Τα διλήμματα σε ΗΠΑ και Κίνα | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Τα διλήμματα σε ΗΠΑ και Κίνα

Η κούρσα για την πρωτοκαθεδρία στην Άπω Ανατολή
Περίληψη: 

Πρωτοκαθεδρία, υπεροχή ή ηγεμονία είναι το όνομα του πολιτικού παιχνιδιού στην Ασία σήμερα. Οι πλείστοι πολιτικοί αναλυτές συμφωνούν ότι η διαμάχη έχει ήδη αρχίσει. Θα καταστεί η στρατηγική αντιπαλότητα μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Κίνας πιο έντονη; Ή μπορεί να τεθεί υπό έλεγχο και να οδηγηθεί σε πιο συνεργάσιμα κανάλια; Ποιά θα είναι η αντίδραση των Ηνωμένων Πολιτειών;

Ο ΓΕΩΡΓΙΟΣ Κ. ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ είναι Δικηγόρος Παρ’ Αρείω Πάγω

Την αναιμική ανάκαμψη των Ηνωμένων Πολιτειών μετά την μεγαλύτερη ύφεση των τελευταίων εβδομήντα ετών, την υπαρξιακή κρίση τής Ευρωζώνης και τις εκ βάθρων αναταράξεις στην Μέση Ανατολή (Τυνησία, Αίγυπτος, Λιβύη) ακολούθησαν οι εκτεταμένες πανεθνικές διαμαρτυρίες στην Τουρκία και στην Βραζιλία, τα προβλήματα της Ρωσίας, οι απεργίες και η βία στη Νότιο Αφρική, τα προβλήματα της Ινδίας με το νόμισμά της και η αυξανόμενη ακυβερνησία στην Νιγηρία, παρά την εκτόξευσή της ως η πρώτη οικονομία της Αφρικής. Όλα αυτά δημιουργούν μια επικίνδυνη οπισθοδρόμηση σε όλες αυτές τις χώρες. Αν προσθέσουμε και τις σφαγές στην Συρία, τις συγκρούσεις στην Ουκρανία και τις πράξεις βίας και αντιχριστιανισμού τής Boco Haram στην Νιγηρία και αλλού, είναι φανερό ότι καμιά χώρα ή καμιά συμμαχία δεν έχει την θέληση και την ικανότητα να ασκήσει έναν σταθερό παγκόσμιο ηγετικό ρόλο. Οι Ην. Πολιτείες δεν έχουν την διάθεση να χύσουν (κι άλλο) αίμα στην Μέση Ανατολή ούτε και να χρηματοδοτήσουν την Ευρώπη. Η δε ηγεσία τής Ευρώπης αντιμετωπίζει τεράστιες προκλήσεις. Για τους λόγους αυτούς, τα διεθνή προβλήματα είναι πολύ πιθανόν να εξελιχθούν σε κρίσεις τα επόμενα χρόνια και οι εστίες ανομίας θα πολλαπλασιάζονται και θα μεγαλώνουν.

Προς το παρόν τουλάχιστον η μόνη δύναμη που έχει επηρεασθεί λιγότερο από την γενικευμένη κρίση είναι η Κίνα. Παρά το γεγονός ότι η ανάπτυξή της περιορίζεται, η Κίνα επιδεικνύει την ικανότητα να κατευθύνει την (σχετικά) συρρικνούμενη οικονομία της και να περιορίζει τυχόν διαμαρτυρίες.

Ας θυμηθούμε μερικούς αριθμούς: Η Κίνα είναι σήμερα η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία παγκοσμίως, μεγαλύτερη από όλες τις άλλες BRICS (Brazil, Russia, India, South Africa) υπολογιζόμενες μαζί. Το 1977 αντιστοιχούσε στην Κίνα το 0,6% του παγκοσμίου εμπορίου. Το 2012 έγινε η πρώτη εμπορική δύναμη παγκοσμίως. Σύμφωνα με το National Intelligence Council των Ην. Πολιτειών, η Κίνα θα καταστεί η μεγαλύτερη οικονομία (με μέτρο την αγοραστική δύναμη) το 2022. Σήμερα, 124 χώρες θεωρούν την Κίνα ως τον μεγαλύτερό τους εμπορικό συνεταίρο, ενώ μόνο 76 τις Ην. Πολιτείες. Παρά το γεγονός ότι η δομή τού κράτους είναι κομμουνιστική και ανελεύθερη, εν τούτοις η κυβέρνηση χαίρει σχεδόν καθολικής αποδοχής επειδή με την οικονομική της πολιτική έχει αυξήσει εντυπωσιακά το βιοτικό επίπεδο εκατομμυρίων Κινέζων. Το να αναμένεται καθεστωτική αλλαγή προς το δημοκρατικότερο φαντάζει σήμερα ως ουτοπία.

Είναι κανόνας στην ιστορία τής ανθρωπότητας ότι υπάρχει ακμή και παρακμή των ηγεμονικών δυνάμεων. Από αρχαιοτάτων χρόνων βλέπουμε αυτοκρατορίες, ολιγαρχίες και δημοκρατίες να ακμάζουν, να διαφεντεύουν για κάποιο διάστημα, μεγάλο ή μικρό, τις τύχες τού κόσμου ή ενός μεγάλου τμήματός του, και μετά να παρακμάζουν και μια άλλη δύναμη να παίρνει την θέση τους.

Στην αρχαιότητα οι αλλαγές αυτές ήσαν αποτέλεσμα ηγεμονικών πολέμων. Ο πρώτος που το επεσήμανε ήταν ο Θουκυδίδης, του οποίου η δυναμική συνοψίζεται κατά τον Robert Gilpin ως εξής: Το αποτέλεσμα ενός ηγεμονικού πολέμου είναι η απαρχή ενός νέου κύκλου ανάπτυξης, προόδου και εν συνεχεία ενδεχόμενης παρακμής. Ο νόμος τής ασύμμετρης ανάπτυξης συνεχίζει να επανακατανέμει την ισχύ και έτσι να υπονομεύει την καθεστηκυία τάξη που έχει εγκαθιδρυθεί με την τελευταία ηγεμονική πάλη. Η ασυμμετρία αντικαθιστά την συμμετρία και ο κόσμος οδεύει προς ένα νέο γύρο ηγεμονικής αντιπαλότητας. Πάντοτε αυτό ίσχυε και πάντοτε αυτό θα ισχύει μέχρις ότου η ανθρωπότητα είτε θα καταστραφεί είτε θα αναπτύξει ένα αποτελεσματικό μηχανισμό ειρηνικής αλλαγής [1].

Σήμερα, ο νόμος τής ασύμμετρης ανάπτυξης αναδιανέμει ισχύ προς όφελος της Κίνας, παρ’ όλο ότι χρειάζεται αρκετός χρόνος ακόμη προτού η Κίνα πλησιάσει τις Ηνωμένες Πολιτείες στις κύριες παραμέτρους της ισχύος.

Ήδη, είναι οφθαλμοφανής η διάβρωση της καθεστηκυίας τάξης (status quo). Βλέπουμε την Κίνα να αναπτύσσει εκτενείς διεκδικήσεις στην Νότια και Ανατολική Σινική Θάλασσα, να προβαίνει σε μη συμβατικές πρακτικές στην Αφρική και την Λατινική Αμερική προσφέροντας στις αναπτυσσόμενες χώρες επιλογές μεταξύ των Ην. Πολιτειών και της Κίνας, και να απαιτεί περισσότερη επιρροή στους διεθνούς οργανισμούς.

Η ακριβής αντίληψη και η αποτελεσματική αντίδραση στην άνοδο της Κίνας αποτελούν μια από τις πιο σπουδαίες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι Ηνωμένες Πολιτείες στην αρχή του 21ου αιώνα. Η Κίνα πάντοτε υπήρξε μια σπουδαία χώρα στο διεθνές σύστημα, λόγω της μεγάλης δυνητικής της ισχύος: αχανής έκταση, τεράστιοι πόροι και μεγάλος πληθυσμός. Η σπουδαιότητά της αυξήθηκε δραματικά από το 1978 όταν ο Deng Xiaoping έκανε στροφή προς την οικονομία τής αγοράς, πράγμα που τοποθέτησε την Κίνα σε πορεία η οποία δημιούργησε τις προϋποθέσεις γρήγορης μετατροπής τής δυνητικής της ισχύος σε πραγματική ισχύ.

Η στρατηγική τής Κίνας έχει τρεις στόχους: πρώτον, την διατήρηση της εσωτερικής ευημερίας και ανάπτυξης έναντι των διαφόρων τύπων κοινωνικής αμφισβήτησης, δεύτερον, την υπεράσπιση της εθνικής της κυριαρχίας και επικράτειας από εξωτερικές απειλές και τρίτο, να καταστεί γεωπολιτικώς μια από τις μεγάλες δυνάμεις, και ίσως η ηγεμονική δύναμη.

Εν όψει των ανωτέρω, το ερώτημα που τίθεται είναι κατά πόσο ο νέος γύρος τής παγκόσμιας αντιπαλότητας για ηγεμονία θα οδηγήσει σε πολεμική αντιπαράθεση ή αν είναι ελεγχόμενη με ειρηνικά μέσα. Θα εξετάσουμε σήμερα την περίπτωση της Ανατολικής Ασίας που ίσως είναι και ο προάγγελος του τι θα ακολουθήσει και στις άλλες περιοχές της υφηλίου.