Η εκδίκηση του ρουβλίου | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η εκδίκηση του ρουβλίου

Τι σημαίνει η κρίση για τον Πούτιν
Περίληψη: 

Το ρούβλι έχει ήδη χάσει σχεδόν την μισή του αξία έναντι του δολαρίου φέτος, και δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Πούτιν θα καταλήξει άσχημα πληγωμένος. Το ερώτημα είναι αν θα παρασύρει την χώρα μαζί του, μετατρέποντας την Ρωσία σε ένα πλήρες κράτος-παρία.

Ο DANIEL CLOUD, λέκτορας φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Princeton, είναι συνιδρυτής τού Firebird Fund Management και του Quantrarian Capital Management. Επίσης, είναι ο συγγραφέας τού βιβλίου με τίτλο The Domestication of Language: Cultural Evolution and the Uniqueness of the Human Animal [1].

Το ρούβλι έχει ήδη χάσει σχεδόν την μισή του αξία έναντι του αμερικανικού δολαρίου φέτος, και η δυνητική του κατάρρευση τοποθετεί τον πρόεδρο της Ρωσίας Βλαντιμίρ Πούτιν σε μια όλο και πιο δύσκολη θέση. Στην Ουκρανία, όπου οι εχθροπραξίες έφεραν κυρώσεις και αποξένωσαν επενδυτές, ο Πούτιν έχει μόνο κακές επιλογές για να διαλέξει: Μπορεί είτε να κάνει μια συμφωνία τώρα –μια συμφωνία που δεν θα ήθελε, αφού κρατά λίγα χαρτιά- είτε να συμβιβαστεί αργότερα, όταν η διαπραγματευτική του θέση θα έχει επιδεινωθεί περαιτέρω. Ανεξάρτητα του τι θα συμβεί, θα καταλήξει άσχημα πληγωμένος. Το ερώτημα είναι αν θα παρασύρει την χώρα μαζί του, μετατρέποντας την Ρωσία σε ένα πλήρες κράτος-παρία.

Όταν ο Πούτιν κινήθηκε για πρώτη φορά στην Ουκρανία, Δυτικοί ηγέτες προέβλεψαν με βεβαιότητα ότι οι οικονομικές συνέπειες θα τον αναγκάσουν να υποχωρήσει. Αλλά τα πράγματα δεν προχώρησαν με αυτόν τον τρόπο. Αφότου η Ρωσία προσάρτησε την Κριμαία, το ρούβλι στην πραγματικότητα ενισχύθηκε, εν μέρει χάρη στα τεράστια αποθέματα ξένου συναλλάγματος της Μόσχας (ισοδύναμα, στα χαρτιά, με μισό τρισεκατομμύριο δολάρια στο τέλος τού περασμένου έτους). Ο Πούτιν φάνηκε να κερδίζει, και φαινόταν σαν οι δυνητικές συνέπειες –φυγή κεφαλαίων, μια νομισματική κατάρρευση, μια επανάληψη της οικονομικής κρίσης των τελών τής δεκαετίας τού 1990- να μην επρόκειτο να υλοποιηθούν ποτέ.

Αλλά αυτή η υποτιθέμενη νίκη ήταν πάντα μια ψευδαίσθηση. Για να πεισθεί ότι ήταν πραγματική, κάποιος θα έπρεπε να πιστέψει ότι η περιπέτεια του Πούτιν στην Ουκρανία θα ήταν γρήγορη και εύκολη. Πολλοί το έκαναν, ειδικά στο Κρεμλίνο. Αλλά θα έπρεπε να είναι σαφές για τον Πούτιν και τους συμβούλους του ότι αν ο πόλεμος διαρκούσε πολύ περισσότερο από μερικούς μήνες, κάποια εξωγενή γεγονότα, όπως μια ευρωπαϊκή ύφεση ή άλλος ένας χρηματοοικονομικός πανικός τύπου 2008, τελικά θα έκανε αδύνατο να υπερασπιστούν το ρούβλι. Η πτώση των τιμών τού πετρελαίου κατέληξε να κάνει ακριβώς αυτό.

Η τιμή τού αργού διολισθαίνει από τότε που η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ τερμάτισε το πρόγραμμα αγοράς ομολόγων το περασμένο καλοκαίρι, και οι τιμές πλέον διαμορφώνονται λίγο πάνω από το μισό από εκεί που βρίσκονται πριν από ένα χρόνο. Η τιμή τού πετρελαίου Brent, ένα βασικό σημείο αναφοράς για τις παγκόσμιες τιμές, μειώθηκε από 90 δολάρια το βαρέλι στις αρχές Οκτωβρίου έως και κάτω από 60 δολάρια σήμερα. Τα δύο τρίτα των εσόδων από τις εξαγωγές τής Ρωσίας προέρχονται από το πετρέλαιο, έτσι ώστε, σε σημερινές τιμές, είναι δύσκολο να δούμε το πώς η Μόσχα μπορεί να διατηρήσει θετικό το άλλοτε τρομερό εμπορικό πλεόνασμά της. Η οικονομία, εν τω μεταξύ, προβλέπεται να συρρικνωθεί κατά τουλάχιστον 4% το επόμενο έτος, αν και η εκτίμηση αυτή φαίνεται πλέον συντηρητική. Και ο πληθωρισμός υπερβαίνει πλέον το 8%, και θα πάει μόνο χειρότερα. Είναι δύσκολο να αγνοήσει κανείς μια αίσθηση déjà vu: Η Ρωσία γνώρισε καταστροφικό υπερπληθωρισμό στις αρχές τού 1990, και εκείνοι που βρίσκονται στην εξουσία σήμερα είναι λίγο-πολύ οι ίδιοι που ήταν υπεύθυνοι για εκείνο το φιάσκο.

Βλέποντάς τα όλα αυτά, οι επενδυτές έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η άμυνα της ρωσικής κεντρικής τράπεζας για το ρούβλι ήταν μια προσωρινή λύση σε ένα μόνιμο πρόβλημα. Ως αποτέλεσμα, η φυγή κεφαλαίων επιταχύνθηκε, και τα αποθεματικά τής Ρωσίας ανέρχονται σήμερα σε λιγότερο από 400 δισ. δολάρια. Αυτό εξακολουθεί να ακούγεται σαν πολλά χρήματα, αλλά τα περισσότερα από αυτά είναι δύσκολα ρευστοποιήσιμα˙ Η τράπεζα έχει πλέον το πολύ 150 δισεκατομμύρια δολάρια σε αποθεματικά που μπορούν να χρησιμοποιηθούν. Τον Οκτώβριο, τον τελευταίο μήνα για τον οποίο υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία, τουλάχιστον 10 δισ. δολάρια εγκατέλειψαν την χώρα. Η τιμή τού πετρελαίου είναι πολύ χαμηλότερη τώρα, οπότε η εκροή δεν θα μπορούσε παρά να επιδεινωθεί έκτοτε.

Όταν δεν υπάρχει φως στο τέλος τού τούνελ, οι άνθρωποι προσπαθούν να πηδήξουν από το τρένο όσο πιο γρήγορα μπορούν. Άλλη μια κρίση τού ρουβλίου έγινε αναπόφευκτη όταν η τιμή τού πετρελαίου άρχισε να διολισθαίνει. Η εμπλοκή τής χώρας σε έναν πόλεμο που δεν μπορεί να κερδηθεί, ακριβώς την ώρα που το πετρέλαιο ήταν έτοιμο να ξεκινήσει μια βουτιά, ήταν μια τρομερή γκάφα. Για όσο χρονικό διάστημα συνεχίζεται η σύγκρουση, ο Πούτιν δεν θα είναι σε θέση να πείσει τους Δυτικούς επενδυτές να επιστρέψουν, και να κάνει την οικονομία να προχωρήσει και πάλι.

Ανεξάρτητα του τι θα κάνει ο Πούτιν σε αυτό το σημείο, το ρούβλι παραμένει σε σοβαρό πρόβλημα, απλώς επειδή, σε αυτήν την τιμή τού πετρελαίου, τα συναλλαγματικά αποθέματα της Ρωσίας, τα οποία έχουν ήδη μειωθεί σοβαρά, θα συνεχίσουν να συρρικνώνονται ραγδαία με την πάροδο του χρόνου. Ίσως να ήταν δυνατό να αποφευχθεί άλλη μια συντριβή τού ρουβλίου στο στυλ τού 1998 αν [ο Πούτιν] επρόκειτο να επιδιορθώσει τους δεσμούς του με την Δύση αύριο. Αλλά αυτό θα τον υποχρέωνε να κάνει παραχωρήσεις με μεγάλο πολιτικό κόστος.

Μην έχοντας τίποτα να χάσει, το Κρεμλίνο θα μπορούσε να ενεργήσει ακόμη πιο επιθετικά, ασκώντας το είδος της ελευθερίας που απολαμβάνουν οι Βορειοκορεάτες και οι Ιρανοί. Αλλά δεν θα είναι εύκολο να επιβιώσει από την αναπόφευκτη πολιτική έκρηξη. Οι Ρώσοι δεν είναι έτοιμοι για μια μόνιμη επιστροφή στις πιο σκοτεινές ημέρες τής δεκαετίας τού 1990. Για να επιμείνει στην σημερινή πορεία του ώστε να διατηρηθεί στην εξουσία, ο Πούτιν θα πρέπει να εγκαταλείψει κάθε πρόσχημα κανονικής διακυβέρνησης ή κράτους δικαίου και να κατασκευάσει ένα ολοκληρωτικό, σοβιετικού τύπου, αστυνομικό κράτος.

Αν ο Πούτιν σκέφτηκε ότι θα μπορούσε να νικήσει την Δύση σε έναν πόλεμο δια πληρεξουσίων, ίσως πραγματικά να πιστεύει ότι είναι ικανός και για το έργο αυτό, επίσης. Όμως, το κόστος τού σοβιετικού συστήματος δεν ήταν μόνο η βαρβαρότητα που απαιτούσε για την διατήρησή του˙ Ήταν επίσης η αιματοχυσία που απαιτήθηκε για να δημιουργηθεί εξ αρχής. Το να πληρώσει ένα τέτοιο κόστος είναι αυτό στο οποίο θα εμπλακεί ο Πούτιν αν δεν υποχωρήσει πριν το ρούβλι συντριβεί εντελώς.