Χριστιανική Κίνα;

Στην πραγματικότητα ο εκχριστιανισμός τής Κίνας αποτελεί εξέλιξη, η οποία σε μεγάλο βαθμό αντιστοιχεί στην αποδοχή τής καπιταλιστικής οικονομίας τής αγοράς κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Η διάδοση του Χριστιανισμού οφείλεται στο ότι αυτός παρέχει ένα λειτουργικό πλαίσιο ηθικών αρχών και τρόπου βίου σε έναν πληθυσμό ο οποίος βιώνει την σταδιακή μετάβαση από την συγκεντρωτική κομμουνιστική στην ελεύθερη καπιταλιστική οικονομία. Οι επεκτεινόμενες χριστιανικές κοινότητες λειτουργούν κατ’ αυτόν τον τρόπο τόσο ως παράγοντες κοινωνικής συνοχής σε ένα μεταβαλλόμενο τοπίο κοινωνικών σχέσεων και ιεραρχιών όσο και ως δίκτυα αξιόπιστων επαφών και οικονομικών συναλλαγών εδραζόμενα στην ταυτότητα των θρησκευτικών και πολιτισμικών αναφορών, ταυτότητα, η οποία προάγει το κοινωνικό κεφάλαιο και το μέγεθος της εμπιστοσύνης [13].

Η διασύνδεση του Χριστιανισμού με την οικονομική επιτυχία θεωρείται ιστορικό δεδομένο από τους ιδίους τους Κινέζους. Σύμφωνα με έναν ερευνητή τής Κινεζικής Ακαδημίας Κοινωνικών Επιστημών, «Μας ζητήθηκε να εξετάσουμε που οφειλόταν η υπεροχή τής Δύσης. Αρχικά νομίζαμε ότι οφειλόταν στην πολεμική ανωτερότητά της. Κατόπιν θεωρήσαμε ότι σχετιζόταν με το ότι διαθέτατε το καλύτερο πολιτικό σύστημα. Αργότερα επικεντρωθήκαμε στο οικονομικό σας σύστημα. Τα τελευταία είκοσι έτη, όμως, αντιληφθήκαμε ότι καρδιά τού πολιτισμού σας είναι η θρησκεία σας: ο Χριστιανισμός. Αυτός είναι ο λόγος της ιστορικής ισχύος τής Δύσης. Τα χριστιανικά ηθικά θεμέλια του κοινωνικού και πολιτιστικού βίου ήσαν ο παράγοντας που επέτρεψε την ανάδυση του καπιταλισμού και κατόπιν την επιτυχή μετάβαση στην δημοκρατική πολιτική. Δεν έχουμε καμία αμφιβολία γι’ αυτό» [14].

Στις αρχές τού 20ού αιώνα, ο επιφανής Γερμανός κοινωνιολόγος Max Weber ανέλυσε στο δοκίμιό του «Κομφουκιανισμός και ταοϊσμός» (1915) τις αιτίες για τις οποίες δεν είχε αναπτυχθεί έως την περίοδο εκείνη ο καπιταλισμός στην Κίνα. Προβαίνοντας σε μια παράλληλη ανάλυση του πουριτανισμού τού προτεσταντικού πνεύματος και του κομφουκιανισμού, ο Weber κατέληγε στο συμπέρασμα ότι τα δύο θρησκευτικά συστήματα παρουσίαζαν ορισμένες δομικές ομοιότητες, όπως τον αυτοέλεγχο, την επιβολή περιορισμών, την ηθική διαγωγή και την αξιοπιστία και την έμφαση στην συσσώρευση του πλούτου. Ωστόσο, η θεμελιώδης διαφορά έγκειτο κατά τον Weber στο ότι ο μεν κομφουκιανισμός απέδιδε αυξημένη έμφαση στο κύρος τής κοινωνικής θέσης, το οποίο, ωστόσο, αποσυνέδεε από την ατομική προσπάθεια, ο δε προτεσταντισμός απέδιδε έμφαση στην εξατομίκευση και στην ατομική δραστηριοποίηση. Ο Weber θεωρούσε μάλλον απίθανη την εκβιομηχάνιση της Κίνας και την οικονομική της ανάπτυξη λόγω της κυριαρχίας τού κομφουκιανιστικού θρησκευτικού/πολιτισμικού πλαισίου, το οποίο επεδείκνυε καχυποψία, αν όχι εχθρότητα, έναντι του εμπορίου και της οικονομικής ανάπτυξης [15]. Η διάδοση του Χριστιανισμού φαίνεται προς το παρόν τουλάχιστον να προσφέρει τον απαραίτητο δεσμό ανάμεσα στην θρησκευτική ταυτότητα και την ανάπτυξη της καπιταλιστικής οικονομίας.

Ταυτοχρόνως, ωστόσο, ο εκχριστιανισμός τής Κίνας, ο οποίος πραγματοποιείται σε δύο επίπεδα, αυτό των επισήμως αναγνωρισθεισών ομολογιών και αυτό των λαϊκών θρησκευτικών αναφορών και τελετουργικών πρακτικών, ενέχει έναν έντονο εθνικιστικό χαρακτήρα. Ο εθνικιστικός αυτός χαρακτήρας τού κινεζικού Χριστιανισμού δεν αποτελεί πρόσφατη ιστορική εκδήλωση, αλλά συνάδει με τα διαχρονικά χαρακτηριστικά τού κινεζικού πολιτισμικού πλαισίου στην ιστορική του διαχρονία.

Στην ιστορία τής Κίνας ένα θεμελιώδες χαρακτηριστικό είναι η ισχύς τού εγχώριου πολιτισμικού πλαισίου, το οποίο βασιζόταν σε μεγάλο βαθμό στον υψηλό αριθμό τής κυρίαρχης εθνότητας, των Χαν, σε σχέση με άλλες ετερογενείς εθνοτικές ομάδες. Η Κίνα στην ιστορική διαχρονία της παρουσίαζε την ικανότητα να αφομοιώνει σε βάθος χρόνου επείσακτα στοιχεία από κατακτητές, όπως οι Μογγόλοι, και να διατηρεί αναλλοίωτες τις θεμελιώδεις αρχές τού πολιτισμού της.

Οι βαθιές διαχρονικές πολιτισμικές δομές τού κινεζικού πλαισίου είναι η έννοια της οικογένειας και η αντίληψη της αυτοκρατορίας. Ο κινεζικός πολιτισμός διακρίνεται για την αυξημένη έμφαση στην αλληλεγγύη μεταξύ των μελών τού οικογενειακού συνόλου και αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στους στενούς συγγενικούς δεσμούς και την κοινωνική μέριμνα, η οποία προέκυπτε εξ αιτίας αυτού του δεδομένου. Κατά τους προηγούμενους αιώνες η χαρακτηριστική αυτή τάση ενισχυόταν αφενός από τις θεωρητικές διδασκαλίες τού κομφουκιανισμού, βάσει των οποίων ο σεβασμός των νεοτέρων γενεών προς τους γηραιοτέρους συνιστούσε θεμελιώδη κοινωνική επιταγή και ουσιώδη αρετή τού νενομισμένου συστήματος αξιών, αφετέρου από την ευρέως διαδεδομένη προγονολατρεία.

Οι συγγενικοί δεσμοί στην Κίνα βασίζονταν σε ένα πατρογραμμικό σύστημα διαδοχής και μεταβίβασης της περιουσίας, το οποίο ήταν συνδεδεμένο με την έννοια της ιδιοκτησίας. Περαιτέρω επεξεργασία και αναβάθμιση της αρχής τής οικογένειας ήταν η αρχή των κοινών οικογενειών, βάσει της οποίας πολυάριθμες γενεές αρρένων απογόνων διαβιούσαν στην ίδια οικία. Οι ηθικές αυτές αρχές διατηρήθηκαν επί μακρόν, ιδίως στην γεωγραφική περιοχή της νοτίου Κίνας, ώστε κατάλοιπα ή επιβιώσεις αυτής της δημογραφικής πρακτικής μεταβίβασης των πολιτισμικών χαρακτηριστικών απαντούν ακόμη και κατά την σύγχρονη περίοδο [16].

Η αντίληψη της αυτοκρατορίας και της πολιτικής ενότητας είναι θεμελιώδης για την κινεζική σκέψη. Χαρακτηριστικό είναι ότι η Σινική Αυτοκρατορία είναι ο μόνος αυτοκρατορικός κρατικός σχηματισμός, ο οποίος εν πολλοίς έχει διατηρηθεί ακέραιος σε μια γεωγραφική περιοχή για διάστημα το οποίο υπερβαίνει τις δύο χιλιετίες. Χάριν σύγκρισης αναφέρεται ότι ο πλέον μακραίωνος αυτοκρατορικός κρατικός σχηματισμός στην Δύση, η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, διατηρήθηκε ακέραια για 500 έτη (Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία) και για 1200 έτη (Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία).