Ελευθερώστε το χρήμα | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Ελευθερώστε το χρήμα

Η ήσυχη χρηματιστηριακή επανάσταση της Ευρώπης
Περίληψη: 

Η ένωση κεφαλαιαγορών τής Ευρώπης εξακολουθεί να είναι ένα σύνθημα σε αναζήτηση ενός προγράμματος πολιτικής. Αλλά αν αυτό βοηθά την ήπειρο να αναπτύξει νέες πηγές χρηματοδότησης, θα μπορούσε να είναι εξαιρετικά επωφελής για όλους.

Ο HUGO DIXON είναι ελεύθερος συντάκτης στο Reuters News, και ιδρυτής τού Reuters Breakingviews. Αυτό το άρθρο βασίζεται ιδιαίτερα στο “Unlocking Europe’s Capital Markets Union,” που γράφτηκε για το Centre for European Reform τον Οκτώβριο του 2014.

Τα αποτελέσματα των στρες τεστ που δημοσιοποίησε πρόσφατα η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα έχουν ως στόχο να καθαρίσουν τις τράπεζες της ευρωζώνης πριν από την έναρξη της πολυδιαφημισμένης τραπεζικής ένωσης της Ευρώπης. Αλλά ο Jean-Claude Juncker, ο νεοεκλεγείς πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, έχει θέσει μια διαφορετική οικονομική προτεραιότητα για την πρώτη του πενταετή θητεία, μια προτεραιότητα που έχει λάβει σαφώς λιγότερη προσοχή: Την δημιουργία μιας Ευρωπαϊκής Ένωσης Κεφαλαιαγορών.

Δεν είναι ακόμη σαφές τι σημαίνει αυτό το σχέδιο ή πώς θα ωφελήσει την ΕΕ. Σε μεγάλο βαθμό, η Ένωση των αγορών κεφαλαίου τού Γιουνκέρ εξακολουθεί να είναι ένα σύνθημα που αναζητά ένα πολιτικό πρόγραμμα. Αλλά είναι εύκολο να φανταστεί κανείς μια σειρά από πρωτοβουλίες που έχουν σχεδιαστεί για να βοηθήσουν την Ευρώπη να αναπτύξει υγιείς μη τραπεζικές πηγές χρηματοδότησης και να αφήσουν την ροή κεφαλαίων ελεύθερη να διασχίζει τα εθνικά όρια τής ηπείρου. Αν είναι έτσι, θα μπορούσε να είναι εξαιρετικά επωφελής για την Ευρώπη.

ΣΠΑΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΜΟΝΟΠΩΛΙΟ

Η Ευρώπη χρειάζεται μη τραπεζική χρηματοδότηση επειδή οι τράπεζες, οι οποίες παραδοσιακά ήταν η κύρια πηγή χρηματοδότησης των επιχειρήσεων τής ηπείρου, έχουν γίνει σημαντικά ασθενέστερες μετά την έναρξη της κρίσης τού ευρώ. Επιβαρύνονται από επισφαλή δάνεια και, σε ορισμένες περιπτώσεις, υπέστησαν ζημίες από ομόλογα που εκδόθηκαν από κυβερνήσεις που αγωνίζονται να ορθοποδήσουν οικονομικά. Στα επόμενα χρόνια, οι ευρωπαϊκές τράπεζες θα αναγκαστούν να συρρικνωθούν καθώς η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) θα τις υποβάλλουν σε αυστηρότερες ρυθμίσεις και εποπτεία. Ως εκ τούτου, δεν θα είναι σε θέση να χρηματοδοτήσουν μια ευρωπαϊκή ανάκαμψη μόνες τους. Η κατάσταση είναι ιδιαίτερα έντονη σε περιφερειακές χώρες τής ευρωζώνης, όπως η Ιταλία.

Φυσικά, υπάρχει μια τεράστια ποικιλία πιθανών εναλλακτικών λύσεων για εκείνους που έχουν ανάγκη χρηματοδότησης: Δημόσια κεφάλαια, ιδιωτικά επενδυτικά κεφάλαια, venture capital, δάνεια από φορείς που δεν είναι τράπεζες, συχνά αποκαλούμενοι ως «σκιώδεις τράπεζες», δάνεια που ξεκινούν στους ισολογισμούς των τραπεζών αλλά στην συνέχεια πακετάρονται και αποτελούν αντικείμενο διαπραγμάτευσης στις χρηματοπιστωτικές αγορές (η λεγόμενη τιτλοποίηση), ομολογιακά δάνεια, ιδιωτικές τοποθετήσεις ομολόγων, αμοιβαία κεφάλαια υψηλού κινδύνου και ούτω καθεξής.

Παρά το γεγονός ότι όλα αυτά υπάρχουν ήδη στην ΕΕ, οι αγορές αυτές είναι συνήθως πολύ μικρότερες από τις αντίστοιχες στις Ηνωμένες Πολιτείες. Πράγματι, σύμφωνα με μια ανάλυση [1] από την δεξαμενή σκέψης «New Financial», οι κεφαλαιαγορές τής Ευρώπης είναι περίπου στο μισό μέγεθος σε σχέση με το ΑΕΠ σε σύγκριση με εκείνες των Ηνωμένων Πολιτειών. Αυτή είναι η άλλη όψη τού γεγονότος ότι η ΕΕ είναι πολύ πιο τραπεζοκεντρική από όσο οι ΗΠΑ. Οι ισολογισμοί των δανειστών της ανέρχονται έως τέσσερις φορές το ΑΕΠ της. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, είναι μόνο το 80% του ΑΕΠ.

Ο όρος «Ένωση Κεφαλαιαγορών» επιλέχθηκε συνειδητά για να απηχήσει την νέα τραπεζική ένωση της ΕΕ. Ωστόσο, υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ των δύο. Ειδικότερα, η τραπεζική ένωση είχε προβλεφθεί αρχικά ως ένα σχέδιο της ευρωζώνης, αν και χώρες εκτός ζώνης ευρώ μπορούν επίσης να συμμετάσχουν. Η ιδέα ήταν να ενισχύσει το ενιαίο νόμισμα με το να απελευθερώσει τις τράπεζες από τις κυβερνήσεις των χωρών στις οποίες εδρεύουν.

Μια ένωση κεφαλαιαγορών, αντίθετα, έχει σχεδιαστεί για να αναπτύξει την ευρωπαϊκή ενιαία αγορά, όχι για να επιδιορθώσει το ενιαίο νόμισμα. Δηλαδή, αυτό θα είναι ένα έργο σε επίπεδο ΕΕ και όχι ευρωζώνης. Πράγματι, θα πρέπει να θεωρηθεί ως η ολοκλήρωση ενός στόχου στο επίκεντρο της Συνθήκης τής Ρώμης τού 1957: Της ελεύθερης κυκλοφορίας των κεφαλαίων σε ολόκληρη την περιοχή. Και αυτό σημαίνει ότι σε αντίθεση με την τραπεζική ένωση, η ένωση κεφαλαιαγορών θα περιλαμβάνει το Ηνωμένο Βασίλειο, την έδρα τού City τού Λονδίνου, η οποία είναι μακράν η μεγαλύτερη αγορά κεφαλαίων στην Ευρώπη.

Ένα κίνητρο για την ολοκλήρωση της ενιαίας αγοράς κεφαλαίων θα μπορούσε να είναι μια γενιά ευκαιριών για το City τού Λονδίνου παρόμοια με την επανάσταση του λεγόμενου ευρωδολαρίου στα τέλη τής δεκαετίας του 1950 και μετά, όταν τεράστιες ποσότητες υπεράκτιων δολαρίων γέννησαν νέες χρηματοπιστωτικές αγορές επικεντρωμένες στο Ηνωμένο Βασίλειο και την έκρηξη της δραστηριότητας που εξαπολύθηκε από την πρωτοβουλία απορρυθμίσεων τής πρώην πρωθυπουργού Μάργκαρετ Θάτσερ το 1986. Αυτό θα ήταν καλό για τις βρετανικές θέσεις εργασίας, την δημιουργία πλούτου και την είσπραξη φόρων. Υπό αυτή την έννοια, η ένωση των αγορών κεφαλαίου τού Γιουνκέρ δίνει στους Βρετανούς ισχυρό λόγο για να μείνουν στην ΕΕ εάν τεθεί σε αυτούς ένα σχετικό δημοψήφισμα, όπως έχει υποσχεθεί να κάνει ο πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον μέχρι το τέλος του 2017 (με την προϋπόθεση ότι θα επανεκλεγεί ως πρωθυπουργός στις γενικές εκλογές τού επόμενου έτους).

Η σημερινή τραπεζο-κεντρικότητα της ΕΕ δεν απειλεί μόνο να υπονομεύσει την εύθραυστη οικονομική ανάκαμψη της ηπείρου. Χρησιμεύει επίσης για να μεγεθύνει την αρχική κρίση. Ορισμένες κυβερνήσεις που έσωσαν τις τράπεζές τους, κυρίως η Ιρλανδία, βούλιαξαν διότι το κόστος τής διάσωσης κλόνισε τα δημόσια οικονομικά τους. Αλλά επίσης και η μη διάσωση των τραπεζών δεν ήταν μια καλή επιλογή, όπως ανακάλυψε η Κύπρος: Οι πτωχεύσεις των τραπεζών προκάλεσαν βαριές απώλειες στους καταθέτες, οδήγησαν σε αυστηρούς ελέγχους κεφαλαίων, και τελικά οδήγησαν την οικονομία τής χώρας σε μια βαθιά ύφεση.

Εάν η Ευρώπη αναπτύξει βαθύτερες αγορές κεφαλαίων, δεν θα είναι τόσο εκτεθειμένη την επόμενη φορά που θα υποστεί ένα οικονομικό σοκ. Παρά το γεγονός ότι οι τράπεζες ίσως να μπουν πάλι σε μπελάδες, θα είναι μικρότερες και επομένως θα είναι ευκολότερο για τις κυβερνήσεις, τις κεντρικές τράπεζες και τις εποπτικές αρχές να τους διαχειριστούν.