Η ομάδα των αουτσάιντερ

Καθώς ο πρόεδρος της Ρωσίας, Βλαντιμίρ Πούτιν, προωθεί όπλα και μαχητές στην Ουκρανία και η Δύση απαντά με κυρώσεις, η ρωσική οικονομία φαίνεται να ετοιμάζεται για να μπει σε ύφεση. Ο τελευταίος γύρος των κυρώσεων που ακολούθησε την κατάρριψη της πτήσης MH17 της Malaysia Airlines έχει αφήσει την Ρωσία να αντιμετωπίζει άνευ προηγουμένου φυγή κεφαλαίων, που αναμένεται να φθάσει τα 100 δισεκατομμύρια δολάρια [2] μέχρι το τέλος τού 2014 (σε σύγκριση με τα 63 δισεκατομμύρια δολάρια για το σύνολο του 2013 [3]). Το ρούβλι, εν τω μεταξύ, έχει πέσει περισσότερο από 11% από το Νοέμβριο του 2013.

Αλλά για τη Ρωσία, τα πράγματα δεν είναι όλα άσχημα. Οι αντι-κυρώσεις της [4] σε σχεδόν όλα τα τρόφιμα και τις εισαγωγές γεωργικών προϊόντων από τις Ηνωμένες Πολιτείες και την ΕΕ ενισχύουν την θέση τής χώρας στην Ευρασία. Στην πραγματικότητα, το κλείσιμο των δυτικών συνόρων τής Ρωσίας στα ευρωπαϊκά και αμερικανικά αγαθά θα μπορούσε να επιτρέψει στον Πούτιν να εκτελέσει ένα «flip» τζούντο: Να στέψει τον αποκλεισμό τής Δύσης προς όφελός του, χρησιμοποιώντας τον για να σφραγίσει στενότερους δεσμούς με τα γειτονικά μετα-σοβιετικά κράτη, και ακόμη και με νέους εταίρους, όπως η Τουρκία.

ΕΜΠΟΡΕΥΟΜΕΝΟΙ

Μια σειρά από χώρες στην περιφέρεια της Ρωσίας αντέδρασε με ενθουσιασμό για την ρωσική απαγόρευση στα ευρωπαϊκά και αμερικανικά τρόφιμα˙ Το αναμενόμενο οικονομικό κόστος μόνον στην ΕΕ εκτιμάται ότι θα φτάσει τα 14 δισ. δολάρια [5] σε έναν χρόνο. Πολλές μετα-σοβιετικές χώρες έχουν από καιρό αγωνιστεί για να εμβαθύνουν την πρόσβασή τους στην αγορά τής Ρωσίας, που πλέον είναι ορθάνοιχτη για αυτούς. Από την πλευρά τους, οι αξιωματούχοι τού Τατζικιστάν, δήλωσαν ότι έχουν ως στόχο να πενταπλασιάσουν τις πωλήσεις [6] φρούτων και λαχανικών στην Ρωσία. Ο αναπληρωτής υπουργός Γεωργίας τής Κιργιζίας προχώρησε ακόμη περισσότερο, προβλέποντας άνοδο στις συνολικές εξαγωγές τής χώρας προς την Ρωσία από τους 13,5 στους 200 τόνους [7] ανά έτος. Η Αρμενία, το Αζερμπαϊτζάν και ακόμη και το αυτάρκες Ουζμπεκιστάν επίσης προθυμοποιήθηκαν να επεκτείνουν τις εξαγωγές τους για να καλύψουν κάθε έλλειμμα που αντιμετωπίζει η Ρωσία, μετά την απαγόρευση των Δυτικών προϊόντων.

Όλες αυτές οι χώρες έχουν παλέψει να αναπτύξουν εξαγωγικές οικονομίες βασισμένες σε κάτι άλλο από την εξόρυξη πόρων. Πολλοί από τους καλύτερα μορφωμένους πολίτες τους έφυγαν στο εξωτερικό μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, και η χαμηλή παραγωγικότητα, οι γεωγραφικοί περιορισμοί και η ενδημική διαφθορά τούς έχουν αφήσει ανήμπορους να ανταγωνιστούν τον εκβιομηχανισμένο γεωργικό τομέα τής Δύσης, πολύ δε λιγότερο τις σύγχρονες δυτικές διαδικασίες μεταποίησης. Με απλά λόγια, ένα φορτίο φρούτων από το Κιργιστάν ήταν συχνά και κατώτερο σε ποιότητα και πιο δαπανηρό και εφοδιαστικά πιο δύσκολο να παρασχεθεί από όσο ένα αντίστοιχο από την Πολωνία. Αλλά τώρα, η γεωργική αγορά τής Ρωσίας θα είναι αποκλεισμένη από τον πιο αποτελεσματικό ανταγωνισμό.

Πέραν τούτων, το Κρεμλίνο έχει αρχίσει μέχρι και να φλερτάρει με τα δορυφορικά κράτη για οικονομικές συναλλαγές - μια έντονη αντίθεση με τον συνήθη εκφοβισμό. Από το 2010, όταν η Ρωσία διαμόρφωσε μια τελωνειακή ένωση με το Καζακστάν και την Λευκορωσία, οι χώρες μη-μέλη είχαν μείνει στα κρύα τού λουτρού. Η ένωση χτύπησε ιδιαίτερα σκληρά το Κιργιστάν, καθώς το γειτονικό Καζακστάν σφράγισε τα πορώδη κατά το παρελθόν σύνορά του απέναντι σε εισαγωγές από μη-μέλη. Από τότε, η Ρωσία έχει χρησιμοποιήσει τον αποκλεισμό από την τελωνειακή ένωση για να πιέσει την Κιργιζία και άλλους, όπως η Αρμενία και το Τατζικιστάν, για να συμμετάσχουν στην Ευρασιατική ολοκλήρωση. Ως μια χαρακτηριστική περίπτωση, οι εξαγωγές γεωργικών προϊόντων τού Κιργιστάν στην Ρωσία μειώθηκαν από 195 τόνους σε 13,5 τόνους αφότου η τελωνειακή ένωση τέθηκε σε εφαρμογή. Αλλά τώρα ο Ρώσος αναπληρωτής πρωθυπουργός, Ιγκόρ Σουβάλοφ, δήλωσε ότι η Μόσχα θα άρει [8] τους περιορισμούς και τα «αδικαιολόγητα εμπόδια» για τα φρούτα και τα λαχανικά τής Κιργιζίας. Τώρα που η απαγόρευση των Δυτικών τροφίμων έχει ανοίξει νέες εμπορικές ευκαιρίες, υπάρχουν πλέον μερικά καρότα για να πάνε μαζί με το μαστίγιο.

Η Τουρκία επίσης σπεύδει να καλύψει το κενό που δημιουργείται από τις κυρώσεις τής Ρωσίας. Δύο ημέρες μετά την ανακοίνωση της απαγόρευσης των τροφίμων, ο Τούρκος υπουργός Οικονομίας, Nihat Zeybekci, δήλωσε ότι η χώρα του θα μπορούσε να πλησιάσει την Ρωσία για να «κερδίσει πλεονεκτήματα» [9] από την κατάσταση. Την επόμενη εβδομάδα, αξιωματούχοι από την Rosselkhoznadzor, την ρωσική υπηρεσία γεωργικής εποπτείας, επισκέφθηκε την Άγκυρα [10] για διαπραγματεύσεις σχετικά με την αύξηση των τουρκικών εισαγωγών στην χώρα. Ο εκλεγείς πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν είναι όλο και περισσότερο επικριτικός για την Δύση, και παρ’ όλο που η Τουρκία δεν έχει καμία νομική υποχρέωση να ακολουθήσει τις αποφάσεις τής ΕΕ, η προθυμία του να προμηθεύει την Ρωσία μόνο ενισχύει την μετατόπιση της χώρας μακριά από τον φιλελευθερισμό.

ΔΕΥΤΕΡΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

Κατά ειρωνικό τρόπο, οι λιγότερο ενθουσιώδεις χώρες για τις αντι-δυτικές κυρώσεις τής Ρωσίας είναι αυτές που έχουν ήδη εναρμονιστεί οικονομικά με αυτήν. Η Λευκορωσία και το Καζακστάν, οι εταίροι τής Ρωσίας στην τελωνειακή ένωση και την διάδοχη οργάνωσή της, την Ευρασιατική Οικονομική Ένωση, αντιμετώπισαν το εμπορικό μποϊκοτάζ ψύχραιμα. Στις 29 Μαΐου, οι τρεις χώρες υπέγραψαν μια συμφωνία για να σχηματίσουν έναν «ενιαίο οικονομικό χώρο» [11] που θα διευρύνει, τελικά, την τελωνειακή ένωση ώστε να περιλαμβάνει οικονομικές, βιομηχανικές και γεωργικές πολιτικές. Ακόμη και κατά την στιγμή τής υπογραφής, η Ρωσία τιμωρείτο από την Δύση επειδή τροφοδοτούσε την αναταραχή στην Ουκρανία. Αντιμετωπίζοντας την πιθανότητα η υπογραφής να φέρει επιβολή κυρώσεων και φοβούμενο τις φιλο-ρωσικές αποσχιστικές τάσεις εντός των συνόρων του, το Καζακστάν αγωνίστηκε ιδιαίτερα σκληρά για να αποδυναμώσει την συνθήκη προς το τέλος των διαπραγματεύσεων.

Οι νέες κυρώσεις τροφίμων υπογραμμίζουν τους κινδύνους τής οικονομικής ενσωμάτωσης με μια όλο και πιο απομονωτική Ρωσία. Η μονομερής επιβολή τής απαγόρευσης από το Κρεμλίνο έχει βαθύνει την σύγχυση μέσα στην ομάδα. Η Λευκορωσία και το Καζακστάν εύστοχα απέφυγαν δηλώσεις υποστήριξης της απόφασης, και η Ρωσία έκανε ελάχιστη προσπάθεια για να τις συμβουλέψει να το κάνουν - ή να λάβει υπόψη τις απόψεις τους.

Επιδεινωτικό τού διλήμματος των δύο χωρών είναι ότι έχουν ήδη κερδίσει πολλά από τα πιθανά πλεονεκτήματα της οικονομικής ολοκλήρωσης με την Ρωσία˙ Γι’ αυτές, οι κυρώσεις δημιουργούν λίγες νέες ευκαιρίες. Οι εξαγωγές τους ήδη έχουν προτιμησιακή μεταχείριση στις ρωσικές αγορές, δεδομένου ότι δεν υπόκεινται σε εξωτερικούς δασμούς και επωφελούνται από την εξελισσόμενη εναρμόνιση των υγειονομικών προτύπων. Και όταν πρόκειται για γεωπολιτική, το Καζακστάν ειδικότερα, πάντα προτιμούσε να εξισορροπεί τα Δυτικά με τα ρωσικά συμφέροντα. Αυτή η πρακτική σε τεντωμένο σχοινί έχει πλέον γίνει πολύ πιο δύσκολη από τις αυξανόμενες ρωσικές απαιτήσεις για νομιμοφροσύνη και τις ολοένα και πιο ασταθείς πολιτικές της.

Ίσως δεν θα έπρεπε να αποτελεί έκπληξη, λοιπόν, ότι η Λευκορωσία και το Καζακστάν δεν έχουν καμία πρόθεση [12] να ενισχύσουν την ρωσική απαγόρευση τροφίμων στο έδαφός τους. Επιπλέον, και οι δύο χώρες θα μπορούσαν να προσπαθήσουν να κερδίσουν με το να την υπονομεύσουν. Οι εισαγωγείς τής Λευκορωσίας που ρωτήθηκαν από την ρωσική εφημερίδα Vedomosti υπαινίχθηκαν ότι προτίθενται να επανεξάγουν τα προϊόντα που εμπίπτουν στις κυρώσεις [13] αγοράζοντας τα απαγορευμένα προϊόντα και στην συνέχεια να τα αλλάξουν λίγο πριν τα στείλουν στην Ρωσία. (Πριν από την έναρξη της τελωνειακής ένωσης, το Κιργιστάν χρησιμοποιούσε την ίδια τεχνική με τα αγαθά που εισάγοντο από το μέλος τού Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, την Κίνα, και επανεξάγοντάς τα στην Ρωσία και το Καζακστάν). Ομοίως, τελωνειακοί υπάλληλοι του Καζακστάν είπαν ότι δεν θα είναι σε θέση να σταματήσουν τα Δυτικά αγαθά από το να εισέλθουν στην Ρωσία μέσω του εδάφους του, δεδομένου ότι η τελωνειακή ένωση κατήργησε τους συνοριακούς ελέγχους.

ΤΟ ΜΑΚΡΥ ΧΕΡΙ ΤΟΥ ΚΡΕΜΛΙΝΟΥ

Πέραν της Λευκορωσίας και του Καζακστάν, η ρωσική απαγόρευση στα Δυτικά τρόφιμα έχει την προοπτική να αναιρέσει δύο δεκαετίες αμερικανικής οικονομικής στρατηγικής στην περιοχή. Πρωταρχικός στόχος των Ηνωμένων Πολιτειών ήταν να ενισχύσουν την κυριαρχία των νέων ανεξάρτητων κρατών και να τα αποτρέψουν από το να αφομοιωθούν ξανά σε μια τάξη υπό την ηγεσία τής Ρωσίας. Μετά την εισβολή στο Αφγανιστάν, η φιλοδοξία αυτή μεταμορφώθηκε στην αποκαλούμενη «στρατηγική τού νέου δρόμου τού μεταξιού» (New Silk Road strategy) [14], η οποία στοχεύει να προσανατολίσει τις οικονομίες τής Κεντρικής Ασίας προς το Αφγανιστάν, την Ινδία και το Πακιστάν ώστε να ενισχυθεί το Αφγανιστάν και να ενθαρρυνθεί η ανεξαρτησία τής Κεντρικής Ασίας από την Ρωσία. Το σχέδιο γελοιοποιήθηκε απερίφραστα από ειδικούς τής Κεντρικής Ασίας για τις πολλές οικονομικές και πολιτικές αδυναμίες του, και είχε μικρή επίδραση. Και τώρα έχει γίνει άχρηστο με την επιβολή των κυρώσεων και των αντι-κυρώσεων, καθώς τα κράτη τής Κεντρικής Ασίας κοιτάζουν αχόρταγα βόρεια προς την ρωσική αγορά γεωργικών προϊόντων. Καθώς το κάνουν, θα μπορούσαν να δώσουν ζωή στην Ευρασιατική Οικονομική Ένωση και να ενεργοποιήσουν ένα διαρκώς στενότερο σύμφωνο μεταξύ των πρώην σοβιετικών κρατών. Μακροπρόθεσμα, αυτή η εξέλιξη θα ήταν καταστροφική για την Ρωσία και την περιοχή, όπως ήταν και η κλειστή οικονομία τής ΕΣΣΔ. Σε βραχυπρόθεσμο επίπεδο, ωστόσο, θα μπορούσε να ωθήσει την αυτοκρατορική αναβίωση της Ρωσίας που τόσο ποθεί ο Πούτιν.

Αυτή η νέα ευρασιατική περιοχή θα καθορίζεται από κάτι περισσότερο από την οικονομία. Θα είναι επίσης βαθιά ανελεύθερη. Η Ρωσία θα παροτρύνει τους εταίρους της να περιορίσουν την Δυτική επιρροή - ένα αίτημα με το οποίο οι δικτάτορες της περιοχής θα βρεθούν στην ευχάριστη θέση να συμμορφωθούν. Το σχέδιο θα μπορούσε να επεκταθεί ακόμη και πέρα από τα πρώην σοβιετικά κράτη και να περιλαμβάνει χώρες όπως η Τουρκία, οι ηγέτες των οποίων είναι ολοένα και πιο σαφείς στο να απορρίπτουν την δυτική φιλελεύθερη δημοκρατία. Τα πρώτα σημάδια αυτής της διαδικασίας είναι ήδη ορατά στην Κιργιζία, το πιο δημοκρατικό από τα κράτη τής Κεντρικής Ασίας, αλλά κι ένα κράτος που έχει πέσει στην κυριαρχία τής Ρωσίας τα τελευταία δύο χρόνια, καθώς η Ρωσία έχει κάνει στρατηγικές επενδύσεις στους τομείς τής ενέργειας και των υδροηλεκτρικών. Το Κρεμλίνο χρησιμοποιεί πλέον την παρασκηνιακή επιρροή του για να πιέσει για νέες νομοθετικές ρυθμίσεις που εξοστρακίζουν τους ομοφυλόφιλους και τις ομάδες τής κοινωνίας των πολιτών που λαμβάνουν δυτική χρηματοδότηση. Ένα νομοσχέδιο για την ποινικοποίηση της «ομοφυλοφιλικής προπαγάνδας», που μοιάζει με εκείνο που θεσπίστηκε πρόσφατα στην Ρωσία, πέρασε [15] από την Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων τής Βουλής τον Ιούνιο, και οι εκκλήσεις για έναν νόμο που θα χαρακτηρίζει τις οργανώσεις που χρηματοδοτούνται από την Δύση ως «ξένους πράκτορες» δυναμώνουν [16].

Τελικά, όμως, το μακροπρόθεσμο σχέδιο του Κρεμλίνου για την διαμόρφωση ενός αντι-άξονα προς την Δύση θα παραπαίει, χάρη στον δικό του εκφοβισμό και την ανικανότητά του. Στο κάτω-κάτω, η τρέχουσα κρίση ξεκίνησε το περασμένο φθινόπωρο όταν η Ρωσία χρησιμοποίησε απειλές και οικονομική πίεση για να αναγκάσει την Ουκρανία να μην υπογράψει μια συμφωνία ελεύθερου εμπορίου με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Μια συνεργατική προσέγγιση που θα αναγνώριζε την κυριαρχία τής γειτονικής χώρας θα μπορούσε τελικά να κρατήσει την Ουκρανία πιο κοντά στην Ρωσία. Αντ’ αυτού, η Ρωσία αποξενώνει εκείνους που θα έπρεπε να είναι οι στενότεροι φίλοι της. Ακόμα κι αν είναι αδύναμες οικονομίες και μικρά κράτη, οι πρώην σοβιετικές χώρες είναι κυρίαρχα έθνη. Οι ηγέτες τους, ιδίως, έχουν προκύψει για να απολαύσουν τα προνόμια και την εξουσία που συνοδεύει την κυριαρχία και απεχθάνονται να δέχονται εντολές από την Ρωσία. Ένα σχέδιο ολοκλήρωσης, στο οποίο μόνο η Ρωσία θα παίρνει τις αποφάσεις είναι ένα σχέδιο που δεν θα πετύχει ποτέ.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/141941/nate-schenkkan/band-of-out...

Σύνδεσμοι:
[1] https://twitter.com/nateschenkkan
[2] http://www.reuters.com/article/2014/08/14/us-ukraine-crisis-russia-image...
[3] http://blogs.wsj.com/emergingeurope/2014/01/17/russias-capital-outflows-...
[4] http://www.nytimes.com/2014/08/08/world/europe/russia-sanctions.html?_r=0
[5] https://news.yahoo.com/eu-officials-seek-limit-impact-russias-food-impor...
[6] http://en.itar-tass.com/economy/744599
[7] http://mir24.tv/news/community/11048120
[8] http://kyrtag.kg/news/detail.php?ID=294206
[9] http://www.hurriyetdailynews.com/turkey-to-benefit-from-eu-russia-row-mi...
[10] http://www.milliyet.com.tr/turkler-e-milyarlarca-dolarlik/ekonomi/detay/...
[11] http://www.evrazes.com/customunion/eepr
[12] http://www.themoscowtimes.com/business/article/kazakhstan-stays-away-fro...
[13] http://www.vedomosti.ru/politics/news/32013971/soyuz-lomitsya-ot-edy?ful...
[14] http://www.state.gov/p/sca/ci/af/newsilkroad/
[15] http://76crimes.com/2014/06/27/kyrgyzstan-on-the-verge-of-adopting-harsh...
[16] http://www.eurasianet.org/node/68631

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr