Μια νέα μετασοβιετική χάρτα

Τα γεγονότα κινούνται γρήγορα στην Ουκρανία: Η πολιτική και οικονομική κρίση έχει κλιμακωθεί σε στρατιωτική αντιπαράθεση. Η μαζική εξέγερση στο Κίεβο που ανέτρεψε το διεφθαρμένο και ανίκανο καθεστώς τού Βίκτορ Γιανουκόβιτς το πέτυχε χωρίς ένα σαφές πλαίσιο για την αποκατάσταση του δημοκρατικού κράτους και την διατήρηση μιας σταθερής και υπεύθυνης εξωτερικής πολιτικής απέναντι στην Ρωσία. Αφότου ο Γιανουκόβιτς εγκατέλειψε το Κίεβο, το κοινοβούλιο της Ουκρανίας αποφάσισε γρήγορα να καταργήσει τον νόμο που είχε θεσπίσει ένα νομικό καθεστώς για τα ρωσικά και άλλες μειονοτικές γλώσσες (αν και η κίνηση αυτή αντιστράφηκε αργότερα). Η Ρωσία απάντησε στην ανατροπή τού Γιανουκόβιτς, την οποία θεώρησε ως παράνομο πραξικόπημα, και στις κινήσεις του κοινοβουλίου, τις οποίες εξέλαβε ως επίθεση στα δικαιώματα των Ρώσων, με στρατιωτική κατοχή τής Κριμαίας, έδρα τού στόλου τής Μαύρης Θάλασσας και τόπο ενός σημαντικού πληθυσμού ρωσόφωνων. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και άλλες δυτικές δυνάμεις αντέδρασαν με απειλές επιβολής κυρώσεων και άλλα αντίποινα κατά της Ρωσίας. Υπερβολικοί ισχυρισμοί και από τις δύο πλευρές - στην Δύση για μια επιστροφή στον Ψυχρό Πόλεμο, στη Ρωσία για μια φασιστική κατάληψη της εξουσίας στο Κίεβο - έκτοτε εκτρέφουν την κρίση.

Κατά την εξέταση αυτής της αλυσίδας των γεγονότων, είναι δύσκολο να μην θυμηθεί κανείς την καταστροφική σειρά από λανθασμένους υπολογισμούς που οδήγησαν 100 χρόνια πριν στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η κατάσταση στην Ουκρανία είναι εξίσου πλήρης δυνατοτήτων για επικίνδυνους λανθασμένους υπολογισμούς από όλες τις πλευρές, που απορρέουν από θερμά συναισθήματα και καυχησιολογίες.

Και οι τέσσερις πλευρές τής κρίσης - Ρωσία, Ουκρανία, Ηνωμένες Πολιτείες και Ευρωπαϊκή Ένωση - πρέπει τώρα να αναγνωρίσουν τις επικίνδυνες επιπτώσεις τής περαιτέρω κλιμάκωσης. Η Ρωσία στην Κριμαία έχει λάβει μέτρα που είναι παράνομα βάσει του διεθνούς δικαίου. Αλλά αυτό δεν είναι δικαιολογία για στομφώδεις και αυτοκαταστροφικές αντιδράσεις από την Δύση, που μπορούν να μετατρέψουν μια επικίνδυνη κατάσταση σε καταστροφή. Πρόκειται για μια κρίση που μπορεί ακόμα να επιλυθεί λογικά και ειρηνικά. Θα μπορούσε ακόμα και να τερματιστεί με κάποιο κέρδος για όλα τα μέρη. Αλλά αυτό θα απαιτήσει όχι μόνο την αποκατάσταση της εδαφικής ακεραιότητας της Ουκρανίας, αλλά και την αναγνώριση της νομιμότητας των συμφερόντων και των ανησυχιών τής Ρωσίας.

Κάθε ουκρανική κυβέρνηση - ειδικά μια, όπως η σημερινή μεταβατική κυβέρνηση, που ενεργεί παίζοντας ρόλο επιστάτη - έχει μια ρεαλιστική ανάγκη να συνεργαστεί με τον ισχυρό γείτονά της. Οι δυτικές δυνάμεις έχουν την ευθύνη να αναγνωρίζουν την περιορισμένη νομιμοποίηση και εντολή τής σημερινής μεταβατικής κυβέρνησης. Οι Δυτικοί ηγέτες πρέπει να πουν στους ηγέτες στο Κίεβο την αλήθεια - ότι η Ρωσία είναι ένας ισχυρός γείτονας, ένας σημαντικός εμπορικός εταίρος, η πηγή των ενεργειακών πόρων τής Ουκρανίας, καθώς και ένας σημαντικός πιστωτής. Η Δύση πρέπει να τονίσει ότι είναι αδύνατο να αγνοηθεί η αναπόφευκτη επιρροή τής Ρωσίας στην Ουκρανία.

ΡΩΣΙΚΟΙ ΦΟΒΟΙ, ΡΩΣΙΚΑ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ

Έχω δει από κοντά προηγούμενους κύκλους δυσπιστίας. Στις αρχές τής δεκαετίας τού 1990, όταν η Ρωσία ήταν μια καινούργια ανεξάρτητη δημοκρατία (και υπηρετούσα ως σύμβουλος κατά την περίοδο 1992 - 1993 στον πρωθυπουργό Γιεγκόρ Γκαϊντάρ) οι Ηνωμένες Πολιτείες απέτυχαν να δώσουν επειγόντως την αναγκαία οικονομική βοήθεια προς την Ρωσία για την σταθεροποίηση της οικονομικής κρίσης που κληρονόμησε από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης.

Ο ρωσικός λαός, και χωρίς αμφιβολία ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν, πήρε ένα μάθημα από αυτή την εμπειρία: όταν η πίεση έφτασε στο απροχώρητο, οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν ενδιαφέρονταν να βοηθήσουν ακόμη και μια δημοκρατική Ρωσία κατά την διάρκεια μιας περιόδου πραγματικής οικονομικής απελπισίας. Οι Ρώσοι κατέληξαν στο συμπέρασμα (δυστυχώς σωστό, κατά τη γνώμη μου) ότι δεν θα μπορούσαν να έχουν μεγάλη εμπιστοσύνη στις Ηνωμένες Πολιτείες για την προστασία των βασικών εθνικών συμφερόντων τής Ρωσίας. Και μεταξύ αυτών των συμφερόντων βρίσκεται πάντα η ασφάλεια των ευάλωτων πλευρών τής Δυτικής Ρωσίας.

Κατά το κυνήγι των συμφερόντων της στις δύο τελευταίες δεκαετίες, η Ρωσία έχει εκλάβει την Δύση πότε ως έναν ανταγωνιστή και πότε ως συναγωνιστή. Κατά τα τελευταία λίγα χρόνια, η επιδίωξη μιας εμπορικής συμφωνίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης με την Ουκρανία έκανε λίγα για να ελαττώσει τις ρωσικές υποψίες. Μια τέτοια συμφωνία θα γείρει την οικονομία τής Ουκρανίας προς την Ευρώπη και μακριά από την Ρωσία, με αποτέλεσμα οικονομικό κόστος στην Ρωσία, με τη μορφή τής απώλειας εμπορικών και επενδυτικών δεσμών. Επιπλέον, η Ρωσία φοβάται ότι, όταν η Ευρωπαϊκή Ένωση προχωρεί, το ΝΑΤΟ είναι πιθανό να ακολουθήσει. Η Ρωσία έχει ήδη παρακολουθήσει με μεγάλη ανησυχία την εξάπλωση του ΝΑΤΟ στην Ανατολική Ευρώπη. Από την άποψη της ιστορικής μνήμης των πολλών φρικτών πολέμων που έχει πολεμήσει για τα Δυτικά όριά της, οι φόβοι τής Ρωσίας είναι κατανοητοί.

Η Ρωσία βλέπει επίσης ότι υπάρχουν ξεκάθαρα δύο μέτρα και δύο σταθμά. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και το ΝΑΤΟ πιέζουν όλο και πιο κοντά στα σύνορα της Ρωσίας. Ωστόσο, όταν η Ρωσία προσπαθεί να οργανώσει μια Ευρασιατική Οικονομική Ένωση, η οποία θα περιλαμβάνει την Λευκορωσία, το Καζακστάν, το Κιργιστάν, την Ρωσία, και, ενδεχομένως, την Αρμενία, οι Δυτικοί την κατηγορούν για προσπάθεια αναδημιουργίας τής αυτοκρατορίας της.

Τίποτα από αυτά δεν αποτελεί απολύτως καμία δικαιολογία για το ότι η Ρωσία παραβιάζει το διεθνές δίκαιο με την αποστολή ενόπλων δυνάμεων να καταλάβουν τμήμα τής Ουκρανίας. Δεν είμαι επιδοκιμασία αυτών των παράνομων ενεργειών, αλλά προσφέρει ένα πλαίσιο και την εξήγηση για τις πράξεις αυτές. Κατά την άποψή μου, η Ρωσία δεν θέλει να προκαλέσει μια μάχη με την Δύση. Ακόμη λιγότερο βρίσκεται εκεί έξω για να αναδημιουργήσει την ρωσική αυτοκρατορία, όπως μερικοί δυτικοί σχολιαστές το θέτουν με πομπώδη τρόπο. Η Ρωσία ενεργεί λόγω πραγματικών ανησυχιών ριζωμένων στην ιστορία της και τα αντίστοιχα εθνικά της συμφέροντα, συμπεριλαμβανομένης της βασικής εθνικής ασφάλειας. Ανησυχεί για μια ανταγωνιστική Ουκρανία καθοδηγούμενη από αντι-ρωσικά αισθήματα στο Κίεβο, και για το ενδεχόμενο ότι η Δύση θα προσπαθήσει να εκμεταλλευτεί αυτά τα συναισθήματα.

Το γεγονός είναι ότι η ουκρανική σταθερότητα μπορεί να επιτευχθεί μόνο με την συνεργασία τής Ρωσίας. Η συνεργασία αυτή μπορεί να επιτευχθεί μόνο με διαλλακτική, όχι ανταγωνιστική, διαχείριση κρίσεων εκ μέρους των δυτικών δυνάμεων. Αντί να καταφεύγει σε επιθετικές οικονομικές και πολιτικές παρεμβάσεις στην Ουκρανία, η Δύση θα πρέπει να ενθαρρύνει την Ρωσία και την Ουκρανία να συνεχίσουν τις μακροπρόθεσμες και αμοιβαία επωφελείς σχέσεις. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι Ηνωμένες Πολιτείες μπορούν να ενθαρρύνουν αυτή την «win-win» προοπτική, όχι μέσω της επιβολής κυρώσεων, αλλά μέσω της ήπιας διπλωματίας τόσο στο Κίεβο όσο και στη Μόσχα. Μέρος τής συμφωνίας, φυσικά, θα είναι η διατήρηση της κυριαρχίας και της εδαφικής ακεραιότητας της Ουκρανίας.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΔΕΣΜΟΙ ΠΟΥ ΕΝΩΝΟΥΝ

Φυσικά, η απελπιστική οικονομική κατάσταση της Ουκρανίας απαιτεί άμεση προσοχή. Το εξωτερικό χρέος τής Ουκρανίας έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια, και αυτό το χρέος καλείται τώρα να εξοφληθεί. Δεν μπορεί να επιστραφεί ξαφνικά, ούτε μπορεί να μετακυλισθεί χωρίς μέτρα έκτακτης ανάγκης. Η Δύση μπορεί να μιλά με θάρρος για την διάσωση της Ουκρανίας, αλλά αυτό είναι μια φαντασίωση. Παρά τους λεονταρισμούς των τελευταίων ημερών, η Δύση δεν είναι έτοιμη πραγματικά να επωμιστεί το πλήρες κόστος τής αναδιάρθρωσης της Ουκρανίας. Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν υποσχεθεί 1 δισ. δολάρια σε εγγυήσεις δανείων, αλλά αυτό δεν θα πάει πολύ μακριά, δεδομένου ότι το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών τής Ουκρανίας φέτος εκτιμάται σε περίπου 13,5 δισεκατομμύρια. Και αν η Ουκρανία πρόκειται να τα σπάσει οριστικά με την Ρωσία, το κόστος θα αυξηθεί περαιτέρω - απολύτως πέρα από κάθε τίμημα που η Δύση θα μπορούσε να εξετάσει. Από την άλλη πλευρά, με την αποκατάσταση των εύλογων σχέσεων μεταξύ της Ρωσίας και της Ουκρανίας, η Ρωσία πιθανότατα θα είναι έτοιμη να εργαστεί από κοινού με την Ουκρανία και την Ευρωπαϊκή Ένωση ώστε να βοηθήσει στην χρηματοδότηση της οικονομικής αναδιάρθρωσης της Ουκρανίας.

Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι η Ουκρανία βρίσκεται σε πολύ διαφορετική κατάσταση από την Πολωνία ή άλλες πρώην κομμουνιστικές χώρες στα δυτικά της. Η βιομηχανία τής Ουκρανίας είναι πολύ πιο συνυφασμένη με εκείνη της Ρωσίας. Η Ουκρανία είναι πολύ περισσότερο εξαρτώμενη από την Ρωσία για την ενέργεια. Η γεωγραφία τής Ουκρανίας καθιστά πιο δύσκολο για την χώρα να προσελκύσει ξένους επενδυτές από την Δυτική Ευρώπη, με εξαίρεση το να εκληφθεί ως τμήμα των βιομηχανικών δεσμών που περιλαμβάνουν επίσης τις ρωσικές αγορές και τις ρωσικές επιχειρήσεις. Εν ολίγοις, η οικονομική πραγματικότητα της Ουκρανίας αντανακλά την γεωγραφική πραγματικότητά της. Η Ουκρανία συνδέεται τόσο με την Ευρώπη όσο και με την Ρωσία, και δεν είναι σε θέση να ξεφύγει από καμία από τις δύο εκτός αν αναλάβει καταστροφικό κόστος.

Όλο αυτό συνηγορεί υπέρ στενότερων οικονομικών σχέσεων μεταξύ της Ουκρανίας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά μόνον εφόσον δεν γίνονται σε βάρος τής Ρωσίας. Στόχος τής Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν θα πρέπει να είναι να τραβήξει την Ουκρανία μακριά από την Ρωσία, ή να τορπιλίσει τα οικονομικά δίκτυα της Ρωσίας με τον γείτονά της, αλλά μάλλον να διευρύνει τους οικονομικούς δεσμούς μεταξύ τής Ευρωπαϊκής Ένωσης, της Ρωσίας, της Ουκρανίας και των άλλων χωρών τής Ευρασίας. Αυτή η ευρύτερη συνεργασία θα ενισχύσει επίσης την Ευρωπαϊκή Ένωση με την επέκταση των αγορών για τα ευρωπαϊκά προϊόντα και τις τεχνολογίες.

Η Ουκρανία όσο και η Ρωσία αναμένεται να πραγματοποιήσουν σημαντική και ταχεία πρόοδο μέσω της στενότερης συνεργασίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση, καθώς και μέσω της αύξησης του μεταξύ τους εμπορίου. Τόσο η Ουκρανία όσο και η Ρωσία χρειάζονται επειγόντως τεχνολογικές αναβαθμίσεις στις βιομηχανίες τους. Στην περίπτωση της Ουκρανίας, αυτές περιλαμβάνουν βασικές βαριές βιομηχανίες όπως οι χαλυβουργίες. Οι δυνατότητες της Ρωσίας κατά την επόμενη δεκαετία βρίσκονται σε πιο εξελιγμένες βιομηχανίες, όπως η αεροπορία, τα αυτοκίνητα, οι σιδηρόδρομοι, η αεροδιαστημική και τα βιομηχανικά μηχανήματα (όπως ο εξορυκτικός και ο αγροτικός εξοπλισμός). Ωστόσο, η Ρωσία μπορεί να κερδίσει διεθνή ανταγωνιστικότητα σε αυτούς τους τομείς μόνο μέσω στενότερων παραγωγικών και επενδυτικών σχέσεων με σημαντικούς Ευρωπαίους παραγωγούς (ιδίως μεγάλες γερμανικές βιομηχανικές επιχειρήσεις).

ΜΙΑ ΛΥΣΗ WIN-WIN

Για να επιτευχθεί αυτό το win-win σενάριο, η επιτυχία θα απαιτήσει κάτι από την Δύση, το οποίο βρίσκεται σε εξαιρετική σπανιότητα από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου: την μακροπρόθεσμη συνεργατική σκέψη σχετικά -και μαζί- με την Ρωσία. Η Ρωσία θα πρέπει σίγουρα να υποχωρήσει από τις απειλές της προς την Ουκρανία και να αποκαταστήσει πλήρως την κυριαρχία στην Κριμαία. Αλλά, η Δύση θα πρέπει επίσης να δώσει στην Ρωσία την ασφάλεια και τις διαβεβαιώσεις περί οικονομικής συνεργασίας που χρειάζεται. Αυτές περιλαμβάνουν έναν στενότερο οικονομικό σύνδεσμο μεταξύ της Ρωσίας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σεβασμό για τις προσπάθειες της Ρωσίας να σφυρηλατήσει στενότερους οικονομικούς δεσμούς με τους Ευρασιάτες γείτονές της, στήριξη για μια ουκρανική κυβέρνηση που να είναι σεβαστή τόσο στην Ρωσία όσο και στην Ευρωπαϊκή Ένωση και όχι μια που να απειλεί την ασφάλεια και τα οικονομικά συμφέροντα της Ρωσίας, και τον σεβασμό από όλες τις πλευρές για τα σύνορα και την εθνική κυριαρχία τής Ουκρανίας.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση, η Ρωσία, η Ουκρανία και οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν κοινό συμφέρον για ένα σύστημα διεθνούς δικαίου και συμπεριφορά εξωτερικής πολιτικής που δεν θα είναι απλά θέμα εθνικής ευκολίας και οπορτουνισμού, αλλά που θα αποτελεί κίνητρο για στενότερη συνεργασία. Και οι τέσσερις πλευρές θα ήταν σοφό να ακολουθούν αυτή την αρχή τώρα. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, μπορούν να αποφύγουν την κλιμάκωση της τρέχουσας κρίσης - η οποία θα μπορούσε να καταλήξει σε τραγωδία, αν η ρητορική και ο στόμφος επικρατήσουν στην πραγματικότητα.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/140999/jeffrey-sachs/a-new-post-s...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr