Μια υπόσχεση που αθετήθηκε; | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Μια υπόσχεση που αθετήθηκε;

Τι είπε η Δύση στην Μόσχα σχετικά με την επέκταση του ΝΑΤΟ

Τρεις ημέρες αργότερα, στη Μόσχα, ο Μπέικερ μίλησε για το ΝΑΤΟ άμεσα με τον Γκορμπατσόφ. Κατά την συνάντησή τους, ο Μπέικερ κράτησε χειρόγραφες σημειώσεις από τις δικές του παρατηρήσεις, βάζοντας αστερίσκους δίπλα στις λέξεις-κλειδιά: «Τελικό αποτέλεσμα: Ενιαία Γερ. προσδεδεμένη σε ένα αλλαγμένο (πολιτ.) ΝΑΤΟ – του οποίου η δικαιοδ. δεν θα προχωρήσει ανατολικά!». Οι σημειώσεις τού Μπέικερ φαίνεται να είναι το μόνο μέρος όπου μια τέτοια διαβεβαίωση γράφτηκε στις 9 Φεβρουαρίου, και εγείρουν ένα ενδιαφέρον ερώτημα. Αν το «τελικό αποτέλεσμα» τού Μπέικερ ήταν ότι η δικαιοδοσία τής παροχής συλλογικής άμυνας του ΝΑΤΟ δεν θα κινηθεί προς τα ανατολικά, αυτό σημαίνει ότι δεν θα καλύψει το έδαφος της πρώην Ανατολικής Γερμανίας μετά την επανένωση;

Για την απάντηση στο ερώτημα αυτό, είναι ευτύχημα για χάρη τής ιστορίας ότι ο Γκένσερ και ο Κολ ήταν έτοιμοι να επισκεφθούν οι ίδιοι την Μόσχα. Ο Μπέικερ άφησε πίσω του στον Δυτικογερμανό πρέσβη στη Μόσχα μια μυστική επιστολή προς τον Κολ, η οποία έχει διατηρηθεί στα γερμανικά αρχεία. Σε αυτήν, ο Μπέικερ εξήγησε ότι είχε θέσει την κρίσιμη δήλωση στον Γκορμπατσόφ σε μορφή ερώτησης: «Θα προτιμούσατε να δείτε μια ενοποιημένη Γερμανία έξω από το ΝΑΤΟ, ανεξάρτητη και χωρίς αμερικανικές δυνάμεις», ρώτησε, προφανώς πλαισιώνοντας την επιλογή μιας μη προσδεδεμένης Γερμανίας με έναν τρόπο που ο Γκορμπατσόφ δεν θα έβρισκε ελκυστικό, «ή θα προτιμούσατε μια ενοποιημένη Γερμανία συνδεδεμένη με το ΝΑΤΟ, με διαβεβαιώσεις ότι η δικαιοδοσία τού ΝΑΤΟ δεν θα αλλάξει ούτε μια ίντσα προς ανατολάς από την παρούσα θέση του;».

Η διατύπωση τού Μπέικερ για την δεύτερη, πιο ελκυστική επιλογή, σήμαινε ότι η δικαιοδοσία τού ΝΑΤΟ δεν θα επεκτεινόταν ούτε καν στην Ανατολική Γερμανία, δεδομένου ότι η «παρούσα θέση» τού ΝΑΤΟ τον Φεβρουάριο του 1990 παρέμενε ακριβώς όπου ήταν στην διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου: Με το ανατολικό άκρο της στην γραμμή που ακόμα διαιρούσε τις δύο Γερμανίες. Με άλλα λόγια, μια ενωμένη Γερμανία θα ήταν, de facto, μισή μέσα και μισή έξω από την συμμαχία. Σύμφωνα με τον Μπέικερ, ο Γκορμπατσόφ απάντησε, «Σίγουρα κάθε επέκταση της ζώνης τού ΝΑΤΟ θα ήταν απαράδεκτη». Κατά την άποψη του Μπέικερ, η αντίδραση του Γκορμπατσόφ υποδείκνυε ότι «το ΝΑΤΟ στην τρέχουσα ζώνη του μπορεί να είναι αποδεκτό».

Αφού παρέλαβαν την δική τους έκθεση σχετικά με το τι είχε συμβεί στη Μόσχα, ωστόσο, τα μέλη τού προσωπικού στο Εθνικό Συμβούλιο Ασφαλείας πίσω στην Ουάσιγκτον αισθάνθηκαν ότι μια τέτοια λύση θα ήταν ανεφάρμοστη πρακτικά. Πώς θα μπορούσε η δικαιοδοσία τού ΝΑΤΟ να ισχύει μόνο για το μισό μιας χώρας; Μια τέτοια έκβαση δεν ήταν ούτε επιθυμητή ούτε, όπως υποπτεύονταν, απαραίτητη. Ως εκ τούτου, το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας έφτιαξε μια επιστολή προς τον Κολ εξ ονόματος του Μπους. Έφτασε λίγο πριν ο Κολ αναχωρήσει για το δικό του ταξίδι στη Μόσχα.

Αντί να υπονοεί ότι το ΝΑΤΟ δεν θα κινηθεί προς τα ανατολικά, όπως είχε κάνει ο Μπέικερ, η επιστολή αυτή πρότεινε ένα «ειδικό στρατιωτικό καθεστώς για αυτό που είναι τώρα το έδαφος [της Ανατολικής Γερμανίας]». Παρά το γεγονός ότι η επιστολή δεν προσδιόρισε επακριβώς ποιο θα ήταν το ειδικό καθεστώς, ο υπαινιγμός ήταν σαφής: Ολόκληρη η Γερμανία θα είναι στην συμμαχία, αλλά για να καταστεί ευκολότερο για τη Μόσχα να αποδεχθεί αυτή την εξέλιξη, κάποια μέτρα διάσωσης γοήτρου θα ισχύουν για την ανατολική περιοχή της (περιορισμοί σχετικά με τις δραστηριότητες ορισμένων ειδών στρατευμάτων τού ΝΑΤΟ, όπως αποδείχθηκε).

Έτσι ο Κολ βρέθηκε σε μια περίπλοκη κατάσταση καθώς ετοιμαζόταν να συναντηθεί με τον Γκορμπατσόφ στις 10 Φεβρουαρίου τού 1990. Είχε λάβει δύο επιστολές, μια σε κάθε άκρο τής πτήσης του από την Δυτική Γερμανία προς την Σοβιετική Ένωση, την πρώτη από τον Μπους και την δεύτερη από τον Μπέικερ, και οι δύο περιείχαν διαφορετικές διατυπώσεις για το ίδιο θέμα. Η επιστολή τού Μπους πρότεινε ότι τα σύνορα του ΝΑΤΟ θα αρχίσουν να μετακινούνται προς τα ανατολικά• Ο Baker πρότεινε ότι αυτό δεν θα γινόταν.

Σύμφωνα με τα στοιχεία από το γραφείο τού Κολ, ο καγκελάριος επέλεξε να απηχήσει τον Μπέικερ, όχι τον Μπους, αφού η πιο ήπια γραμμή τού Μπέικερ ήταν πιο πιθανό να παράξει τα αποτελέσματα που ήθελε ο Κολ: Άδεια από τη Μόσχα για να ξεκινήσει την επανένωση της Γερμανίας. Έτσι ο Κολ διαβεβαίωσε τον Γκορμπατσόφ ότι «φυσικά, το ΝΑΤΟ δεν θα μπορούσε να επεκτείνει το έδαφός του και στο σημερινό έδαφος της [Ανατολικής Γερμανίας]». Σε παράλληλες συνομιλίες, ο Γκένσερ έστειλε το ίδιο μήνυμα στον σοβιετικό ομόλογό του, Έντβαρντ Σεβαρντνάτζε, λέγοντας, «για μας, αυτό παραμένει αμετακίνητο: Το ΝΑΤΟ δεν θα επεκταθεί προς την Ανατολή».

Όπως και με την συνάντηση του Μπέικερ με τον Γκορμπατσόφ, δεν προέκυψε καμία γραπτή συμφωνία. Αφού άκουσε αυτές τις επανειλημμένες διαβεβαιώσεις, ο Γκορμπατσόφ έδωσε στην Δυτική Γερμανία αυτό που ο Κολ αργότερα ονόμασε «το πράσινο φως» για να ξεκινήσει την δημιουργία μιας οικονομικής και νομισματικής ένωσης μεταξύ Ανατολικής και Δυτικής Γερμανίας - το πρώτο βήμα τής επανένωσης. Ο Κολ πραγματοποίησε αμέσως μια συνέντευξη τύπου για να κλειδώσει αυτή την επιτυχία. Όπως αναθυμάται στα απομνημονεύματά του, ήταν τόσο ενθουσιασμένος που δεν μπορούσε να κοιμηθεί εκείνο το βράδυ, και έτσι πήγε για μια μακριά, κρύα βόλτα στην Κόκκινη Πλατεία.

ΔΩΡΟΔΟΚΩΝΤΑΣ ΤΟΥΣ ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΥΣ

Αλλά η διατύπωση του Κολ θα γίνει γρήγορα ζήτημα μεταξύ των βασικών Δυτικών ιθυνόντων. Μόλις ο Μπέικερ πήγε πίσω στην Ουάσιγκτον, στα μέσα Φεβρουαρίου τού 1990, συντάχθηκε με την άποψη του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας και υιοθέτησε την θέση του. Από τότε, τα μέλη τής ομάδας εξωτερικής πολιτικής τού Μπους άσκησαν αυστηρή πειθαρχία μηνυμάτων, μη κάνοντας καμία περαιτέρω παρατήρηση σχετικά με το να κρατήσει το ΝΑΤΟ τα όρια τού 1989.