Οι κλέφτες τής Βοσνίας

Οι Βόσνιοι ξεκίνησαν πρόσφατα τις πιο σκληρές πολιτικές διαδηλώσεις μετά το τέλος τού πολέμου τής Βοσνίας το 1995, για καλό λόγο. Η διόγκωση του μίσους προς τις προνομιακές πολιτικές ελίτ τής χώρας [1] είναι εύκολα κατανοητή: Για δύο δεκαετίες, αυτές οι ελίτ [2] προήδρευσαν στην οικονομική εξαθλίωση και την άθλια διακυβέρνηση, διαβιώντας μακράν των κρατικών προϋπολογισμών. Σε μια χώρα όπου η ανεργία κυμαίνεται στο 45%, έχουν συλλέξει χρήματα με μυριάδες τρόπους, συμπεριλαμβανομένων των φουσκωμένων μισθών, των πληθωρικών κρατικών συμβάσεων, των διεφθαρμένων συμφωνιών ιδιωτικοποίησης και των παγίων στοιχείων που έχουν αφαιρεθεί από κλειστά εργοστάσια.

Η συμφωνία τού Ντέιτον βοήθησε τις βοσνιακές πολιτικές ελίτ να διατηρήσουν αυτή την ληστρική διευθέτηση. Με την δημιουργία περίπλοκων θεσμών σε πολλά επίπεδα της κυβέρνησης, επικαλυπτόμενη από διεθνή εποπτεία, η συμφωνία έληξε τον πόλεμο της Βοσνίας, αλλά κατέστησε επίσης εύκολο για τους Βόσνιους ηγέτες να αποφύγουν την ευθύνη μιας κακής διακυβέρνησης. Υπάρχει τώρα ένα διεστραμμένο μείγμα ανταγωνισμού και συμπαιγνίας μεταξύ των πολιτικών που εκπροσωπούν τις τρεις βασικές εθνικές ομάδες τής Βοσνίας. Κατά την διάρκεια του πολέμου, οι Σέρβοι τής Βοσνίας, καθώς και οι Βόσνιοι Κροάτες ξεκίνησαν μια βίαιη εκστρατεία εθνοκάθαρσης εναντίον των Βόσνιων Μουσουλμάνων (επίσης αποκαλούμενων ως Βοσνιακών, Bosniacs), οι οποίοι επίσης διέπραξαν εγκλήματα πολέμου εναντίον Σέρβων και Κροατών, αν και σε πολύ μικρότερη κλίμακα. Σήμερα, οι πολιτικοί που εκπροσωπούν τις τρεις εθνοτικές ομάδες απολαμβάνουν τα θεσμικά λάφυρα του Ντέιτον - και συνεργάζονται πλήρως για την διατήρηση του status quo που τους επιτρέπει να κλέβουν από τον πληθυσμό.

Ως εκ τούτου, η πολιτική στην Βοσνία έχει διολισθήσει σε μονο-εθνοτικές προεκλογικές πλατφόρμες για τις κάμερες, και συμφωνίες μεταξύ των ηγετών των κομμάτων στο παρασκήνιο. Τα κόμματα διοικούνται σαν αυταρχικά φέουδα, εξυπηρετώντας τις προσωπικές φιλοδοξίες των ηγετών τους. Εν τω μεταξύ, οι πολιτικοί από όλες τις πλευρές κυνικά διαιωνίζουν και εκμεταλλεύονται τα τραύματα του πολέμου για να νομιμοποιήσουν διαμάχες εξουσίας επί κρατικών θεσμών και να εκτρέψουν την προσοχή από την οικονομική δυσπραγία και την κακή διακυβέρνηση. Αυτός είναι ο λόγος που οι διαδηλώσεις και οι παρεπόμενες συνελεύσεις των πολιτών έχουν αποφύγει εθνοτικές εκκλήσεις ή απαιτήσεις, μπερδεύοντας πολλούς διεθνείς παρατηρητές [3]. Οργισμένοι πολίτες τής Βοσνίας δεν συμπαρατάσσονται με ένα εθνοτικό-εθνικιστικό πολιτικό κόμμα εναντίον ενός άλλου. Είναι αηδιασμένοι με όλους αυτούς.

Αν είναι λάθος να βλέπει κανείς την βοσνιακή πολιτική μόνο μέσω ενός εθνοτικού φακού, είναι επίσης πολύ απλοϊκό να κατηγορήσει για το πολιτικό τέλμα τής Βοσνίας τα θεσμικά όργανα του Ντέιτον και την πολυετή διεθνή επιτήρηση. Πολλά κράτη σε όλη την Ανατολική και Νότια Ευρώπη, με όλα τα είδη των διαφορετικών και χωρίς επίβλεψη θεσμών, επίσης χρησιμεύουν ως προνομιακό πεδίο για τις ελίτ που λυμαίνονται το κράτος.

Οι θεσμοί τής Βοσνίας, ωστόσο, κάνουν την αλλαγή πολύ δύσκολη. Με την μεσολάβηση των Ηνωμένων Πολιτειών μεταξύ των ηγετών τού πολέμου Βοσνιακών, Κροατών και Σέρβων, η συμφωνία του Ντέιτον εγκαθίδρυσε δύο «οντότητες» στην Βοσνία. Η μια οντότητα ονομάζεται Δημοκρατία Σέρπσκα (Republika Srpska, RS) και διοικείται από Σερβοβόσνιους. Περιλαμβάνει πολλές πόλεις και χωριά, συμπεριλαμβανομένης της Σρεμπρένιτσα [4], που υπέστη εθνοκάθαρση των Βοσνιακών κατά την διάρκεια του πολέμου. Η άλλη ονομάζεται «η Ομοσπονδία», και ενώνει κυρίως Βοσνιακούς και Βόσνιους Κροάτες σε ένα δαιδαλώδες πολιτικό σύστημα με 11 κοινοβούλια και υπουργικά γραφεία - ένα σε επίπεδο Ομοσπονδίας και δέκα σε επίπεδο καντονιών.

Υπάρχει, επίσης, η κεντρική κυβέρνηση σε κρατικό επίπεδο που συνδέει την RS και την Ομοσπονδία. Η RS, υπό την ηγεσία τού Μίλοραντ Ντόντικ, εμποδίζει κάθε προσπάθεια για την ενίσχυση αυτού του πρωταρχικού επιπέδου διακυβέρνησης και με συνέπεια καλεί για μια ανεξάρτητη RS ή μια συνομοσπονδία με την Σερβία. Η Ομοσπονδία είναι χωρισμένη μεταξύ Βοσνιακών, που θέλουν την κυβέρνηση στο κρατικό επίπεδο να είναι πολύ ισχυρότερη, ώστε να αποδυναμώσει την RS και τους Βόσνιους Κροάτες, οι οποίοι θα προτιμούσαν πολύ την δική τους οντότητα, αλλά βλέπουν τα καντόνια τής Ομοσπονδίας ως την ελάχιστη διασφάλιση των συμφερόντων τους. Οι διαμαρτυρίες και οι συνελεύσεις των πολιτών έχουν μέχρι στιγμής διεξαχθεί κυρίως στην Ομοσπονδία, εν μέρει επειδή το σύστημα των καντονιών τής Ομοσπονδίας έχει εκθρέψει μια τόσο μεγάλη πολιτική τάξη και εν μέρει επειδή ο Ντόντικ έχει κρατήσει μια αυστηρότερη στάση στον δημόσιο διάλογο χαρακτηρίζοντας τις διαδηλώσεις ως απειλή για την RS [5].

Μετά από χρόνια παθητικότητας, οι Βόσνιοι προσπαθούν να φέρουν τους πολιτικούς τους σε λογαριασμό. Οι συνελεύσεις των πολιτών [6] διατυπώνουν απαιτήσεις [7] για την βελτίωση της διακυβέρνησης και για μεγαλύτερη οικονομική δικαιοσύνη - και μερικά καντόνια έχουν ήδη δεχθεί αιτήματα να περιορίσουν ορισμένα προνόμια των κυβερνητικών αξιωματούχων. Ένας από τους συμμετέχοντες, ο καθηγητής Ασίμ Μουίκιτς (Asim Mujkić) από το Πανεπιστήμιο του Σεράγεβο, παρατηρεί [8] ότι οι Βόσνιοι «έχουν δείξει ότι ωριμάζουν ως δημοκρατικοί πολίτες, ότι γίνονται υποκείμενα της αλλαγής και δεν είναι πλέον τα απλά αντικείμενα του σαδισμού που απευθύνεται σε αυτούς από τις κομματικές ολιγαρχίες». Αξίζουν την υποστήριξη της διεθνούς κοινότητας, όπως ζητήθηκε με ανοιχτή επιστολή τους [9] από μελετητές και διανοούμενους της περιοχής.