Ο ενδιάμεσος άνθρωπος | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Ο ενδιάμεσος άνθρωπος

Γιατί ο Αμπντουλάχ Γκιούλ θα απογοητεύσει την Δύση

Πολλοί παρατηρητές, τόσο στην Τουρκία όσο και στο εξωτερικό, πιστεύουν ότι αυτή είναι η στιγμή για να λάμψει ο Πρόεδρος της Τουρκίας, Αμπντουλάχ Γκιούλ. Τους τελευταίους μήνες, η Δημοκρατία τής Τουρκίας έχει παρεκκλίνει άγρια από την δημοκρατική της πορεία, καθώς ο πρωθυπουργός Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έχει καταφύγει σε όλο και πιο αυταρχικά μέτρα - συμπεριλαμβανομένης της απαγόρευσης της πρόσβασης στο Twitter και στο YouTube - για να καταστείλει αυτό που πιστεύει ότι είναι μια υπαρξιακή απειλή από τον άλλοτε σύμμαχό του Fethullah Gulen, έναν χαρισματικό Τούρκο κληρικό που έχει οπαδούς σε θέσεις επιρροής σε ολόκληρη την κυβέρνηση. Ο Ερντογάν φαίνεται αποφασισμένος να προσπαθήσει να αποκόψει τους γκιουλενιστές από την τουρκική κοινωνία συνολικά. Η παράνοια του Ερντογάν έχει επίσης οδηγήσει το ΑΚΡ προς το να γίνει ένα αυταρχικό προσωπολατρικό κόμμα.

Στο σημείο αυτό είναι που πολλοί Τούρκοι, Ευρωπαίοι και Αμερικανοί έχουν την ελπίδα ότι ο Γκιούλ θα παρέμβει για να κατευθύνει την Τουρκία ξανά σε μια δημοκρατική πορεία. Στα μέσα Φεβρουαρίου, ο Gunay Hilal Aygun, αρθρογράφος για την γκιουλενική εφημερίδα Today’s Zaman, ρωτούσε, «Ο πρόεδρος Γκιουλ θα απογοητεύσει τον τουρκικό λαό;». Η εφημερίδα The Financial Times ασχολήθηκε με αυτό το θέμα λίγες εβδομάδες αργότερα, όταν η συντακτική επιτροπή κάλεσε τον Γκιούλ «να πάρει θέση» εναντίον τού Ερντογάν. Αυτό που οι παρατηρητές φαίνεται να θέλουν από τον Γκιουλ είναι να ξεφύγει από τα απολιτικά όρια της προεδρίας και να αμφισβητήσει ευθέως τον Ερντογάν για την ηγεσία τού ΑΚΡ, με την υπόσχεση της αποκατάστασης του αρχικού συνασπισμού τού κόμματος, ο οποίος περιελάμβανε ευσεβείς μουσουλμάνους όλων των αποχρώσεων, Κούρδους, κοσμικούς φιλελεύθερους και την επιχειρηματική ελίτ. Αυτές οι ελπίδες δεν είναι εντελώς ευφάνταστες, αλλά είναι υπερβολικά αισιόδοξες. Στην πραγματικότητα, έχουν ουσιαστικά χάσει την ευρύτερη ανάγνωση του Γκιούλ για την τουρκική πολιτική.

Ο Γκιούλ έχει καλλιεργήσει προσεκτικά την φήμη του ως η ηθική φωνή στο μεταβατικό στάδιο τής Τουρκίας προς την δημοκρατία, και κατά τους τελευταίους μήνες δεν δίστασε να εκφράσει την δυσαρέσκειά του για το ύφος τής ηγεσίας τού Ερντογάν. Σε απάντηση προς την κυβερνητική απαγόρευση στο Twitter αφότου ο Ερντογάν υποσχέθηκε να «εξαλείψει» αυτή την διαδικτυακή υπηρεσία, ο Γκιούλ έγραψε στο Tweeter «Το συνολικό κλείσιμο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης δεν μπορεί να είναι παραδεκτή. Ελπίζω ότι η πρακτική αυτή δεν θα διαρκέσει πολύ». Μήνες νωρίτερα, κατά την εναρκτήρια συνεδρίαση της Εθνοσυνέλευσης, ο Γκιούλ αποστασιοποιήθηκε από τον αυξανόμενο αυταρχισμό τού πρωθυπουργού, δηλώνοντας, «ενεργούσα πάντοτε με την συνειδητοποίηση ότι η δημοκρατία προϋποθέτει ανοχή, υπομονή, επιμονή και θυσίες. Είχα, επίσης, επίγνωση του γεγονότος ότι η δημοκρατία είναι ένα σύστημα ελέγχων και ισορροπιών». Και απέναντι στις διαδηλώσεις στο πάρκο Gezi την περασμένη άνοιξη, με διπλωματικό τρόπο ο Γκιουλ υποστήριξε ανοιχτά τον ειρηνικό διάλογο με τους διαδηλωτές απέναντι στο εκ διαμέτρου αντίθετο επιθετικό πείσμα τού Ερντογάν.

Όλα αυτά είναι συνεπή με την συμπεριφορά τού Γκιούλ σε συναντήσεις με δημοσιογράφους και ιδιωτικές συνομιλίες του, όπου προέβαινε σε έμμεσες αλλά καταφανείς επικρίσεις κατά του πρωθυπουργού. Έχει, επίσης, αφήσει να εννοηθεί ότι θα μπορούσε να επιστρέψει στην πολιτική κάποια στιγμή στο μέλλον, αυξάνοντας την σπέκουλα ότι θα αμφισβητήσει τον Ερντογάν. Το γεγονός ότι ο πρόεδρος δεν έχει εμπλακεί στα εν εξελίξει σκάνδαλο διαφθοράς που περιέβαλλε τον Ερντογάν και το ΑΚΡ από τον περασμένο Δεκέμβριο, απλώς έχει εντείνει τις εικασίες σχετικά με τα πολιτικά σχέδια του Γκιούλ.

Αλλά παρ’ όλα τα ελκυστικά χαρακτηριστικά του, ο Γκιούλ πάντοτε σταματά πριν την ανάληψη δράσης. Αντί να χρησιμοποιήσει τις εξουσίες τής θέσης του για να εμποδίσει τα χειρότερα ένστικτα του Ερντογάν, ο Γκιούλ έχει κάνει το αντίθετο. Από τον περασμένο Ιούνιο, έχει υπογράψει νόμους με πληθώρα περιοριστικών μέτρων που υποστηρίζονται από τον Ερντογάν και πέρασαν από την Εθνοσυνέλευση που κυριαρχείται από το ΑΚΡ. Αυτοί οι νέοι νόμοι κυμαίνονται από το να περιορίζουν το Διαδίκτυο μέχρι το να κάνουν ποινικό αδίκημα την παροχή πρώτων βοηθειών, υπό ορισμένες συνθήκες, ώστε να εμποδίζουν τους καλούς Σαμαρείτες να βοηθούν διαδηλωτές. Ο Γκιούλ έχει επίσης υπογράψει νόμο που απογυμνώνει το ανεξάρτητο Ανώτατο Συμβούλιο Δικαστών και Εισαγγελέων από την εξουσία να προβαίνει σε διορισμούς δικαστών και μετέφερε την αρμοδιότητα αυτή σε πολιτικούς αξιωματούχους στο Υπουργείο Δικαιοσύνης.

Οι βοηθοί τού Γκιούλ προσπάθησαν να περιγράψουν τις ενέργειές του ως προσπάθεια να κάνει το καλύτερο μέσα από μια κακή κατάσταση. Για παράδειγμα, ο Γκιούλ ενέκρινε το νομοσχέδιο πρόσβασης στο Διαδίκτυο, αλλά περιέλαβε και την προϋπόθεση ότι θα αναθεωρηθούν τα τμήματα της νομοθεσίας που παραβιάζουν κατάφωρα τους περισσότερους διεθνείς κανόνες. Ωστόσο, οι πιο ιδεαλιστές υποστηρικτές τού Γκιούλ ήταν έκπληκτοι για το ότι θα δώσει την συγκατάθεσή του γενικά. Δεν μπορούσαν να καταλάβουν πώς ο άνθρωπος για τον οποίο πίστευαν ότι σαφώς απορρίπτει τον αυταρχισμό τού Ερντογάν ήταν τόσο πρόθυμος να δράσει ως συνεργός του.

Αλλά η συμπεριφορά Γκιουλ δεν θα πρέπει να δημιουργεί μια τέτοια έκπληξη. Είναι το προϊόν τής κατανόησής του για την παρούσα πολιτική κατάσταση στην Τουρκία και των δικών του ευρύτερων πολιτικών στόχων. Το γεγονός ότι ο Γκιούλ παρέλειψε να αμφισβητήσει τον Ερντογάν δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν διαφορές μεταξύ των δύο ανδρών. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να αμφισβητηθεί ότι ο Γκιούλ είναι ειλικρινής όταν εκφράζει δημοκρατικά ιδεώδη. Αλλά, την παρούσα στιγμή τουλάχιστον, ο Γκιούλ θεωρεί ότι είναι απαραίτητο να υποτάξει τα ιδανικά του για χάρη της διατήρησης τής σταθερότητας και της δύναμης του ΑΚΡ.

Ως πρόεδρος της Τουρκίας, ο Γκιούλ από τον νόμο δεν επιτρέπεται να έχει πολιτικές πεποιθήσεις, και έχει κάνει ό,τι καλύτερο για να παραμείνει υπεράνω τής καθημερινής πολιτικής. Αλλά το παρελθόν του ως πολιτικός δρων δεν μπορεί να αμφισβητηθεί. Ο Γκιουλ - μαζί με τον Ερντογάν και μια σειρά από άλλους - είναι ένας από τους ιδρυτές τού ΑΚΡ. Καθώς έχτιζαν το κόμμα το 2001 και το 2002 εξέτασαν ως ένα προειδοποιητικό παράδειγμα τις δυσλειτουργικές κυβερνήσεις συνασπισμού τής δεκαετίας τού 1990, οι οποίες αποτελούνταν από διάφορα μικρά κόμματα με περιορισμένη απήχηση. Παρατήρησαν το πώς οι προσωπικές αντιπαλότητες ώθησαν τα άλλοτε σεβαστά κόμματα «Πατρίδα» και «Αληθινός Δρόμος» στην λήθη. Ο Γκιούλ και οι συνεργάτες του ήθελαν το ΑΚΡ να αρθεί πάνω από όλα αυτά και να είναι σε θέση να κερδίσει ένα ευρύ μερίδιο του κοινού. Μόλις 14 μήνες μετά την ίδρυση του AKP, το νέο κόμμα συγκέντρωσε 36% των ψήφων στις εθνικές εκλογές. Τα υπόλοιπα είναι ιστορία.

Όποιες και αν είναι οι άλλες πολιτικές πεποιθήσεις του, ο Γκιούλ πιστεύει ότι το ΑΚΡ παραμένει το μόνο όχημα για τον μετασχηματισμό τής Τουρκίας (και για την προσωπική του φιλοδοξία). Υπό αυτή την έννοια, οτιδήποτε κάνει ο Γκιούλ για να διασπάσει το ΑΚΡ θα ήταν καταστροφικό για το δικό του πολιτικό πρόγραμμα. Ακόμα κι αν ξέρει ότι το ΑΚΡ έχει απομακρυνθεί από την ρεφορμιστική προέλευσή του, ο Γκιούλ θεωρεί πιθανό ότι η αποσύνθεσή του θα είναι χειρότερη, δεδομένου ότι θα επιστρέψει την επιστροφή τής Τουρκίας στις αποσταθεροποιητικές πολιτικές τού πρόσφατου παρελθόντος.

Και ο Γκιουλ δεν κάνει λάθος όταν σκέπτεται έτσι. Αν αμφισβητήσει άμεσα τον Ερντογάν, θα λάβει σίγουρα επαίνους από τους παρατηρητές για την Τουρκία στην Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Αλλά αυτό δύσκολα θα αντισταθμίσει την πολιτική μάχη που θα ξεκινήσει με τον Ερντογάν. Παρ’ όλες τις συζητήσεις σχετικά με την ανάπτυξη ρωγμών στο εσωτερικό τού κόμματος μετά τις διαδηλώσεις στο πάρκο Gezi και μερικές παραιτήσεις αφότου ξέσπασε το σκάνδαλο διαφθοράς, το ΑΚΡ έχει παραμείνει εξαιρετικά συνεκτικό και πιστό στον Ερντογάν. Οι περισσότεροι από τους βουλευτές τού κόμματος οφείλουν την θέση τους στην εύνοια του πρωθυπουργού, και ο Ερντογάν παραμένει εξωφρενικά δημοφιλής μεταξύ των οπαδών τού ΑΚΡ στον πληθυσμό. Ο Γκιούλ έχει δικούς του πιστούς στο κόμμα, φυσικά, αλλά η απολιτική φύση τής προεδρίας τον έχει εμποδίσει από το να διευρύνει την βάση του εντός τού ΑΚΡ.

Και ο Γκιούλ έχει σίγουρα παρατηρήσει, κατά την διάρκεια της εν λόγω επεκτεινόμενης περιόδου πολιτικής αναταραχής στην Τουρκία, ότι ο Ερντογάν έχει αποδειχθεί ότι είναι ένας ατρόμητος πολεμιστής. Οι γκιουλενιστές μέσα στην αστυνομία, στις δικαστικές και εισαγγελικές Αρχές έχουν βάλλει σχεδόν με τα πάντα εναντίον του, και ο πρωθυπουργός έχει απαντήσει με τον ίδιο τρόπο. Η έκκληση του Ερντογάν για την απαγόρευση του Twitter και του YouTube αντικατοπτρίζει την προθυμία του να βλάψει την Τουρκία στην επιδίωξη του να σώσει τον εαυτό του.

Η εμφανής έλλειψη ορθής κρίσης από τον Ερντογάν είναι ο λόγος που οι ξένοι πιστεύουν ότι ο Γκιούλ πρέπει να ισχυροποιήσει την θέση του. Από την πλευρά τού Γκιούλ όμως, είναι και ο λόγος για τον οποίον θα πρέπει να αποφύγει να το κάνει. Ένας εμφύλιος πόλεμος μεταξύ των ομάδων των ερντογανικών και των γκιουλικών τού ΑΚΡ θα χρησιμεύσει μόνο για να επωφεληθούν οι κοινοί πολιτικοί τους εχθροί, οι κεμαλιστές. Όταν ο κεμαλισμός ήταν η κυρίαρχη ιδεολογία στην Τουρκία, οι θρησκευόμενοι Τούρκοι όπως ο Γκιούλ και ο Ερντογάν υποβάλλονταν σε συνήθη καταστολή. Η άνοδος του ΑΚΡ έχει ως επί το πλείστον ταπεινώσει τον κεμαλισμό σε μια κούφια ιδεολογία, κάτι το οποίο πολλοί Τούρκοι απλώς χρησιμοποιούν στα λόγια καθώς πηγαίνουν στην δουλειά τους. Αλλά, οι κεμαλικές δυνάμεις εξακολουθούν να υφίστανται στην Τουρκία, μέσα στο δικαστικό σώμα, στην γραφειοκρατία, στα πανεπιστήμια, στις μεγάλες επιχειρήσεις και στον στρατό. Στον βαθμό που μια διαμάχη με τον Ερντογάν θα δώσει την ευκαιρία στους κεμαλιστές να επιστρέψουν στο προσκήνιο της εθνικής πολιτικής, ο Γκιούλ θα αποφύγει να αντιπαρατεθεί με τον παλιό του σύμμαχο.

Ο πρόεδρος είναι πιθανό να επιλέξει να αποφύγει την άμεση αντιπαράθεση με τον Ερντογάν, να σηματοδοτεί την αποδοκιμασία του για τις υπερβολές τού πρωθυπουργού, και να ελπίζει ότι η εκλογική διαδικασία θα παρέχει μια ευκαιρία στους Τούρκους να αλλάξουν την τρέχουσα μη δημοκρατική πορεία τής χώρας τους. Η λέξη κλειδί είναι η «ελπίδα». Παρ’όλο που ο Ερντογάν έχει παραιτηθεί από την ιδέα του να γίνει πρόεδρος με ένα νέο σύνταγμα που θα είχε δώσει στην προεδρία ευρύτερες και πιο άμεσες πολιτικές εξουσίες, οι «υπασπιστές» στο ΑΚΡ έχουν ρίξει ανοιχτά την ιδέα μιας αλλαγής στο Καταστατικό τού κόμματος που θα του επιτρέψει να διεκδικήσει πρόσθετες θητείες στην σημερινή του θέση. Αν συμβεί αυτό, το οποίο φαίνεται πιθανό, ο Γκιούλ θα παραμείνει κάτω από την σκιά τού Ερντογάν. Ίσως ο Γκιούλ σχεδιάζει να καταναλώσει τον χρόνο του μέχρι ο Ερντογάν απαξιώσει πολύ τον εαυτό του στους υποστηρικτές του. Όμως, στην περίπτωση αυτή, ίσως να περιμένει για μεγάλο χρονικό διάστημα. Όλες οι υπερβολές τού Ερντογάν μέχρι σήμερα - η απαγόρευση του Twitter και του YouTube, η επίθεση στις οργανώσεις τής κοινωνίας των πολιτών, ο εκφοβισμός τού Τύπου και οι καταγγελίες για ξένα σχέδια με στόχο να γονατίσει η Τουρκία - έχουν λειτουργήσει καλά στο εκλογικό του ακροατήριο.

Είναι δύσκολο να μην συμπαθεί κάποιος τον Γκιούλ. Είναι η φωνή τής λογικής - ή τουλάχιστον παρουσιάζει τον εαυτό του με αυτόν τον τρόπο - σε ένα πολιτικό περιβάλλον όπου τόσοι πολλοί φαίνεται να έχουν πάρει απόσταση από την λογική. Αλλά ο ίδιος πιστεύει, επίσης, ότι δεν έχει καλές επιλογές στην διάθεσή του. Με το να τσαλαβουτά στο τέλμα τού ΑΚΡ, νομίζει ότι τελικά θα κάνει ζημιά στον εαυτό του, το κόμμα του και την Τουρκία ως σύνολο. Όσοι περιμένουν απεγνωσμένα από τον Γκιούλ να κάνει μια κίνηση, πιθανότατα θα απογοητευθούν. Θα παραμείνει έξω από την διαμάχη - διχασμένος ανάμεσα στα πολιτικά ιδεώδη του και στους υπολογισμούς του πολιτικού του συμφέροντος.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved. T

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/141074/steven-a-cook/man-in-the-m...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr