναμονή νέου ισχυρού άνδρα τής Αιγύπτου, και τις άλλες μισές να γράφουν ιστορίες περί των τρομοκρατικών διασυνδέσεων της Αδελφότητας, το ζήτημα στην Αίγυπτο δεν είναι πλέον τι συμβαίνει - η πορεία, η επιστροφή στην στρατιωτική δικτατορία, πρέπει να είναι σαφής σε όλους. Αντίθετα, το ερώτημα είναι τι θα μπορούσε να αλλάξει στο μέλλον, εάν όντως μπορεί κάτι να αλλάξει.

Σίγουρα, θα πρέπει κανείς να είναι προσεκτικός αν στοιχηματίζει εναντίον ενός καθεστώτος με ένα συντριπτικό πλεονέκτημα τόσο σε δύναμη πυρός όσο και σε υποστήριξη του κοινού, αλλά η τρέχουσα τάξη έχει δύο αχίλλειες πτέρνες. Πρώτον, καθώς η απειλή ότι η Μουσουλμανική Αδελφότητα θα ανακτήσει την ισχύ της υποχωρεί, θα είναι δύσκολο για τις νέες αρχές να κρατήσουν συνεκτική μια συμμαχία που είναι χτισμένη αποκλειστικά στην κοινή αντιπάθεια των μελών της για την ισλαμική ομάδα. Δεύτερον, το νέο καθεστώς θα μπορούσε να ενεργήσει με υπερβολικό ζήλο στην καταστολή τής αντιπολίτευσης, προκαλώντας μια σπασμωδική κίνηση όπως αυτή που πριν από δύο χρόνια διέβρωσε την δημόσια στήριξη για την προσωρινή κυβέρνηση υπό την ηγεσία τού Ανώτατου Συμβουλίου των Ενόπλων Δυνάμεων (SCAF).

ΑΣΤΑΤΟΙ ΦΙΛΟΙ

Ο κυβερνητικός συνασπισμός τής Αιγύπτου είναι ένα περίεργο μείγμα κρατικών θεσμών και πολιτικών δυνάμεων. Ο πυρήνας του αποτελείται από το σώμα των αξιωματικών, τον μηχανισμό για την εσωτερική ασφάλεια, την δικαιοσύνη, τα κρατικά μέσα ενημέρωσης και τους γραφειοκράτες τού δημόσιου τομέα - οι οποίες συχνά ομαδοποιούνται ως το βαθύ κράτος. Απέναντι στο βαθύ κράτος είναι αυτό που περνιέται για πολιτική ηγεσία στην Αίγυπτο αυτές τις μέρες: ένα συνονθύλευμα καιροσκόπων αριστερών, φιλελεύθερων και υπερσυντηρητικών σαλαφιστών. Αυτές οι ομάδες συναγελάζονται με τον στρατό, με την ελπίδα να αποφύγουν τη μοίρα τής Αδελφότητας, η οποία, σε λίγους μήνες, είδε τους στρατηγούς να «παγώνουν» τα περιουσιακά της στοιχεία, να φυλακίζουν την ανώτερη ηγεσία της και να την ορίζουν επίσημα ως τρομοκρατική οργάνωση.

Προς το παρόν, η αναζήτηση για επιρροή και αυτοσυντήρηση έχει κρατήσει τους πολιτικούς επί του σκάφους. Οι μόνες σημαντικές αποχωρήσεις ήταν του Μοχάμεντ Ελ Μπαραντέι, του πρώην επικεφαλής τής Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας, ο οποίος παραιτήθηκε αφότου υπηρέτησε για λίγο ως αντιπρόεδρος και του Ζιάντ Μπαχά Εντίν, δικηγόρου και οικονομολόγου, ο οποίος άφησε την θέση του ως αναπληρωτής πρωθυπουργός και υπουργός Διεθνούς Συνεργασίας. Ο Ελ Μπαραντέι έφυγε σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την απόφαση των Αρχών να χρησιμοποιούν θανατηφόρα βία εναντίον των καταυλισμών τής Αδελφότητας στις πλατείες Rabaa και Nahda του Καΐρου. Ο Μπαχά Εντίν αποστασιοποιήθηκε από τους συναδέλφους του υπουργούς, αφού διαφώνησε με τον νέο νόμο που επιβάλλει σοβαρούς περιορισμούς στην ελευθερία τού συνέρχεσθαι, στο όνομα της ασφάλειας. Αλλά, πέραν αυτών των αποσπασματικών περιπτώσεων, ο συνασπισμός που στηρίζει τον στρατό έχει κρατήσει - ακόμα και όταν ο στρατός πήρε αποφάσεις που αντιβαίνουν στα συμφέροντα ορισμένων μελών του, συμπεριλαμβανομένης της αποδυνάμωσης των ισλαμικών ρητρών στο νέο Σύνταγμα της Αιγύπτου, κάτι που προηγουμένως αποτελούσε μια κόκκινη γραμμή για τους σαλαφιστές.

Αλλά τίποτε από αυτά δεν σημαίνει ότι ο συγκεκριμένος συνασπισμός θα επιβιώνει για πάντα. Με κάθε μήνα που περνάει, φαίνεται λιγότερο πιθανό ότι η Μουσουλμανική Αδελφότητα θα επιστρέψει στην εξουσία. Με τους Αδελφούς έξω από τη μέση, τα άλλα κόμματα αρχίζουν να ελίσσονται για την εξουσία στη νέα τάξη. Το κύριο κόμμα σαλαφιστών, το Νουρ, φαίνεται να προορίζεται για απογοήτευση, αφού έπεισε τον εαυτό του ότι θα κληρονομήσει την προηγούμενη δημοτικότητα της Αδελφότητας, χωρίς να έχει αντιληφθεί πλήρως πόσο έχει απαξιωθεί η ταυτότητα των ισλαμιστών μετά τις μεθυστικές ημέρες τού 2011 και του 2012. Από την άλλη πλευρά τού πολιτικού φάσματος είναι τα κοσμικά κόμματα, όπως οι Ελεύθεροι Αιγύπτιοι, οι Wafd, οι Tagammu και οι Νασεριστές, που όλοι διαγωνίζονται για παρόμοιες ομάδες ψηφοφόρων και τα ψίχουλα της εξουσίας που έχει απομείνει από τις πραγματικές δυνάμεις που υπάρχουν.

Αυτό δεν αποτελεί καλό οιωνό για τον στρατό, ο οποίος είναι συνηθισμένος να κρατάει όλα τα χαρτιά, καθώς παίζει τις πολιτικές δυνάμεις τη μια απέναντι στην άλλη. Η παραδοσιακή διευθέτηση ήταν να έχουμε ένα ενιαίο κυρίαρχο κόμμα που διασφαλίζει τα συμφέροντα των στρατηγών ενώ τα μικρότερα κόμματα κονταροχτυπιούνται σε μια επίδειξη πολιτικού ανταγωνισμού. Αλλά μη έχοντας απομείνει κανένα κόμμα για να παίξει αυτόν τον πρωταρχικό ρόλο και κανένα άλλο στον ορίζοντα, οι στρατηγοί θα πρέπει να κρατήσουν ενωμένο έναν πολυσχιδή συνασπισμό καθώς όλοι διεκδικούν την ίδια πίτα. Ακόμη και αν ο πολιτικός συνασπισμός των στρατηγών καταρρεύσει, μπορεί να εξακολουθούν να είναι σε θέση να κυβερνούν μονομερώς. Αλλά χωρίς την παραμικρή βιτρίνα πολιτικής εξουσίας, αυτό θα είναι μια πολύ πιο επικίνδυνη δουλειά.

Το άλλο πράγμα που θα μπορούσε να λειτουργήσει εναντίον τού στρατού είναι αν ορισμένοι από τους εταίρους του - και ιδίως εκείνοι που τολμούν να επιθυμούν επιρροή όσο και επιβίωση – κουραστούν από μια διευθέτηση στην οποία αναλαμβάνουν όλο το κόστος τής διακυβέρνησης ενώ ο Σίσι και οι συνεργάτες του κρατούν όλη την εξουσία. Ήδη, η κυβέρνηση φέρει το βάρος τής δημόσιας κριτικής καθώς ο Σίσι συνεχίζει την περιοδεία του για την κολακεία τού έθνους. Και αυτό φαίνεται στα δημοσκοπικά νούμερα. Σήμερα, μόνο το 20% του αιγυπτιακού πληθυσμού πιστεύει ότι το υπουργικό συμβούλιο υπό την ηγεσία τού πρωθυπουργού Hazem el-Beblawi κάνει καλή δουλειά.