Το μεγάλο παιχνίδι της Τουρκίας και της Αιγύπτου στην Μ. Ανατολή | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Το μεγάλο παιχνίδι της Τουρκίας και της Αιγύπτου στην Μ. Ανατολή

Οι περιφερειακές δυνάμεις ετοιμάζονται για μάχη
Περίληψη: 

Το χάος στην Μέση Ανατολή έχει δοκιμάσει πολλές σχέσεις, ιδιαίτερα εκείνη μεταξύ της Αιγύπτου και της Τουρκίας. Στο άμεσο μέλλον, η αντιπαλότητα των δύο χωρών θα επιτείνει πιθανότατα τον λιβυκό εμφύλιο πόλεμο. Επιπλέον, θα μπορούσαν να επιφυλάσσονται ακόμα χειρότερες καταστάσεις.

Ο SONER CAGAPTAY είναι υπότροφος της οικογένειας Beyer και διευθυντής του Turkish Research Program στο Washington Institute, καθώς και συγγραφέας του The Rise of Turkey: The Twenty First-Century's First Muslim Power, που χαρακτηρίστηκε από το Foreign Policy Association ως ένα από τα δέκα πιο σημαντικά βιβλία του 2014.
Ο MARC SIEVERS είναι Diplomat-in-Residence στο Washington Institute for Near East Policy και πρώην αναπληρωτής πρεσβευτής και επιτετραμμένος στο Κάιρο. Οι απόψεις που εκφράζονται σε αυτό το άρθρο είναι προσωπικές.

Το χάος στην Μέση Ανατολή έχει δοκιμάσει πολλές σχέσεις, ιδιαίτερα εκείνη μεταξύ της Αιγύπτου και της Τουρκίας. Λίγο μετά την πτώση του Χόσνι Μουμπάρακ το 2011, η Τουρκία έγινε ένας από τους βασικούς περιφερειακούς υποστηρικτές της Αιγύπτου. Όταν ο νέος πρόεδρος, Mohammad Morsi, εκδιώχτηκε κι αυτός από την θέση του το 2013, η Τουρκία άλλαξε πορεία. Με τον στρατηγό Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι στην εξουσία στην Αίγυπτο, η Τουρκία έγινε γρήγορα ένας από τους βασικούς αντιπάλους της χώρας στο Λεβάντε.

Τον Αύγουστο του 2013, η Τουρκία ζήτησε από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ να επιβάλει κυρώσεις στον Σίσι. Την επόμενη χρονιά, η Αίγυπτος άσκησε ανοιχτά πιέσεις κατά της τουρκικής υποψηφιότητας για ανάληψη έδρας στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ. Ο πρόεδρος της Τουρκίας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, δήλωσε επίσης στο Al Jazeera ότι η κυβέρνησή του «δεν δέχεται το καθεστώς [του Σίσι] που έχει επιβάλει στρατιωτικό πραξικόπημα». Ακόμα, αποκάλεσε τον Σίσι «παράνομο τύραννο».

Τα πράγματα μεταξύ της Αιγύπτου και της Τουρκίας επιδεινώθηκαν ακόμη περισσότερο στον απόηχο της απόφασης της Αιγύπτου να ξεκινήσει αεροπορικές επιδρομές κατά των στόχων του Ισλαμικού Κράτους του Ιράκ και της αλ-Σαμ (ISIS) στην Darna, στην Λιβύη στις 16 Φεβρουαρίου. Η διεθνώς αναγνωρισμένη κυβέρνηση της Λιβύης και ο στρατός στο Τομπρούκ υποστήριξαν την κίνηση, αλλά οι φατρίες, πολλές από τις οποίες ήταν ισλαμιστικές, που έχουν καταλάβει την Τρίπολη υπό την επωνυμία Νέο Γενικό Εθνικό Κογκρέσο (NGNC) ήταν κατηγορηματικά αντίθετες. Η Τουρκία έχει δώσει στο NGNC διπλωματική στήριξη, με το να αρνηθεί να αναγνωρίσει την επίσημη κυβέρνηση της Λιβύης. Από την πλευρά της, η Άγκυρα καταδίκασε τις αεροπορικές επιδρομές, λέγοντας ότι «Αυτές οι επιθέσεις επιδεινώνουν τα προβλήματα που υπάρχουν στην Λιβύη και την ατμόσφαιρα της σύγκρουσης, ενώ σαμποτάρουν τις προσπάθειες επίλυσης της κρίσης με ειρηνικά μέσα». Οι Ηνωμένες Πολιτείες, εν τω μεταξύ, ούτε έχουν επικροτήσει, ούτε έχουν επικρίνει τις επιθέσεις.

Στο άμεσο μέλλον, είναι πιθανό η περιφερειακή αντιπαλότητα μεταξύ της Αιγύπτου και της Τουρκίας να επιδεινώσει τον λιβυκό εμφύλιο πόλεμο. Επιπλέον, θα μπορούσε να ρίξει ολόκληρη την περιοχή σε χειρότερο χάος.

ΑΣΠΟΝΔΟΙ ΦΙΛΟΙ-ΕΧΘΡΟΙ

Η Αίγυπτος και η Τουρκία είναι οι δύο μεγαλύτερες μουσουλμανικές χώρες της Ανατολικής Μεσογείου. Κι οι δύο θεωρούν τους εαυτούς τους περιφερειακές δυνάμεις, και πλέον, ηγέτες του σουνιτικού Ισλάμ. Οι εντάσεις μεταξύ τους χρονολογούνται από την εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, επαρχία της οποίας ήταν η Αίγυπτος μέχρι το 1867 που έγινε ημι-ανεξάρτητη.

Ήταν πάντα δύσκολο για τους Οθωμανούς να ελέγχουν την Αίγυπτο ˑ παρόλο που ήταν υπό την ηγεσία ενός κυβερνήτη που διοριζόταν από την Κωνσταντινούπολη και πλήρωνε φόρους στους σουλτάνους, η χώρα της κοιλάδας του Νείλου απολάμβανε ντε φάκτο αυτονομία από το μεγαλύτερο μέρος της οθωμανικής κυριαρχίας. Η Αίγυπτος διατηρούσε τόση δύναμη κατά τον δέκατο ένατο αιώνα, που προσπάθησε ακόμα και να καταλάβει την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Κατά την δεκαετία του 1830, υπό την ηγεσία του πασά Μοχάμεντ Αλή, αλβανικής καταγωγής Οθωμανού διοικητή της Αιγύπτου και του γιου του, διοικητή του στρατού, η αιγυπτιακή δύναμη κατέλαβε την Παλαιστίνη και την Συρία κι απείλησε να ανατρέψει τον Οθωμανό σουλτάνο. Πράγματι, ο Ιμπραήμ Πασάς διείσδυσε στα βάθη της Ανατολίας, φθάνοντας στην πόλη της Κιουτάχειας, 200 χιλιόμετρα από την Κωνσταντινούπολη. Μόνο η παρέμβαση του Ηνωμένου Βασιλείου και της Γαλλίας έσωσε τον θρόνο του σουλτάνου και περιόρισε την αιγυπτιακή απειλή (αν κι οι απόγονοι του Μοχάμεντ Αλή αποτέλεσαν βασιλική οικογένεια της Αιγύπτου). Μετά την εξέγερση, οι Βρετανοί έγιναν οι κυρίαρχοι παίκτες στην Αίγυπτο και τελικά την απέκοψαν από την Οθωμανική Αυτοκρατορία κατά την διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου Με την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η Τουρκική Δημοκρατία στράφηκε δυτικά προς την Ευρώπη και το Αιγαίο κι όχι ανατολικά προς την Αίγυπτο και τον αραβικό κόσμο, με αποτέλεσμα οι δύο χώρες να ακολουθήσουν διαφορετικούς δρόμους. Πολλοί από τους αντιπάλους του Κεμάλ Ατατούρκ, του ιδρυτή της Τουρκικής Δημοκρατίας, όπως ο ποιητής, Mehmet Akif Ersoy, κατέφυγαν στην Αίγυπτο για να ξεφύγουν από τις μεταρρυθμίσεις εκκοσμίκευσης του Ατατούρκ. Μετέτρεψαν το Κάιρο σε κομβικό σημείο της δραστηριότητας κατά της Τουρκίας στην περίοδο του μεσοπολέμου.

Η ανατροπή της αιγυπτιακής μοναρχίας το 1953 κλόνισε περαιτέρω τις σχέσεις Τουρκίας-Αιγύπτου. Η ανατροπή του βασιλιά Φαρούκ και της ελίτ που προερχόταν από την οθωμανική Τουρκία, η οποία διοικούσε την χώρα, εξόργισε την Άγκυρα. Και όταν ο νέος κυβερνήτης της Αιγύπτου, Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ, συμπαρατάχθηκε με τους Σοβιετικούς στον Ψυχρό Πόλεμο, το χάσμα μεταξύ Άγκυρας και Καΐρου απλά μεγάλωσε. Η Άγκυρα είχε ενταχθεί στο ΝΑΤΟ πριν από έναν χρόνο και πήρε τον ρόλο της ως πυλώνας της Δυτικής ισχύος στην Μέση Ανατολή πολύ σοβαρά.

Στην δεκαετία του 1970, η Αίγυπτος μεταστράφηκε υπέρ των Η.Π.Α. υπό τον πρόεδρο Ανουάρ Σαντάτ. Στην δεκαετία του 1980, η Τουρκία έκανε την δική της «στροφή» υπέρ της Μέσης Ανατολής υπό τον πρωθυπουργό Τουργκούτ Οζάλ. Αλλά οι εξελίξεις αυτές, αντί να διευκολύνουν τις θερμές σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών, εξέθεσαν απλά τον ανταγωνισμό τους σε ότι αφορά την Ανατολική Μεσόγειο. Για παράδειγμα, η Τουρκία ήταν απογοητευμένη που η Αίγυπτος δεν υποστήριξε την Άγκυρα στο θέμα της Κύπρου, ενώ το Κάιρο, από την πλευρά του, ήταν δυσαρεστημένο από την στενή συνεργασία της Τουρκίας με το Ισραήλ, η οποία επισκίασε τις σχέσεις μεταξύ Αιγύπτου και Ισραήλ.

ΥΠΑΝΑΧΩΡΗΣΗ