Η μακρά διαίρεση της Ουκρανίας | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η μακρά διαίρεση της Ουκρανίας

Τρεις τρόποι για να την χωρίσετε, και ποιόν προτιμά η Ρωσία
Περίληψη: 

Με το να βάλει στο χαρτί μια συμφωνία με την Ρωσία την περασμένη εβδομάδα, η Δύση φαίνεται να υπογράφει για την στρατηγική τής Ρωσίας στην περιοχή – τον «φεντεραλισμό» ή, πιο πιθανά, τον διαμελισμό. Η ίδια η συμφωνία γρήγορα απέτυχε, αλλά η Ρωσία έχει πλέον γραπτώς την συναίνεση της Δύσης.

Η ALINA POLYAKOVA είναι βασική ερευνητική συνεργάτις στο Ινστιτούτο Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Βέρνης. Από το 2009 ως το 2013 ήταν διδακτορική ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, Berkeley.

Στις 17 Απριλίου, καθώς οι υπουργοί Εξωτερικών από τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Ευρωπαϊκή Ένωση, την Ρωσία και την Ουκρανία πετύχαιναν μια συμφωνία [1] για να αμβλυνθούν οι αυξανόμενες εντάσεις στην ανατολική Ουκρανία, η στρατηγική τής Ρωσίας για την περιοχή – ο «φεντεραλισμός» ή, πιο ταιριαστά, ο διαμελισμός [2] - φάνηκε να κερδίζει.

Η ίδια η συμφωνία γρήγορα απέτυχε. Φιλορώσοι ακτιβιστές στην ανατολική Ουκρανία αγνόησαν την προϋπόθεση της συμφωνίας να αφοπλιστούν και να επιστρέψουν τους κατειλημμένους χώρους σε αυτούς που η ανακοίνωση αόριστα ονομάζει ως «νόμιμους ιδιοκτήτες». Αλλά συμβολικά, η συμφωνία επιβεβαίωσε την ικανότητα της Ρωσίας να καθορίζει την ατζέντα στην σύγκρουση στην Ουκρανία και αποδέχθηκε την de facto προσάρτηση της Κριμαίας στην χώρα. Επίσης, χορήγησε νομιμοποίηση στην λύση της ρωσικής ηγεσίας «διαμελισμός-μεταμφιεσμένος-σε-φεντεραλισμό» για την ουκρανική κρίση και έτσι έθεσε τις βάσεις για παρόμοια συμπεριφορά τής Ρωσίας στα ανατολικά της Ουκρανίας.

Αν το ρωσικό σχέδιο όντως πετύχει, αποτελεί ένα ανοικτό ερώτημα το πώς θα μοιάζει η νέα Ουκρανία. Η ρωσική δικαιολογία για την προσάρτηση της Κριμαίας ήταν η ανάγκη να προστατευθεί η πολιορκημένη ρωσική μειονότητα της Κριμαίας. Φυσικά, υπάρχουν πολλές εθνικές και γλωσσικές μειονότητες που ζουν σε πολλές χώρες σε όλο τον κόσμο. Εάν τα σύνορα αντιστοιχούσαν στις εθνικότητες, ευρωπαϊκές χώρες όπως η Ελβετία και η Ισπανία θα έπαυαν να υπάρχουν όπως τις ξέρουμε. Αλλά αν ξεχάσουμε την πραγματικότητα για χάρη του επιχειρήματος και πεισθούμε, για μια στιγμή, από το επιχείρημα του Ρώσου προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν, εξακολουθούν να υπάρχουν τρία πιθανά σενάρια για το μέλλον τής Ουκρανίας.

ΟΙ ΕΘΝΙΚΕΣ ΓΡΑΜΜΕΣ

Στο πρώτο σενάριο, περιοχές τής Ουκρανίας με πλειοψηφία Ρώσων θα γίνουν μέρος τής Ρωσίας, είτε ως πλήρη μέλη τής Ρωσικής Ομοσπονδίας, όπως ήταν η περίπτωση της Κριμαίας, είτε ως αυτόνομες περιοχές στο εσωτερικό τής Ουκρανίας που θα έχουν ισχυρές συμμαχίες με την Ρωσία, όπως συμβαίνει στην Αμπχαζία τής Γεωργίας από το 2008.

Σε αυτό το σενάριο, η Ρωσία δεν θα μπορούσε να διεκδικήσει οποιαδήποτε ουκρανική περιοχή εκτός από την Κριμαία, όπου το 58% των κατοίκων προσδιόρισαν τους εαυτούς τους ως εθνοτικά Ρώσους στην τελευταία αξιόπιστη απογραφή που πραγματοποιήθηκε το 2001. Σε όλες τις άλλες περιοχές - συμπεριλαμβανομένων εκείνων στις οποίες οι φιλορώσοι αυτονομιστές κατέλαβαν κυβερνητικά κτίρια και ηγήθηκαν διαδηλώσεων – οι Ρώσοι αποτελούν μειοψηφία. Στην περιοχή Luhansk, μόνο το 39% του πληθυσμού διεκδικεί την ρωσική εθνικότητα - μια αρκετά μεγάλη μειονότητα σίγουρα, αλλά πάλι μια μειονότητα. Στην περιοχή Ντόνετσκ, ο αριθμός ήταν 38%. Και μόνο δύο άλλες περιοχές - από τις συνολικά 24 - έχουν σημαντικές εθνικές ρωσικές παρουσίες: το Χάρκοβο (26%) και το Ζαπορόζιε (25%).

Ο ρωσικός πληθυσμός μπορεί να είναι μικρός σε πραγματικούς όρους, αλλά τα αστικά και αγροτικά δημογραφικά στοιχεία ενίσχυσαν την φιλορωσική φωνή. Ο εθνοτικά ρωσικός πληθυσμός επικεντρώνεται στις πόλεις, ενώ ο εθνικός ουκρανικός πληθυσμός είναι επικεντρωμένος στην ύπαιθρο. Επομένως οι διαδηλώσεις, οι οποίες συνήθως λαμβάνουν χώρα στις πόλεις, είναι γενικά υπέρ τής Ρωσίας. Στην πόλη Luhansk, μια ομάδα η οποία αυτοαποκαλείται «Ο στρατός των Νοτιοανατολικών» κατέλαβε τα κεντρικά γραφεία τής ασφάλειας της περιοχής, στις 6 Απριλίου. Η αστυνομία διέλυσε την ομάδα μια εβδομάδα αργότερα, αλλά η Luhansk παραμένει σε ένταση καθώς φιλορώσοι διαδηλωτές απαιτούν την διενέργεια δημοψηφίσματος τύπου Κριμαίας πριν από τις προεδρικές εκλογές στις 25 Μαΐου. Παρόμοια σχέδια [3] έχουν ξετυλιχτεί στις πόλεις Druzhkivka, Kramatorsk και Slavyansk στην περιοχή Ντόνετσκ. Όμως, η υποστήριξη για ένταξη στην Ρωσία δεν είναι τόσο διαδεδομένη όσο παρουσιάζουν αυτές οι διαδηλώσεις. Σύμφωνα με μια πρόσφατη δημοσκόπηση του Ινστιτούτου Κοινωνικής Έρευνας και Ανάλυσης Πολιτικής τού Ντόνετσκ, στο Ντόνετσκ μια μεγάλη πλειοψηφία (66%) θέλει να ζήσει σε μια ενωμένη Ουκρανία και απορρίπτει την ένταξη στην Ρωσία.

Με δεδομένη την εθνοτική κατανομή τής νότιας και ανατολικής Ουκρανίας, το σενάριο έθνους-κράτους δεν θα προχωρήσει υπέρ τής Ρωσίας. Οι ρωσικές αρχές το γνωρίζουν αυτό. Αν οι ανατολικές περιοχές έμοιαζαν περισσότερο με την Κριμαία, κατά πάσα πιθανότητα θα είχαν ακολουθήσει την πορεία τής Κριμαίας πριν από ένα μήνα.

ΓΛΩΣΣΙΚΟΙ ΔΕΣΜΟΙ

Από την αρχή τής ρωσικής παρέμβασης στην Ουκρανία, τα ρωσικά μέσα ενημέρωσης έχουν χρησιμοποιήσει τον όρο «ρωσικό» για να αναφερθούν σε αμφότερους τους Ρώσους και τους ρωσόφωνους. Αυτή είναι μια έξυπνη στρατηγική, γιατί η Ουκρανία είναι η πατρίδα πολύ περισσότερων ρωσόφωνων παρά Ρώσων. Στην περιοχή Luhansk, το 75% του πληθυσμού έχει ως μητρική γλώσσα τα ρωσικά σύμφωνα με την απογραφή τού 2001. Στην περιοχή Ντόνετσκ, ο αριθμός αυτός είναι 69% και στο Χάρκοβο και την Ζαπορίζια, είναι σχεδόν στο 50%. Σε αντίθεση με ένα εθνοτικό ρωσικό κράτος, το οποίο θα σταματήσει στην Κριμαία, ένα ρωσόφωνο κράτος που θα προκύψει από αυτό που είναι τώρα η Ουκρανία θα εκτείνεται σε όλη την διαδρομή προς τα σύνορα της Μολδαβίας και της Ρουμανίας, συμπεριλαμβανομένης ολόκληρης της ακτής τής Μαύρης Θάλασσας.