Κρίση νομιμοποίησης στην Λιβύη

Ενώ ένα μεγάλο μέρος τής προσοχής τού κόσμου έχει κολλήσει στο Ισλαμικό Κράτος τού Ιράκ και της al-Sham (ISIS), η Λιβύη κατακερματίζεται. Τα αεροδρόμιά της κείτονται σε ερείπια που καπνίζουν, οι ξένοι διπλωμάτες έχουν φύγει και η άλλοτε εκδηλωτική κοινωνία των πολιτών έχει πτοηθεί μετά από μια έξαρση δολοφονιών.

Το χάος τής Λιβύης έχει απεικονιστεί ποικιλοτρόπως ως ένας ανταγωνισμός μεταξύ ισλαμιστών εναντίον πιο κοσμικών παρατάξεων˙ Μεταξύ των νεότερων «επαναστατών» έναντι παλαιότερων τεχνοκρατών και στρατιωτικών αξιωματούχων τού καθεστώτος τού Μουαμάρ αλ-Καντάφι˙ Ή μεταξύ των δύο αντίπαλων πόλεων στα δυτικά, την Μισράτα και την Ζιντάν. Η σύγκρουση στην Λιβύη είναι όλα αυτά τα πράγματα. Στον πυρήνα της, όμως, η πάλη γίνεται για δύο κέντρα εξουσίας - που αποτελούνται από αστικά, φυλετικά και παραστρατιωτικά δίκτυα – τα οποία συναγωνίζονται για τον μανδύα τής νομιμότητας σε μια χώρα που στερείται από πρακτικούς θεσμούς. Και εκεί βρίσκεται το αίνιγμα. Κατά την διάρκεια των τελευταίων έξι μηνών, αυτές οι πολλαπλές ομάδες έχουν ενωθεί σε δύο αντίπαλα στρατόπεδα που έχουν ίσες αξιώσεις στην εξουσία.

Υπάρχουν τώρα δύο κυβερνήσεις στην Λιβύη. Η μια είναι στην ανατολική πόλη τού Τομπρούκ, και υποστηρίζεται από τα απομεινάρια τού εκλεγμένου κοινοβουλίου, την Βουλή των Αντιπροσώπων (House of Representatives, HOR). Η άλλη, η οποία εδρεύει στην πρωτεύουσα Τρίπολη, έχει λάβει de facto τον έλεγχο των Υπουργείων, στηριζόμενη σε μια χούφτα πρώην μελών τού προκατόχου τής HOR, του Γενικού Εθνικού Κογκρέσου (General National Congress, GNC), για να παρέχουν μια επίφαση νομιμοποίησης. Η κάθε μια συνδέεται με ένα συνασπισμό δυνάμεων πολιτοφυλακών: Εκείνοι που υποστηρίζουν τα απομεινάρια τού κοινοβουλίου έχουν ονομάσει τον εαυτό τους «Επιχείρηση Αξιοπρέπεια»˙ Εκείνοι που τους αντιτάσσονται αποκαλούνται «Επιχείρηση Αυγή». Και κάθε μια είναι αποδέκτης χρημάτων, βαρέως οπλισμού και υποστήριξης από εξωτερικές δυνάμεις – η Αίγυπτος και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ) έχουν υποστηρίξει την «Αξιοπρέπεια», ενώ το Κατάρ, το Σουδάν και η Τουρκία υποτίθεται ότι στηρίζουν την «Αυγή». Σε αντίθεση με κάποια σχόλια, και οι δύο πλευρές έχουν κάνει χρήση βίας εναντίον αμάχων και εκλεγμένων οργάνων, και οι δύο δείχνουν λίγα σημάδια συμβιβασμού.

Η «Επιχείρηση Αξιοπρέπεια» γεννήθηκε αυτό το καλοκαίρι ως μια στρατιωτική εκστρατεία με επικεφαλής τον Khalifa Hifter, πρώην στρατηγό τού στρατού τής Λιβύης, εναντίον ισλαμιστών παραστρατιωτικών ομάδων στην ανατολική πόλη τής Βεγγάζης – συμπεριλαμβανομένης της διαβόητης Ανσάρ αλ Σαρία, αλλά και λιγότερο ριζοσπαστικών ομάδων όπως η Libya Shield One. Ο Hifter κέρδισε την υποστήριξη των ανατολικών φυλών, των φεντεραλιστικών πολιτοφυλακών και των δυσαρεστημένων στρατιωτικών μονάδων που ήταν αντίθετες με την κυριαρχία τού αντιπάλου στρατοπέδου στο δυσλειτουργικό νομοθετικό σώμα τής χώρας, το GNC. Εκείνο το στρατόπεδο, με επικεφαλής την Misrata και άλλες πόλεις, καθώς και ισλαμικά κινήματα, ενώθηκε υπό μια ατζέντα κάθαρσης των ελίτ τού παλαιού καθεστώτος και προώθησης των πρώην επαναστατικών δυνάμεων ως τον πυρήνα ενός νέου στρατού. Η εκστρατεία σύντομα εξαπλώθηκε στην Τρίπολη και στις δυτικές περιοχές τής χώρας, όταν ο Hifter σφυρηλάτησε μια συμμαχία με φατρίες πολιτοφυλακής από την πόλη Ζιντάν, οι οποίες φρουρούσαν το αεροδρόμιο της Τρίπολης και είχαν μακρές μάχες με πολιτοφυλακές από την κοντινή πόλη Misrata για τον έλεγχο της πρωτεύουσας.

Στη συνέχεια, οι εκλογές τού Ιουνίου για το HOR έφεραν απώλειες για τους συμμάχους τού στρατοπέδου υπό την ηγεσία τής Μισράτα και μια νίκη για τις καθιερωμένες ελίτ συμμάχους με τον Hifter και την Ζιντάν. Φοβούμενοι ότι η ισορροπία δυνάμεων στην πρωτεύουσα θα στραφεί εναντίον τους, οι μισρατινοί και οι ισλαμιστικές παραστρατιωτικές ομάδες ξεκίνησαν την «Επιχείρηση Αυγή» - μια στρατιωτική εκστρατεία για να εκδιώξουν τους ζιντανίτες από το αεροδρόμιο και όλη την Τρίπολη. Μια πλειάδα πολιτοφυλακών από μικρότερες πόλεις σύντομα ενεπλάκη στις μάχες με τις δυνάμεις από τη Μισράτα. Οι δυνάμεις τής «Αυγής» ώθησαν τους ζιντανίτες έξω από την πρωτεύουσα και ενοποίησαν τον έλεγχό τους. Στην Βεγγάζη, οι ετερόκλητες ισλαμιστικές παραστρατιωτικές ομάδες τής πόλης συνδύασαν την δύναμη πυρός τους για να αναγκάσουν τις δυνάμεις τού Hifter να υποχωρήσουν από την πόλη (με την εξαίρεση του αεροδρομίου τής πόλης).

Στο πλαίσιο αυτού του αδιεξόδου, τα μέλη τού κοινοβουλίου που συνδέονται με την συμμαχία Hifter-φεντεραλιστές-ζιντανίτες μετακίνησαν το νεοεκλεγέν HOR στην ανατολική πόλη τού Τομπρούκ, εν μέσω μποϊκοτάζ από 30 μέλη του που συνδέονται με το στρατόπεδο στο οποίο ηγείται η Μισράτα. Ο πρωθυπουργός τής Λιβύης, Abdullah al-Thinni, διάλεξε ξεκάθαρα το στρατόπεδο της «Αξιοπρέπειας», παρά τις προηγούμενες επιφυλάξεις του για την εκστρατεία τού Hifter. Φατρίες τής συμμαχίας «Αυγή» απάντησαν με την αναβίωση της ετοιμοθάνατης GNC στην Τρίπολη και διόρισαν δικό τους πρωθυπουργό, τον Omar al-Hassi, ο οποίος αξίωσε τον έλεγχο των υφιστάμενων οργάνων τής κυβέρνησης. Με κάθε πλευρά να αρνείται να αναγνωρίσει τη νομιμότητα της άλλης, η πολιτική εξουσία έχει γίνει απόλυτα κομματική.

Καθώς τα Ηνωμένα Έθνη και άλλοι εξωτερικοί παρατηρητές προσπαθούν να βοηθήσουν στην επίλυση αυτής της κρίσης, θα πρέπει να καθοδηγούνται από τρεις σημαντικές επιταγές. Η πρώτη και πιο σημαντική είναι να αποφευχθεί να προσδοθεί νομιμότητα στην μια ή την άλλη πλευρά, μέσω εκφράσεων υποστήριξης για «κρατικούς θεσμούς» ή «εκλεγμένα όργανα»: Αν και το HOR ήταν αρχικά ένα εκλεγμένο νομοθετικό σώμα, είναι τώρα ένα υπόλειμμα κοινοβουλίου που αντιπροσωπεύει την μια πλευρά σε μια εξελισσόμενη σύγκρουση. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό να υπάρχει κατά νου όταν πρόκειται για αιτήματα περί στρατιωτικής και αντιτρομοκρατικής βοήθειας: Οποιαδήποτε τέτοια βοήθεια πριν την πολιτική συμφιλίωση απλώς θα καταλήξει να ενισχύσει την μια συμμαχία πολιτοφυλακών έναντι της άλλης. Δεύτερον, η διεθνής κοινότητα πρέπει να απαιτήσει και να επιβάλει την απαγόρευση εξωτερικής παρέμβασης στην σύγκρουση της Λιβύης - ειδικότερα, η Αίγυπτος και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα θα πρέπει να πιεστούν για να σταματήσουν την εμπλοκή τους, αφότου οργάνωσαν μια σειρά αεροπορικών επιδρομών στην Λιβύη τον Αύγουστο. Τρίτον, τα Ηνωμένα Έθνη θα πρέπει να παγώσουν τα περιουσιακά στοιχεία τής Κεντρικής Τράπεζας της Λιβύης και της National Oil Corporation (NOC) ώστε να ασκήσουν μεγαλύτερη οικονομική πίεση και στις δύο πλευρές για να έρθουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων και να σχηματίσουν μια πραγματικά συμμετοχική, ενιαία κυβέρνηση.

Οι περισσότερες χώρες, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών, έχουν αναγνωρίσει το απομεινάρι τού κοινοβουλίου που εδρεύει στο Τομπρούκ ως τη νόμιμη εξουσία τής Λιβύης. Αυτό είναι προβληματικό, διότι αποτρέπει την συνδιαλλαγή με το στρατόπεδο της «Επιχείρησης Αυγή». Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε το πόσο μικρή είναι η βάση υποστήριξης του υπολείμματος του κοινοβουλίου σήμερα. Το HOR εξελέγη από λιγότερο από το ένα τέταρτο του εκλογικού σώματος της Λιβύης. Δώδεκα από τις 200 έδρες του ποτέ δεν πληρώθηκαν λόγω της ανασφάλειας την ημέρα των εκλογών και του εκλογικού μποϊκοτάζ από την μειονότητα Amazigh. Από τα 188 εκλεγμένα μέλη, τα 30 έχουν μποϊκοτάρει το κοινοβούλιο από τότε που μετακόμισε στο Τομπρούκ. Καθώς το απομεινάρι τού κοινοβουλίου υιοθέτησε μια ολοένα και πιο κομματική προσέγγιση, ο αριθμός των μελών που συμμετέχουν σε αυτό έχει μειωθεί σε περίπου 100 με 110 – δηλαδή μόλις πάνω από το ήμισυ των εκλεγέντων.

Ο κομματισμός τού HOR έχει γίνει όλο και πιο εμφανής στις εγχώριες πολιτικές του και στην διεθνή του δραστηριότητα. Το κοινοβούλιο του Τομπρούκ έχει χαρακτηρίσει την «Επιχείρηση Αυγή» ως μια τρομοκρατική ομάδα στο ίδιο επίπεδο με την Ανσάρ αλ Σαρία, παρά το γεγονός ότι οι δύο ομάδες είναι ενωμένες μόνο για τον κοινό τους εχθρό και διαφέρουν δραστικά στην ιδεολογία και την χρήση βίας που ασκούν. Διόρισε έναν πρώην υπολοχαγό τού Hifter ως επικεφαλής τού στρατού και ζήτησε την διάλυση όλων των «άτακτων ένοπλων οντοτήτων» (δηλαδή, όλων των πολιτοφυλακών που δεν συμμάχησαν με τις δυνάμεις τού Hifter). Έχει κάνει ανοιχτά έκκληση για ξένη επέμβαση στην σύγκρουση και ζήτησε υποστήριξη από την Αίγυπτο και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, τους πιο επιφανείς αντιπάλους των ισλαμιστικών κινημάτων στην περιοχή. Ο Thinni έχει αποκλείσει διαπραγματεύσεις με τις δυνάμεις τής «Αυγής», αποκαλώντας τους «τρομοκράτες». Και παρ’ όλο που ο ίδιος έχει συμπεριλάβει μια συμβολική εκπροσώπηση των μιστρατινών στην νέα κυβέρνηση του, δεν έχει δείξει καμία διάθεση να φέρει ρεαλιστές και μετριοπαθείς υποστηρικτές τής «Αυγής» στην κυβέρνησή του - ένα βήμα που θα ήταν αναγκαίο για την επίλυση της κοινοβουλευτικής κρίσης.

Συνολικά, αυτές οι χειρονομίες και τα μηνύματα είχαν ως αποτέλεσμα την εδραίωση της θέσης τής «Επιχείρησης Αυγή» - και την αποδυνάμωση των μετριοπαθών σε αυτό το στρατόπεδο οι οποίοι ίσως ήταν πρόθυμοι να συμβιβαστούν. Υπό αυτή την έννοια, ευρείες εκφράσεις για διεθνή υποστήριξη προς τα θεσμικά όργανα του Τομπρούκ είναι αντιπαραγωγικές για την επίλυση των συγκρούσεων της Λιβύης. Η πλειοψηφία τού υπολείμματος του κοινοβουλίου έχει ερμηνεύσει την διεθνή αναγνώριση ως ένα σήμα ότι μπορεί να μονοπωλήσει την εθνική πολιτική εξουσία και δεν χρειάζεται να συμβιβαστεί. Η κυβέρνηση στο Τομπρούκ, μαζί με την Αίγυπτο, τον κύριο υποστηρικτή της, άσκησε ισχυρή πολιτική πίεση για υποστήριξη από το εξωτερικό προς το υπολειμματικό κοινοβούλιο ως την μόνη νόμιμη αρχή τής Λιβύης. Επίσης, προσπάθησε να κινητοποιήσει την διεθνή υποστήριξη για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας - αν και ο ορισμός της για τους τρομοκράτες περιλαμβάνει τους πολιτικούς αντιπάλους της.

Από την πλευρά του, το στρατόπεδο της «Αυγής» έχει δεσμευτεί σε παρόμοια αδιαλλαξία. Η επιθετικότητα της «Αυγής» είχε σαφώς σχεδιαστεί για να εγκαθιδρύσει εδαφικό έλεγχο επί της πρωτεύουσας ως πολιτικό διαπραγματευτικό χαρτί, με κατάφωρη περιφρόνηση για τα αποτελέσματα των εκλογών. Όπως δείχνει ο σχηματισμός τής κυβέρνησης της «Αυγής» υπό τον Hassi, οι σκληροπυρηνικοί εντός τής συμμαχίας τής «Αυγής» προφανώς πιστεύουν ότι μπορούν να μετατρέψουν τον de facto έλεγχο της Τρίπολης σε πολιτική εξουσία σε όλη την χώρα. Παρότι η κυβέρνηση Hassi δεν έχει καμία πιθανότητα να κερδίσει ευρεία υποστήριξη στην Λιβύη, πόσω μάλλον την διεθνή αναγνώριση, εξακολουθεί να απειλεί να βαθύνει τα ρήγματα που διαιρούν τους θεσμούς τής Λιβύης. Οι δύο κυβερνήσεις τώρα συναγωνίζονται ανοιχτά για το τελικό έπαθλο της σύγκρουσης: Τον έλεγχο της Κεντρικής Τράπεζας και της NOC. Σε περίπτωση που αυτά τα δύο θεσμικά όργανα υποκύψουν στον κομματισμό, είτε με τη διάσπασή τους σε δύο κομμάτια είτε παίρνοντας την μια πλευρά τής σύγκρουσης, θα ήταν πιθανόν να ακολουθήσει μια άνευ προηγουμένου λεηλασία των περιουσιακών στοιχείων τού κράτους, ενισχύοντας περαιτέρω την ύπαρξη των δύο αντίπαλων κέντρων εξουσίας.

Ο σχηματισμός τής κυβέρνησης Hassi - ο οποίος κατέδειξε τις διαφωνίες πάνω στις απαιτήσεις τής συμμαχίας και των εκπροσώπων στις διαπραγματεύσεις και το αν πρέπει να διαπραγματευτούν καν - ήταν μια από τις πολλές ενδείξεις ρωγμών εντός τής συμμαχίας «Αυγή». Αυτές οι ρωγμές έχουν εμφανιστεί μεταξύ των σκληροπυρηνικών και των μετριοπαθών εντός τού στρατοπέδου «Αυγή», καθώς και μεταξύ των πολιτικών τακτικιστών και των στρατιωτικών ηγετών στην στρατιωτική επίθεση. Έχουν επίσης φανεί από τα αντικρουόμενα μηνύματα του στρατοπέδου τής «Αυγής» στις συνομιλίες με την μεσολάβηση του ΟΗΕ, με ορισμένους εκπροσώπους τής «Αυγής» να απορρίπτουν τον διάλογο. Αυτές οι ρήξεις καθιστούν πιο δύσκολο να έρθουν όλοι οι σχετικοί παίκτες στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, αλλά επίσης καταργούν την πιθανότητα ανακατατάξεων που θα επιτρέψει στους μετριοπαθείς και στα δύο στρατόπεδα να καταλήξουν σε μια συμφωνία.

Για να φέρουν τις δύο πλευρές μαζί, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η διεθνής κοινότητα πρέπει να επιβάλουν την απαγόρευση κακόβουλης επέμβασης εξωτερικών δυνάμεων στην γκρεμισμένη πολιτική τής Λιβύης. Οι περιφερειακές αντιπαλότητες που επιδείνωσαν τις διαιρέσεις τής χώρας έχουν μακρά ιστορία που χρονολογείται από την επανάσταση της Λιβύης το 2011 - ιδιαίτερα μεταξύ του Κατάρ και των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, που έχουν υποστηρίξει τις φατρίες των ισλαμιστών και των ζιντανιτών, αντίστοιχα. Οι αεροπορικές επιδρομές τού Αυγούστου στις θέσεις τής Αυγής» από αεροσκάφη των ΗΑΕ που πετούσαν από την Αίγυπτο δεν έκαναν τίποτα για να αλλάξουν την ισορροπία δυνάμεων στο έδαφος και πιθανότατα ώθησαν το Κατάρ, ενδεχομένως ενεργώντας από κοινού με την Τουρκία και το Σουδάν, να αυξήσουν την στήριξή τους στην συμμαχία τής «Αυγής».

Στις 22 Σεπτεμβρίου, ένα κοινό ανακοινωθέν που εκδόθηκε από 13 χώρες - συμπεριλαμβανομένων της Αιγύπτου, του Κατάρ, της Τουρκίας, και των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων - υποσχέθηκε μια πολιτική μη παρέμβασης στις υποθέσεις τής Λιβύης. Παρότι ενθαρρυντικές, τέτοιες υποσχέσεις έχουν γίνει και παλαιότερα, απλώς για να αθετηθούν μέσω των παράνομων και δύσκολο να ελεγχθούν καναλιών διοχέτευσης κεφαλαίων και όπλων σε παραστρατιωτικές οργανώσεις. Για να σημειώσει πρόοδο η Λιβύη, αυτή η τελευταία υπόσχεση πρέπει να τηρηθεί - και οι Ηνωμένες Πολιτείες, η ΕΕ και η διεθνής κοινότητα πρέπει να διασφαλίσουν ότι θα γίνει έτσι. Θα πρέπει επίσης να κάνουν περισσότερα για να επιβάλλουν το εμπάργκο όπλων των Ηνωμένων Εθνών για την Λιβύη, συμπεριλαμβανομένων των όπλων που παραδίδονται στην επίσημα αναγνωρισμένη κυβέρνηση στο Τομπρούκ. Η αποτελεσματική διπλωματία θα είναι ζωτικής σημασίας για την προώθηση της πολιτικής αυτής, ειδικά όταν πρόκειται για τον περιορισμό τού λαθρεμπορίου όπλων μέσω της Αιγύπτου.

Εάν στερηθούν της περιφερειακής υποστήριξης, οι φατρίες τής Λιβύης θα πρέπει να εξαρτηθούν αποκλειστικά από τους εγχώριους οικονομικούς πόρους. Εδώ, οι Ηνωμένες Πολιτείες και άλλες χώρες θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν τα σημαντικά περιουσιακά στοιχεία τού λιβυκού κράτους ως μόχλευση για να φέρουν τις δύο πλευρές στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Επί του παρόντος, οι δύο πλευρές στην σύγκρουση ελπίζουν είτε να αρπάξουν είτε να μοιράσουν την Κεντρική Τράπεζα και την NOC προκειμένου να χρηματοδοτήσουν τις συνεχιζόμενες στρατιωτικές εκστρατείες τους. Αν τα Ηνωμένα Έθνη διευρύνουν τις υφιστάμενες κυρώσεις ώστε να παγώσουν τα περιουσιακά στοιχεία των ιδρυμάτων αυτών, οι δύο πλευρές τελικά θα αναγνωρίσουν ότι δεν έχουν άλλη επιλογή παρά να συμβιβαστούν. Φυσικά, ένα συνολικό πάγωμα των περιουσιακών στοιχείων δεν είναι συμβατό με την υπάρχουσα διεθνή αναγνώριση των υπολειμμάτων τού HOR ως την νόμιμη εξουσία: Η διεθνής κοινότητα θα πρέπει να δηλώσει ότι θα αρνηθεί μια τέτοια αναγνώριση μέχρι αυτοί που μποϊκοτάρουν ή δεν παρουσιάζονται στο κοινοβούλιο, να συμφωνήσουν να επιστρέψουν. Αυτό θα παράσχει περαιτέρω ενθάρρυνση και στις δύο πλευρές για να καταρτίσουν γρήγορα μια συμφωνία.

Το ξεπέρασμα της παρούσας σύγκρουσης θα απαιτήσει πρώτα τον σχηματισμό μιας κυβέρνησης βασισμένη στην κατανομή τής εξουσίας. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο αν οι εξωτερικοί παίκτες δεν πέσουν στην παγίδα τής νομιμότητας που έχουν στήσει τα συγκρουόμενα μέρη τής Λιβύης. Το να τεθεί η αναγνώριση των θεσμών τού Τομπρούκ υπό την προϋπόθεση του πολιτικού συμβιβασμού, δεν συνεπάγεται με κανένα τρόπο παραχώρηση προς την κυβέρνηση Hassi: Η διεθνής κοινότητα δικαίως έχει τονίσει ότι θα αρνηθεί να αναγνωρίσει παράλληλες κυβερνήσεις. Το σημαντικό πράγμα που πρέπει να αναγνωριστεί, ωστόσο, είναι ότι τα θεσμικά όργανα του Τομπρούκ στην παρούσα στιγμή αντιπροσωπεύουν λίγα περισσότερα από την μια πλευρά σε μια φαύλη, συνεχιζόμενη σύγκρουση.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/142138/frederic-wehrey-and-wolfra...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr